Η Τιτανομαχία – Homo Sapiens Vs COVID 19

Οι πανδημίες πάντοτε απειλούσαν την ανθρωπότητα περισσότερο κι από τους πολέμους. Δεν είχαμε για πολύ καιρό μία πανδημία τέτοιας έκτασης από το 1918 και την ισπανική γρίπη, που προσέβαλε το ένα τρίτο του παγκόσμιου πληθυσμού και σκότωσε περίπου 50 εκατ. ανθρώπους. Η παγκοσμιοποίηση, ναι μεν έφερε ευημερία σε πολλές περιοχές του κόσμου, αλλά στον τομέα της υγείας μεταφράσθηκε σε υπερσυγκέντρωση πληθυσμού σε γιγαντούμενα αστικά κέντρα, με ανθυγιεινές παραγκουπόλεις στις παρυφές τους, με αγορές ζώων, συχνά αγρίων, κοντά σε αεροδρόμια, μέσω των οποίων μεταδίδονται οι ιοί σε όλον τον πλανήτη, ενώ και η ανθεκτικότητα στα αντιβιοτικά συνιστά έναν εξίσου μεγάλο κίνδυνο. O Ίαν Γκόλντιν, ο οικονομολόγος του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης είχε προειδοποιήσει ήδη από το 2015 στο βιβλίο του “The Butterfly defect” (To ελάττωμα/αποδήμηση της πεταλούδας) για τους συστημικούς κινδύνους που κυοφορούνται σε έναν αλληλεξαρτώμενο κόσμο κι ιδίως γι’ αυτόν μίας πανδημίας.

Στο βιβλίο του «Οι Μηχανές της Ζωής - Πώς οι μικροοργανισμοί έκαναν τη Γη κατοικήσιμη» ο Paul Falkowski αναφέρει ότι «Ίσως η μεγαλύτερη ειρωνεία στη Βιολογία είναι ότι τα μικρόβια που αποτελούν τους παλαιότερους αναπαραγόμενους οργανισμούς στη Γη ανακαλύφθηκαν πρόσφατα και έχουν σε μεγάλο βαθμό αγνοηθεί […] Η ζωή στη Γη είναι ασταθής, αναπόφευκτα εφήμερη, αλλά απίστευτα ανθεκτική. Πότε πότε, καταστροφικά συμβάντα πέρα από τον έλεγχο κάθε ζωντανού οργανισμού οδηγούν σε μαζικές εξαφανίσεις ειδών […] αλλά οι μικροοργανισμοί πέρασαν την εξαφάνιση και επέζησαν […] Εμείς οι άνθρωποι έχουμε μια μακρά ιστορία συνύπαρξης με τα μικρόβια. Παρά το γεγονός ότι ένα μέρος της ιστορίας αφορά σε ειρηνική συνύπαρξη, οι ειρηνικές πλευρές επικαλύπτουν έναν πολυετή χαμηλού επιπέδου πόλεμο μεταξύ ημών και των μικροβιακών εισβολέων που είναι εξελικτικά προγραμματισμένοι για να μας σκοτώσουν. Όμως διαθέτουμε κάποια χαρακτηριστικά που απορρέουν από την εξέλιξη και αποτελούν πλεονέκτημα σε αυτόν τον πόλεμο. Στη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας, ο ίδιος ο πόλεμος έχει σε μεγάλο βαθμό επηρεάσει την εξελικτική μας πορεία και αυτήν των μικροβίων. Ας δούμε ένα από τα χαρακτηριστικά που μας δίνουν κάποιο πλεονέκτημα σε αυτήν τη διαμάχη με τα μικρόβια. Η ανάπτυξη μιας σύνθετης γλώσσας και της περιληπτικής σκέψης είναι ένα από τα πιο ενδιαφέροντα και σημαντικά χαρακτηριστικά που μας διαχωρίζουν από όλα τα άλλα ζώα».

Τη διαφορετική αυτή μορφή εξέλιξης, την πολιτισμική εξέλιξη, ο Paul Falkowski αποκαλεί οριζόντια μεταφορά πληροφοριών. «Η ικανότητα να επικοινωνείς τέτοιες σκέψεις είναι εξαιρετική και ιδιαιτέρως σημαντική […] κατά συνέπεια, η αποκτηθείσα γνώση μπορεί να διατηρηθεί χωρίς γενετική επιλογή […] Η εξέλιξη της γλώσσας και η γρήγορη μεταφορά πληροφορίας βοήθησε να μειωθεί ο μικροβιολογικός έλεγχος της αύξησης του ανθρώπινου πληθυσμού».

