Αναλύσεις

Το ΗΒ, η πανδημία του 1918-1919 και ο COVID-19

Καθώς μεγάλωνε ο κίνδυνος από τον κορωνοϊό το 2020, μήπως οι βρετανικές Αρχές επανέλαβαν το ίδιο θανατηφόρο λάθος που έκαναν οι προκάτοχοί τους το 1918; Η απάντηση μάλλον είναι «ναι»

Καθημερινώς, αυξάνονται τα θύματα του κορωνοϊού (COVID-19) στο Ηνωμένο Βασίλειο (ΗΒ). Εκεί, από τις 5 Μαρτίου μέχρι τις 17:00 στις 14 Απριλίου 2020, απεβίωσαν πέρα των 12.868 νοσηλευόμενων ατόμων που έπασχαν από την ασθένεια. Άλλοι με τον κορωνοϊό έχουν πεθάνει σε μη νοσοκομειακές τοποθεσίες. Οι νεκροί περιλαμβάνουν επαγγελματίες υγείας. Αιωνία τους η μνήμη.

Με αυτά υπόψη, επιστρέφω στο ερώτημα που έθεσα στη «Σημερινή της Κυριακής» στις 5 Απριλίου 2020. «Γιατί γονάτισε το Ηνωμένο Βασίλειο από τον κορωνοϊό;».

Η πανδημία του 1918-1919

Σήμερα, συγκεντρώνομαι σε κάτι που δεν ανέφερα στο προηγούμενό μου άρθρο. Οι βρετανικές Αρχές φαίνεται ότι αγνόησαν ένα βασικό δίδαγμα της πανδημίας του 1918-1919. Μια ιογενής λοίμωξη μοιάζει κάπως με δασική πυρκαγιά. Αν αντιμετωπιστεί με αποτελεσματικά μέτρα τη στιγμή και στο σημείο που ξεπετάγεται, μπορεί να περιοριστεί. Ωστόσο, εάν αγνοηθεί, μπορεί να εξαπλωθεί.

Στο επίκεντρο της πανδημίας του 1918-1919 ήταν η λεγόμενη «ισπανική γρίπη», ένα ιός γρίπης Α του υποτύπου H1N1. Πρωτοεμφανίστηκε εκτός Ισπανίας, ίσως στην Κίνα ή στις ΗΠΑ, τον Ιανουάριο του 1918. Μετέπειτα, ξαπλώθηκε και υποδιαιρέθηκε σε τρεις φάσεις μέχρις ότου μειωθεί τον Δεκέμβριο του 1919.

Στο ΗΒ, η πανδημία πρωτοπαρουσιάστηκε στη Γλασκώβη τον Μάιο του 1918. Τον Ιούνιο, έφτασε στο Λονδίνο καθώς και στη Βομβάη, στην τότε βρετανική Ινδία. Τους επομένους μήνες, κυκλοφόρησε αλλού στο ΗΒ και στη βρετανική αυτοκρατορία. Tον Σεπτέμβριο του 1918, στο Μάντσεστερ, ο David Lloyd George, ο Βρετανός Πρωθυπουργός, αρρώστησε από τη γρίπη, αλλά επέζησε.

Παρ' όλα αυτά, οι βρετανικές Αρχές καθυστέρησαν να λάβουν ορισμένα προφυλακτικά μέτρα μέχρι τα τέλη του Οκτωβρίου του 1918, μετά την έναρξη της δεύτερης φάσης της πανδημίας και λίγες μέρες πριν από το τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου.

Το 2018, κατά την εκατονταετηρίδα της πανδημίας, η Tara Finn, μια ιστορικός του βρετανικού Υπουργείου Εξωτερικών και Κοινοπολιτείας, παρατήρησε ότι:

«Ο Sir Arthur Newsholme, ο Γενικός Ιατρός του Συμβουλίου Τοπικής Αυτοδιοίκησης, δεν εξέδωσε οδηγίες στις τοπικές Αρχές μέχρι τις 22 Οκτωβρίου [1918]. ... Εκ των υστέρων, οι ενέργειες του Newsholme φαίνεται πως ήταν αμελητέες [«negligent»], αν και είναι απίθανο ότι μόνον ένα άτομο ήταν αποκλειστικά υπεύθυνο για την απόφαση να αναβληθούν τα σχέδια για την αντιμετώπιση της αναζωπύρωσης της επιδημίας» (Πηγή: https://history.blog.gov.uk/2018/09/13/the-flu-that-wasnt-spanish/).

