Ο Peres de Cuellar και οι ακανόνιστες ροές ανθρώπων από τα κατεχόμενα

Στις 4 Μαρτίου 2020, ο Peres de Cuellar, ο πέμπτος Γενικός Γραμματέας (ΓΓ) του Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ), πέθανε στο Περού σε ηλικία 100 ετών. Μια μέρα αργότερα, χαρακτηρίστηκε από τον Antonio Guterres, τον σημερινό ΓΓ, ως «καταξιωμένος πολιτικός άνδρας» και «αφοσιωμένος διπλωμάτης», που είχε «βαθύ αντίκτυπο».

Ο de Cuellar μπλέχτηκε στο λεγόμενο «κυπριακό πρόβλημα» τρεις φορές - από την 1η Ιανουαρίου 1973 έως 31 Δεκεμβρίου 1974, όταν εκπροσωπούσε το Περού στον ΟΗΕ και προήδρευσε στο Συμβούλιο Ασφαλείας τον Ιούλιο του 1974, από τις 15 Οκτωβρίου 1975 έως 15 Δεκεμβρίου 1977, όταν δούλεψε για τον τότε ΓΓ του ΟΗΕ, Δρα Kurt Waldheim, ως Ειδικός Αντιπρόσωπος στην Κύπρο, και από την 1ην Ιανουαρίου 1982 έως 31 Δεκεμβρίου 1991, όταν ο ίδιος υπηρέτησε ως Γ.Γ.

Παρακάτω, θα επικεντρωθώ σε μια συγκεκριμένη πτυχή της θητείας του de Cuellar ως Ειδικού Αντιπροσώπου του ΓΓ στην Κύπρο από το 1975 ώς το 1977 – ως μάρτυρα και χρονογράφου των ακανόνιστων ροών «εγκλωβισμένων» Ελλήνων και χριστιανών πολιτών της Κυπριακής Δημοκρατίας (ΚΔ) από τα κατεχόμενα προς τα ελεύθερα εδάφη της ΚΔ. Σε διαφορετικές συνθήκες, αυτές οι ροές προεικόνισαν τις πιο πρόσφατες ακανόνιστες ροές μουσουλμάνων και άλλων μη πολιτών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) από την Τουρκία και τα κατεχόμενα προς την Κ.Δ.

Οι «εγκλωβισμένοι»

Μετά την κατάπαυση του πυρός της 16ης Αυγούστου 1974, στο τέλος της δεύτερης τουρκικής εισβολής της ΚΔ, οι «εγκλωβισμένοι» παρέμειναν στις οικίες τους στα κατεχόμενα. Ωστόσο, παρά τις υποχρεώσεις της ως κατοχική δύναμη, η Τουρκία επέβλεψε μια ύπουλη και παράνομη διαδικασία. Είχε βραχυπρόθεσμο στόχο τη δίωξη των «εγκλωβισμένων» και μακροπρόθεσμο αποτέλεσμα την ολοκλήρωση της «de facto» εθνοκάθαρσης, αποχριστιανοποίησης και ισλαμοποίησης των κατεχομένων.

Ίσως επειδή ήταν πτυχιούχος της νομικής ο οποίος προκρίθηκε ως δικηγόρος και διπλωμάτης, ο de Cuellar, ως Ειδικός Αντιπρόσωπος στην Κύπρο, αποδείχτηκε ικανός μάρτυρας των τουρκικών κατεργαριών και προθέσεων. Σε αυτό το πλαίσιο, θα αναφερθώ σε τρία ξεχωριστά έγγραφα που ανακάλυψα σε έναν αποχαρακτηρισμένο 258σέλιδο φάκελο του ΟΗΕ για την περίοδο από 2 Ιανουαρίου έως 28 Απριλίου 1976.

«Παρενοχλήσεις»

Το πρώτο έγγραφο είναι «υπόμνημα» της 28ης Ιανουαρίου 1976, που συνέγραψε ο de Cuellar μαζί με τον Αντιστράτηγο Prem Chand, τον Ινδό Διοικητή της UNFICYP. Αφορούσε «την κατάσταση των Ελληνοκυπρίων στον βορρά στο τέλος αυτού του μήνα».

Κατ' αρχάς, οι συγγραφείς σημείωσαν ότι:

«Η κατάσταση αυτών [των Ελληνοκυπρίων] συνεχίζει να επιδεινώνεται και έρχονται προς τα νότια σε αυξανόμενο αριθμό, με μέσον όρο περίπου 40 την εβδομάδα. Ο συνολικός πληθυσμός Ελληνοκυπρίων στον βορρά έχει μειωθεί σε περίπου 8.500, από τους οποίους 800 βρίσκονται στην περιοχή της Κερύνειας. Ενώ οι μεταφερθέντες, στις περισσότερες περιπτώσεις, ζήτησαν να πάνε νότια, είναι προφανές ότι ενήργησαν έτσι, ως αποτέλεσμα σοβαρών προβλημάτων, όπως την περιορισμένη ελευθερία κινήσεων, τις μη ικανοποιητικές εκπαιδευτικές / ιατρικές εγκαταστάσεις και τις διάφορες πιέσεις και παρενοχλήσεις [’’harassments’’]».

