Ο έρωτας στα χρόνια της πανδημίας

Η πανδημία του COVID-19 και τα περιοριστικά μέτρα που επέβαλε η Πολιτεία προκάλεσαν πρωτοφανή αναταραχή στην καθημερινότητα και στη συμπεριφορά εκατομμυρίων ανθρώπων σε όλον τον κόσμο. Αναμφισβήτητα, τόσο η δραστική αλλαγή στην καθημερινότητα όσο και η μολυσματικότητα του COVID-19 έχουν προκαλέσει άγχη για την ασφάλεια και την επιβίωση όλων μας. Αυτά τα άγχη ενδέχεται να προκαλέσουν βαθιά επίδραση στην ενδοψυχική πραγματικότητα και να ενεργοποιήσουν λανθάνουσες τραυματικές εμπειρίες στον ψυχισμό.

Αυτές οι έντονες ψυχικές πιέσεις αποκάλυψαν ορισμένες από τις πιο πρωτόγονες ψυχικές άμυνες και τις βαθύτερες παθογένειες και στρεβλώσεις τόσο σε ορισμένα άτομα όσο και στις οικογενειακές και διαπροσωπικές σχέσεις. Για παράδειγμα, ορισμένοι πολίτες δεν φαίνεται να αντιλαμβάνονται τη σοβαρότητα του COVID-19 και συνεχίζουν να συναθροίζονται με τους οικείους τους. Άλλοι παραβιάζουν τα περιοριστικά μέτρα, χωρίς τα απαραίτητα πιστοποιητικά. Μερικοί επιτίθενται σε αστυνομικούς που επιβλέπουν την εφαρμογή των μέτρων. Ορισμένοι εκμεταλλεύονται τους σχετικά άδειους δρόμους, μετατρέποντάς τους σε πίστες για αγώνες ταχύτητας. Επίσης, έχει παρατηρηθεί αύξηση ενδοοικογενειακής βίας. Αυτές οι συμπεριφορές προκαλούν αγανάκτηση και προβληματίζουν την Πολιτεία και μεγάλη μερίδα πολιτών όσον αφορά τα αίτια αυτών των συμπεριφορών. Ας προσπαθήσουμε να φωτίσουμε ορισμένα από αυτά.

Ο COVID-19 ανάγκασε τους ανθρώπους να αντιμετωπίσουν την αναπόφευκτη ευαλωτότητα και θνησιμότητά τους. Αυτή η επώδυνη συνειδητοποίηση, καθώς και η επαφή με τον πόνο και τον θάνατο ατόμων που είχαν προσβληθεί από τον ιό, προκάλεσε ψυχο-τραυματογόνες αντιδράσεις, άγχη και ανασφάλεια. Η ψυχική ομοιόσταση διαταράχτηκε. Κατά συνέπειαν, προκλήθηκαν παλινδρομικές αντιδράσεις και ενεργοποίηση αρχαϊκών ψυχικών αμυντικών μηχανισμών ακόμα και στα πιο καλά προσαρμοσμένα άτομα. Η ενεργοποίηση των αμυντικών μηχανισμών αποσκοπεί στην απεγνωσμένη απομάκρυνση από την αφόρητη συνειδητοποίηση της ευαλωτότητας, του τρόμου και της απόγνωσης που προκαλεί η αφάνιση της ύπαρξης του ψυχισμού. Αυτές οι άμυνες περιλαμβάνουν τη σχάση, την άρνηση, την παντοδυναμία, τη ναρκισσιστική απορρόφηση και την εξιδανίκευση-υποτίμηση.

Συγκεκριμένα, ο ψυχισμός, προσπαθώντας να απαλλαγεί από τον τρόμο της αφάνισης της ύπαρξής του, εκκενώνει αυτόν τον τρόμο μέσα στο μυαλό των άλλων ατόμων ή τον αποβάλλει στο περιβάλλον. Επομένως, τα άλλα άτομα μετατρέπονται σε “κακά”, ενώ οι οικείοι μετατρέπονται σε “καλά” και καταπραϋντικά, των οποίων η εξιδανικευμένη προστασία επιδιώκεται. Σε άλλες περιπτώσεις, ο ψυχισμός αρνείται κατάφωρα την πραγματικότητα. Πιστεύει ότι δεν υφίσταται απειλή από τον COVID-19. Σε ορισμένες περιπτώσεις, το άγχος και ο τρόμος μετατρέπεται σε οργή, η οποία εκφορτίζεται μέσα από χωρίς νόημα επιθέσεις σε όσους διαλύουν τη ναρκισσιστική ψυχική κατάστασή τους. Σε άλλες περιπτώσεις, η “καταδίωξη” από τον ιό ενεργοποιεί την παντοδυναμία, η οποία εκφράζεται μέσα από άτομα τα οποία συνεχίζουν τις οικογενειακές ή κοινωνικές συναθροίσεις, πιστεύοντας ότι ο ιός δεν μπορεί να τους μολύνει.

Εκτός από τη συμπεριφορά, ο τρόμος από την “καταδίωξη” του ιού μπορεί να επηρεάσει και τον τρόπο σκέψης, αναιρώντας την κοινή λογική και την ικανότητα για σκέψη κάτω από πίεση. Ως εκ τούτου, παρατηρούνται α-νόητες πράξεις και βλακώδεις ενέργειες σε, υπό άλλες προϋποθέσεις, καλά προσαρμοσμένα και ορθολογιστικά άτομα, συμπεριλαμβανομένων και ηγετών κρατών.