Προφητική η προειδοποίηση του Paul Falkowski: «Στην πορεία της εξελικτικής τους ζωής, οι μικροοργανισμοί έκαναν αυτόν τον πλανήτη κατοικήσιμο για τους εαυτούς τους και τελικά για εμάς. Είμαστε μόνο επιβάτες σε αυτό το ταξίδι. Παρόλα αυτά παίζουμε με τους μικροοργανισμούς για την κυριαρχία. Είναι απλά θέμα χρόνου, χωρίς να αυτοπεριοριζόμαστε, να σχεδιάσουμε κατά λάθος και να ελευθερώσουμε μικροοργανισμούς που θα μπορούσαν ουσιαστικά να διαταράξουν την ισορροπία των ηλεκτρονίων στην παγκόσμια αγορά. Αυτό ενδεχομένως να ήταν καταστροφικό».

Ο Paul Falkowski κάνει αναφορά σε δύο σημαντικές εξελίξεις που άλλαξαν τη σχέση που έχουμε με τα μικρόβια «Πρώτα, έγινε γνωστό ότι ελαχιστοποιώντας την έκθεση σε συγκεκριμένα μικρόβια, οι αρρώστιες μπορούν να αποφευχθούν […] Η δεύτερη ανακάλυψη ήταν εκείνη των φυσικών μεταβολιτών που σκότωναν τα μικρόβια. Αντιβιοτικό είναι ένας όρος που είχε δημιουργηθεί από τον Selman Waksman, που ανακάλυψε την στρεπτομυκίνη […] Πράγματι, είναι τόσα πολλά τα αντιβιοτικά που εφαρμόζονται στη ζωική κτηνοτροφία, ώστε πολλά μικρόβια έχουν πάθει ανοσία στα κοινά αντιβιοτικά και παλεύουν να μας σκοτώσουν. Η ανοσία τους οφείλεται σε μεταλλάξεις […] Δεδομένης μιας μαζικής πληθυσμιακής αύξησης πώς θα συντηρήσουμε τους εαυτούς μας; Κάτι τελικά θα μειώσει τον πληθυσμό μας. Μήπως θα είναι το φαγητό; Το νερό; Η ενέργεια; Το περιβάλλον; Μήπως τα μικρόβια γίνουν υπερβολικά ανθεκτικά στα πιο εξελιγμένα αντιβιοτικά μας και πάλι μας σκοτώσουν μαζικά; Ή θα παραμορφωθεί μόνιμα η χημεία που ελέγχει τους μικροοργανισμούς στον πλανήτη μας, ώστε να γίνει λιγότερο φιλόξενος για τους ανθρώπους».

Ο όρος «Μαύρος Κύκνος», ως αναφορά σε εκείνα τα σπάνια και απρόβλεπτα γεγονότα που έρχονται να συγκλονίσουν την υφήλιο επιφέροντας τεράστιες επιπτώσεις και αλλάζοντας δραματικά τον ρουν της Ιστορίας, δημιουργήθηκε από τον Αμερικανολιβανέζο στατιστικολόγο-ακαδημαϊκό Nassim Taleb, συγγραφέα του βιβλίου «The Black Swan: The Impact of the Highly Improbable». Ο λόγος για ένα βιβλίο που είχε κυκλοφορήσει το 2007, λίγα χρόνια δηλαδή έπειτα από τα τρομοκρατικά χτυπήματα της 11ης Σεπτεμβρίου αλλά και μόλις λίγους μήνες πριν από την κατάρρευση της Lehman Brothers. Υπάρχουν αρνητικοί Μαύροι Κύκνοι (κίνδυνοι) και θετικοί Μαύροι Κύκνοι (ευκαιρίες).

Η θεωρία του Nassim Taleb επανέρχεται στο προσκήνιο μέσω του κορωνοϊού COVID-19 που ξεκίνησε από την Κίνα για να εξελιχθεί μέσα σε λίγους μήνες σε πανδημία πιάνοντας ολόκληρη την παγκόσμια κοινότητα απροετοίμαστη. Τα κράτη δεν υπολόγισαν αυτόν τον κίνδυνο, μια τέτοια ασύμμετρη απειλή – όμως ήταν ένα κλασικό παράδειγμα Μαύρου Κύκνου που μπορούσε να μετατραπεί σε Γκρίζο Κύκνο. Η ραγδαία εξάπλωση του ιού ήταν προβλέψιμη και μπορούσε να αποφευχθεί από την αρχή -π.χ. απαγόρευση πτήσεων από και προς την Κίνα- θωρακίζοντας τον υπόλοιπο κόσμο. Παρόλο που η κλίμακα του προβλήματος ήταν εμφανής από το ξέσπασμα της επιδημίας στην Κίνα, ο κίνδυνος δεν εκτιμήθηκε σωστά.