Το «υπόμνημα» επισήμανε την υποβόσκουσα πρόθεση των Τούρκων:

«Η πολιτική των τουρκικών στρατιωτικών Αρχών και η ηγεσία των Τουρκοκυπρίων φαίνεται πως είναι διπλή. Πρώτον, [στοχεύουν] να προκαλέσουν [’’induce’’] όσο το δυνατόν περισσότερους Ελληνοκυπρίους να μεταφερθούν στον νότο και, δεύτερον, [επιδιώκουν] να εξασφαλίσουν ότι οι Ελληνοκύπριοι που παραμένουν στον βορρά θα υπόκεινται στον πλήρη έλεγχο της Τουρκίας, έτσι ώστε να είναι ουσιαστικά απομονωμένοι από την UNFICYP».

«Έξοδος»

Το δεύτερο έγγραφο είναι «τηλεγράφημα» της 22ης Μαρτίου 1976, το οποίο, ομοίως με το «υπόμνημα», συνεγράφη από τους de Cuellar και Chand. Σε αυτό, αποκάλυψαν ότι:

«Η ελληνοκυπριακή έξοδος από την επαρχία Κερύνειας προς τον νότο συνεχίζεται... Η εκτίμησή μας είναι ότι η προαναφερθείσα έξοδος, η οποία σαφώς αντιπροσωπεύει την τουρκική πολιτική, κατέστη δυνατή από την έλλειψη ελεύθερης και κανονικής πρόσβασης της UNFICYP στα χωριά των Ελληνοκυπρίων στον βορρά, σε αντίθεση με τη δέσμευση της Βιέννης III».

Η «Βιέννη III» είναι το ανακοινωθέν της 2ας Αυγούστου 1975, σύμφωνα με το οποίο οι «εκπρόσωποι των δύο κοινοτήτων» της ΚΔ, Γλαύκος Κληρίδης και Rauf Denktash, ανακοίνωσαν ότι «η UNFICYP θα έχει ελεύθερη και φυσιολογική πρόσβαση σε ελληνοκυπριακά χωριά και κατοικίες στον βορρά».

Με αυτά υπόψη, οι de Cuellar και Chand παραδέχτηκαν ότι:

«Είναι αλήθεια ότι, ως γενική εκτίμηση, η συνολική ασφάλεια και ευημερία των Ελληνοκυπρίων στον βορρά δεν έχουν βελτιωθεί. Η κατάστασή τους αυτές τις τελευταίες εβδομάδες φαίνεται πως έχει επιδεινωθεί περισσότερο, όπως αντικατοπτρίζεται από την τεράστια κλίμακα των μεταφορών στον νότο υπό συνθήκες που, σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, στις περισσότερες περιπτώσεις είναι ακανόνιστες [’’irregular’’]».

«Εκκενώσεις»

Το τρίτο έγγραφο είναι «τηλεγράφημα» της 26ης Απριλίου 1976. Συνεγράφη από τον de Cuellar, αλλά αυτήν τη φορά με τον Ταξίαρχο Clayton E. Beattie, τον αρχηγό του καναδικού αποσπάσματος της UNFICYP.

Παρατήρησαν ότι:

«Η ροή των Ελληνοκυπρίων προς τον νότο συνεχίζεται αμείωτη [’’unabated’’], όπως σημειώνουν τα καθημερινά δελτία [της UNFICYP]. Ήρθε η σειρά του Μπέλλαπαϊς, του τελευταίου σημαντικού ελληνοκυπριακού χωριού της περιοχής της Κερύνειας [δηλαδή το χωριό με τον μεγαλύτερο πληθυσμό ‘εγκλωβισμένων’ στην κατεχόμενη επαρχία Κερύνειας]. Από τις 20 Απριλίου [1976], πενήντα επτά έχουν μετακινηθεί προς τον νότο, αφήνοντας 334».

Επιπλέον, οι de Cuellar και Beattie αποκάλυψαν ότι:

«Σύμφωνα με τον Ελληνοκύπριο μουχτάρη και το [δήθεν] τουρκοκυπριακό αστυνομικό τμήμα, και όπως είναι επιβεβαιωμένο από διπλωματικές πηγές, μέσα σε ένα μήνα το Μπέλλαπαϊς θα εκκενωθεί [«emptied»], και την ίδια μοίρα θα αντιμετωπίσουν οι 20 Ελληνοκύπριοι στη Μύρτου [ομοίως στην Επαρχία Κερύνειας]. Αυτές οι εκκενώσεις [’’evacuations’’] θα εξαλείψουν σχεδόν πλήρως την ελληνοκυπριακή παρουσία στην περιοχή της Κερύνειας».