Ο τρόμος που προκαλείται από την “καταδίωξη” του COVID-19 μπορεί να ωθήσει ορισμένα άτομα να αναζητήσουν ψυχικό καταφύγιο στην παλινδρομική άνεση της φαντασιωτικής συγκολλητικής ένωσης με την οικογένεια ή τους οικείους. Η επιβαλλόμενη από την πολιτεία απαγόρευση της ελεύθερης κυκλοφορίας ενδέχεται να θεωρηθεί ότι εμποδίζει την αρμονική συμβιωτική ένωση με την οικογένεια. Συνεπώς, ο ψυχισμός αντιτίθεται σφοδρά σε αυτή.

Όταν ο ψυχισμός παλινδρομεί και βρίσκεται στη συμβιωτική ψυχική κατάσταση, είναι φαντασιωτικά αδιαφοροποίητος με την τρέφουσα και προστατεύουσα γονεϊκή φιγούρα. Ως εκ τούτου, η εξωτερική πραγματικότητα - και ο ιός - δεν υφίστανται. Συνεπώς, ο ψυχισμός προστατεύεται από το να βιώσει τον τρόμο της “καταδίωξης”, την απώλεια, την απόγνωση, τον διαχωρισμό και την ευαλωτότητα. Όταν αυτή, το μακάριο συγκύτιο με τον φαντασιωτικό γονιό διαρρηγνύεται, ο ψυχισμός έρχεται αντιμέτωπος με έντονο τρόμο, αποδιοργάνωση, σύγχυση και οργή. Επίσης, οι περιορισμοί στην ελεύθερη μετακίνηση πλήττουν τη ναρκισσιστική πεποίθηση ότι ο εαυτός και οι επιθυμίες του βρίσκονται στο κέντρο του σύμπαντος και ότι υπερισχύουν αυτές των άλλων ατόμων, συμπεριλαμβανομένης και της δημόσιας υγείας.

Πώς να παραμείνουμε ψυχικά υγιείς
Ορισμένα άτομα δεν είναι σε θέση να αντιληφθούν ότι τα περιοριστικά μέτρα είναι μια καλώς νοούμενη επιβληθείσα απαγόρευση για την ασφάλεια των ιδίων και των οικείων τους. Συνεπώς, η πολιτεία μετατρέπεται στην ενσάρκωση της καθολικά “κακής” και επιβάλλουσας γονεϊκής φιγούρας, που σαδιστικά διαχωρίζει από την καθολικά “καλή” γονεϊκή φιγούρα με την οποία ο ψυχισμός βρίσκεται συμβιωτικά προσκολλημένος για θρέψη και προστασία.

Επίσης, όταν ο ψυχισμός βρίσκεται σε συμβιωτική κατάσταση, δεν είναι σε θέση να αναπτύξει την ικανότητα να μένει μόνος. Δεν μπορεί να διατηρήσει την απεικόνιση της γονεϊκής φιγούρας μέσα του για να τον παρηγορεί, να τον κατευνάζει και να τον βοηθά να υπομένει σε περίοδο σύντομου αλλά ουσιώδους διαχωρισμού. Αντί αυτού, ο ψυχισμός βιώνει οργή, παραμέληση, απογοήτευση, θλίψη ή καταδίωξη. Συνεπώς, ο ψυχισμός ενδέχεται να εξεγερθεί ενάντια στην εξουσία και να αναζητήσει τη γονεϊκή τροφή, αγάπη και άνεση.

Από κοινού, αυτή η συναισθηματική καταιγίδα ενδέχεται να συμβάλει στην έντονη αντίσταση απέναντι στα περιοριστικά μέτρα που παρατηρείται σχεδόν παγκόσμια. Αυτή η αντίσταση ενδέχεται να έχει θανατηφόρες συνέπειες τόσο για το άτομο και για τους οικείους του μέσα από την εξάπλωση του ιού αλλά και μέσα από την υπερφόρτωση του συστήματος υγειονομικής περίθαλψης. Το επίκεντρο του αγώνα για την παρεμπόδιση της εξάπλωσης του ιού βρίσκεται όχι μόνο στα νοσοκομεία αλλά και στα βαθύτερα στρώματα του ψυχισμού. Άτομα που βρίσκονται σε αυτήν την ψυχική κατάσταση παρουσιάζουν αμοραλιστική συμπεριφορά, δεν βιώνουν μεταμέλεια, ενοχή ή έγνοια για κανέναν άλλο, εκτός από τον εαυτό τους. Για να παραμείνει κανείς ψυχικά υγιής και να αντιμετωπίσει πανδημίες, πρέπει να είναι σε θέση να αποκηρύξει το ναρκισσισμό του, να θρηνήσει για τις ψυχικές του απώλειες με τους φαντασιωτικά προσκολλημένους οικείους του, να αναπτύξει αντοχή στη ματαίωση του αποχωρισμού από τους οικείους του, καθώς και την ικανότητα της συλλογικής συνεργασίας. Μόνο τότε μπορεί το άτομο να είναι σε θέση να βρει νόημα σε αυτό το χάος και να εμπλουτιστεί ψυχικά.

*Εγγεγραμμένος κλινικός ψυχολόγος