Ο πλανήτης Γη ζει σήμερα στην «Εξτρεμοχώρα» των κορωνοϊών με κύρια χαρακτηριστικά την εξαιρετική κλιμάκωση των φαινομένων και την υψηλή τυχαιότητα. Ο Nassim Taleb χρησιμοποιεί τον όρο «Extremistan» (Εξτρεμοχώρα) για να χαρακτηρίσει πολύπλοκες καταστάσεις ακραίων διαστάσεων που θεωρούνται αδιανόητες ακόμη και στο επίπεδο πρόβλεψης ενδεχομένων. Η Εξτρεμοχώρα εμπεριέχει εκρηκτικά ρίσκα και ασύμμετρους κινδύνους που μπορεί να οδηγήσουν σε βαριά κλιμάκωση των φαινομένων με σύνθετη και υψηλή τυχαιότητα και σε δραματικές ανατροπές.

Έστω και τη δωδεκάτη, εάν ο καθένας ξεχωριστά και όλοι μαζί, σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο, κάνουμε το παν ώστε να μηδενίσουμε τον κίνδυνο έκθεσής μας στο ιό –αυστηρά μέτρα πρόληψης και προφύλαξης, περιορισμός των μετακινήσεων, μείωση της κοινωνικοποίησης– σε ένα μήνα δεν θα υπάρχει κορωνοϊός ούτε στην Ελλάδα ούτε στην Κύπρο. Αυτό ισχύει για όλες τις χώρες. Πρέπει να κάνουμε το παν να μην προσβληθούμε αλλά και να μη μεταδώσουμε τον ιό. Κρίσιμοι παράγοντες οι αρχές υγιεινής, ο αυτοπεριορισμός και η κοινωνική απόσταση ώστε να σπάσουν οι αλυσίδες μετάδοσης. «ΜΕΝΟΥΜΕ ΣΠΙΤΙ».

Ασύμμετρες, μη-γραμμικές απειλές -όπως ο Covid-19- δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά με τα στατικά εργαλεία και τις μεθόδους που αναπτύχθηκαν για το γραμμικό περιβάλλον προηγούμενων δεκαετιών.

Μετά από πολύχρονη έρευνα έχω αναπτύξει ένα νέο Μοντέλο Καινοτομίας, το οποίο βοηθά τους οργανισμούς να αντιμετωπίσουν πιο αποτελεσματικά τις πολλαπλές κρίσεις και τους ασύμμετρους κινδύνους, όπως είναι η εξάπλωση του νέου κορωνοϊού. Για να μπορέσεις να αντιμετωπίσεις τις συνέπειες ενός αρνητικού Μαύρου Κύκνου πρέπει πρώτα να επιβιώσεις.

Το δυναμικό, διεπιστημονικό αυτό εργαλείο -το πρώτο σε παγκόσμιο επίπεδο που εφαρμόζει τη στρατηγική Antifragility στη διαδικασία της καινοτομίας- μπορεί να βοηθήσει τους οργανισμούς να καινοτομούν πιο αποτελεσματικά κάτω από συνθήκες εξαιρετικής αβεβαιότητας. Η πρωτοποριακή αυτή μέθοδος: α) Θέτει τους κανόνες για μετάβαση από το εύθραυστο στο ανθεκτικό, β) δημιουργεί καινοτομίες οι οποίες έχουν τη δυνατότητα να τροποποιούν την έκθεσή τους ώστε να αξιοποιούν τις θετικές ασυμμετρίες (ευκαιρίες) και να αποφεύγουν τις αρνητικές ασυμμετρίες (κινδύνους), γ) διασφαλίζει ότι η πιθανότητα της καταστροφής είναι μηδενική, δ) μεγιστοποιεί τον επιστημονικό, κοινωνικό και οικονομικό αντίκτυπο της καινοτομίας, ε) εφαρμόζεται σε όλους τους τομείς, επίπεδα, μεγέθη και κλίμακες και στ) ενισχύει την ανθεκτικότητα των brands, των επιχειρήσεων, των οικισμών, των οικονομιών, των εθνών και των στρατηγικών σχεδίων αποτροπής κρίσεων και εκτάκτων αναγκών.