Τελικά, ολοκληρώθηκε η εθνοκάθαρση της Επαρχίας Κερύνειας, αλλά παρέμειναν ορισμένοι καταπιεσμένοι «εγκλωβισμένοι» στην Καρπασία. Το 2001, στην υπόθεση Cyprus v Turkey [2001] ECHR 331, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων αποφάσισε ότι, σε σχέση με αυτούς, η Τουρκία ήταν υπεύθυνη για διάφορες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένης της «διάκρισης που ισοδυναμεί με εξευτελιστική μεταχείριση».

Προπαγάνδα

Τα προαναφερθέντα έγγραφα υποδεικνύουν ότι στα κατεχόμενα το 1976, όπως και το 1974, η Τουρκία διέπραξε βίαιες μεταφορές και άλλα σχετικά εγκλήματα πολέμου, σε αντίθεση με τα άρθρα 49(1) και 147 της Τέταρτης Σύμβασης της Γενεύης του 1949, παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, σε αντίθεση με διάφορα άρθρα της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του 1950, και συγκαλύψεις με στόχο ή αποτέλεσμα την απόκρυψη της αλήθειας.

Κατά συνέπειαν, αυτά τα έγγραφα αντικρούουν τη δολερή τουρκική προπαγάνδα του 1976. Αυτή στηριζόταν στον παραπλανητικό ισχυρισμό ότι «όλοι οι Ελληνοκύπριοι μετακινούνται στον νότο με δική τους ελεύθερη βούληση, χωρίς καμία πίεση» (Πηγή: Έγγραφο του ΟΗΕ S/12093, 5 Ιουνίου 1976, παράγραφος 29).

«Ερντογανικά» δημογραφικά τεχνάσματα

Παρ' όλα αυτά, ο de Cuellar απέφυγε να απαιτήσει την αυστηρή εφαρμογή του νόμου. Αντιθέτως, ειδικά ως ΓΓ από το 1982 ώς το 1991, αναζητούσε μια ενδημικά άδικη «λύση», με βάση τον «δικοινοτισμό» και τη «διζωνικότητα», που θα νομιμοποιούσε τις συνέπειες της παρανομίας. Ο ΟΗΕ και η ΕΕ ακολούθησαν την ίδια εσφαλμένη πολιτική του κατευνασμού.

Ως αποτέλεσμα, η ατιμωρησία εντατικοποιήθηκε και η Τουρκία παρέμεινε σε θέση όχι μόνο να αποπερατώσει την «de facto» δημογραφική αναδιάρθρωση των κατεχομένων, π.χ. μέσων αποικισμών, αλλά και να προετοιμάσει νέες δημογραφικές κατεργαριές.

Κατά σύμπτωση, στις 4 Μαρτίου 2020, την ημέρα του θανάτου του 100χρονου de Cuellar, μια επίσημη ανακοίνωση του Προέδρου Ερντογάν παραδέχτηκε ότι «η Τουρκία είχε ήδη πάρει απόφαση να ανοίξει τις πύλες της» στα σύνορά της με την Ελλάδα, έτσι ώστε «να μπορούν να περάσουν οι πρόσφυγες που επιδιώκουν να πάνε στην Ευρώπη». Επίσης, προειδοποίησε ότι «αυτή η εισροή προσφύγων θα συνεχιστεί μέχρι να συνταχθεί νέο σύνταγμα στη Συρία… και να αναλάβει καθήκοντα εκεί μια νέα διοίκηση».

Ο Πρόεδρος Ερντογάν εξέδωσε και εφάρμοσε αυτές τις ωμές απειλές, καθώς τα κράτη μέλη της ΕΕ προσπαθούσαν να περιορίσουν τη διάδοση του δυνητικά θανατηφόρου κορωνοϊού.

Συνοψίζοντας, ενόψει των «ερντογανικών» δημογραφικών τεχνασμάτων, η ΕΕ πληρώνει για τα καταστροφικά λάθη του παρελθόντος, συμπεριλαμβανομένων εκείνων της ιδίας και του de Cuellar.

Αιωνία του η μνήμη.

Υ.Γ.1: Τα τρία προαναφερθέντα έγγραφα βρίσκονται στον ακόλουθο φάκελο στο Αρχείο του ΟΗΕ: Series 0898, Box 6, File 5, Acc. DAG 1/5.3.2.0, S-0898-0006-05-00001.

Υ.Γ.2: Η προαναφερθείσα ανακοίνωση του Προέδρου Ερντογάν βρίσκεται στο www.tccb.gov.tr/en/news/542/116893/-if-the-european-countries-want-to-resolve-the-refugee-issue-they-should-support-the-humanitarian-solution-turkey-is-working-to-achieve-in-syria-

*Επίκουρος Καθηγητής στη Νομική Σχολή Πανεπιστημίου UCLan Cyprus. Οι απόψεις του είναι προσωπικές