Το νέο Υπόδειγμα Καινοτομίας:

1. Παρουσιάζεται αναλυτικά σε ένα Πρακτικό Οδηγό 150 σελίδων που έχω ετοιμάσει.
2. Συνδυάζει κρίσιμους παράγοντες, χαρακτηριστικά και στοιχεία από τους τέσσερεις τύπους καινοτομίας -καινοτομία προϊόντος, καινοτομία διαδικασιών, οργανωσιακή καινοτομία και καινοτομία μάρκετινγκ/επικοινωνίας- για να δομήσει πιο ανθεκτικές καινοτομίες. Η συνδυαστική δύναμη (combinatorial power) της πολυπαραμετρικής αυτής μεθόδου πολλαπλασιάζει τις πιθανότητας επίτευξης καινοτομικών αποτελεσμάτων.
3. Καλύπτει ολόκληρο τον κύκλο της καινοτομίας – από την ιδέα στην παγκόσμια αγορά.
4. Χρησιμοποιεί το άγνωστο, την αβεβαιότητα, τη μεταβλητότητα, την τυχαιότητα, τη ρευστότητα, την αταξία, το ρίσκο και τον χρόνο ως την πρώτη ύλη για την παραγωγή καινοτομιών σε ασύμμετρα περιβάλλοντα. Αυτό επιτυγχάνεται μέσα από την αξιοποίηση των θετικών ασυμμετριών (ευκαιριών) αλλά και την αποφυγή των αρνητικών ασυμμετριών (κινδύνων).
5. Μπορεί να βοηθήσει τα έθνη και τους οργανισμούς να καινοτομήσουν σε αχαρτογράφητα νερά και, με δόρυ την αστείρευτη ανθρώπινη δημιουργικότητα, να αντιμετωπίσουν πιο αποτελεσματικά τον αόρατο εχθρό Covid-19 σε όλα τα μέτωπα της πρωτόγνωρης αυτής μάχης. Μπορεί ο κορωνοϊός να είναι ο αόρατος εχθρός της ανθρωπότητας βγαλμένος από τα βάθη των αιώνων και των ωκεανών – όμως υπάρχει και ο Οδυσσέας βγαλμένος από τα ομηρικά έπη.

Βαθιές οι ρίζες της ανθρώπινης δημιουργικότητας

Από τον Ήφαιστο και τον Προμηθέα μέχρι τον Αριστοτέλη και τον Δαρβίνο… Από τον Πωλ Σεζάν και τον Μπετόβεν μέχρι τον Τόμας Έντισον και τον Αϊνστάιν… Από το αγαλματίδιο που αναπαριστά έναν Άνθρωπο Λιοντάρι στο σπήλαιο Στάντελ στη Γερμανία (περ. πριν 35.000 χρόνια) μέχρι τον Μιχαήλ Άγγελο και το άγαλμα του Δαβίδ. Πριν από περίπου 50.000 χιλιάδες χρόνια ο άνθρωπος απέκτησε την ικανότητα να φαντάζεται, γεγονός που επιτάχυνε την εξέλιξη του ανθρώπου και μας προετοίμασε για περαιτέρω επαναστάσεις στη γεωργία και την επιστήμη.

Η Εννοιολογική Μεταφορά είναι το απόγειο της ικανότητάς μας για συμβολική σκέψη. Ένας τεράστιος αριθμός δημιουργικών ανακαλύψεων είναι αποτέλεσμα του αναλογικού τρόπου σκέψης. Ορισμένες από τις πιο δημιουργικές εξελίξεις προκύπτουν όταν μια ιδέα που δουλεύει καλά σε ένα τομέα μεταφυτεύεται σε άλλο τομέα. Η σημασία που αποδίδει ο Αριστοτέλης στη Μεταφορά συνεχίζει να αποτελεί αντικείμενο μελέτης κορυφαίων ερευνητών.

Ο Edward Wilson στο βιβλίο του The Origins of Creativity σημειώνει ότι «Χωρίς την εφεύρεση της γλώσσας, θα είχαμε παραμείνει ζώα. Χωρίς Μεταφορές θα ήμασταν ακόμη βάρβαροι. Οι Μεταφορές είναι ο μηχανισμός με τον οποίο δημιουργούνται νέες λέξεις, συνδυασμοί νέων λέξεων και νέες σημασίες λέξεων […] Ενώ οι Θετικές και οι Ανθρωπιστικές Επιστήμες έρχονται πιο κοντά, η συνέργεια μεταξύ τους επιταχύνεται […] Τα νέα πεδία συνδυάζουν την επιστημονική ανακάλυψη με τις καινοτομίες και τις δημιουργικές ιδέες των Ανθρωπιστικών Σπουδών».