«Εισβολή»

Στις 30 Οκτωβρίου 1918, ο Hayes Fisher, Πρόεδρος του Συμβουλίου Τοπικής Αυτοδιοίκησης, με υπουργική ευθύνη για τη δημόσια υγεία σε μια εποχή που δεν υπήρχε βρετανικό υπουργείο υγείας, ενημέρωσε τη Βουλή των Κοινοτήτων για τις μετρημένες επιδράσεις των νέων «οδηγιών» στην Αγγλία και στην Ουαλία. Αποκάλυψε ότι «ενθαρρύνεται η υιοθέτηση των προληπτικών μέτρων σε διάφορες περιοχές». Πρόσθεσε ότι σε πολλές από τις περιοχές που είχαν υποστεί «εισβολή» από τη γρίπη:

«Τα καθημερινά και τα κυριακάτικα σχολεία έχουν κλείσει και το κοινό έχει ενημερωθεί, έτσι ώστε να αποφύγει τις συσσωρευμένες συνελεύσεις. Σε ορισμένες περιπτώσεις, έγιναν εθελοντικές ρυθμίσεις, όπως ο αποκλεισμός των παιδιών από τις κινηματογραφικές παραστάσεις. Παράλληλα, αυξήθηκε ο χρόνος μεταξύ των παραστάσεων, για να επιτρέπεται η πλήρης αλλαγή του αέρα σε κάθε κτήριο».

Ερωτηθείς, αν υπήρχαν περιοχές «χωρίς τις υπηρεσίες αξιωματικού ιατρού», ο κ. Fisher παραδέχτηκε ότι «υπάρχει μια έλλειψη ιατρών προς κάθε κατεύθυνση» και ότι «οι αξιωματικοί ιατροί, χωρίς αμφιβολία, έχουν εξαντληθεί σε κάποιο βαθμό λόγω των επιστρατεύσεων».

Ερωτηθείς, αν θα απαγορεύονταν οι δημόσιες συγκεντρώσεις, αν θα έκλειναν όλα τα σχολεία και αν θα εισήγαγαν άλλα σχετικά μέτρα, ο κ. Fisher μάσησε τα λόγια του:

«Η σοφία ή η καταλληλόλητα του κλεισίματος [των σχολείων] ή οποιαδήποτε άλλη δράση εξαρτάται προφανώς από τις τοπικές συνθήκες της κάθε υπόθεσης. Γι’ αυτές, βεβαίως, είναι αδύνατο να εκδώσει γνώμη το Συμβούλιο Τοπικής Αυτοδιοίκησης».

Σε αυτό το εφησυχαστικό πολιτικό κλίμα, 228.000 θύματα της γρίπης έχασαν τη ζωή τους στο ΗΒ. Επίσης, σύμφωνα με την τότε βρετανική κυβέρνηση, στην Ινδία, 5 εκατομμύρια θύματα της ασθένειας πέθαναν στη βρετανική Ινδία το 1918. Ευρύτερα στη βρετανική αυτοκρατορία το 1918-1919, εκατομμύρια άλλα άτομα έχασαν τη ζωή τους ανάμεσα στην πανδημία. Έφταιγε, εν μέρει, η αργοπορημένη αντίδραση των βρετανικών Αρχών.

Ο εφησυχασμός του 2020

Καθώς μεγάλωνε ο κίνδυνος από τον κορωνοϊό το 2020, μήπως οι βρετανικές Αρχές επανέλαβαν το ίδιο θανατηφόρο λάθος που έκαναν οι προκάτοχοί τους το 1918; Η απάντηση μάλλον είναι «ναι».

Χωρίς καμία προφανή δικαιολογία, οι βρετανικές Αρχές καθυστέρησαν να λάβουν αποτελεσματικά μετρά σε κρίσιμα στάδια μετά την εξάπλωση του κορωνοϊού από την Κίνα, π.χ. αμέσως μετά την 31η Ιανουαρίου, όταν επιβεβαιώθηκαν τα πρώτα κρούσματα, λόγω της ασθενείας τόσο στην Ιταλία όσο και στο ΗΒ, και αμέσως μετά την 22η Φεβρουαρίου, όταν ανακοινώθηκαν στην Ιταλία οι πρώτοι θάνατοι Ευρωπαίων θυμάτων του κορωνοϊού.

Στις 3 Μαρτίου 2020, στο χείλος της καταστροφής στο ΗΒ, ο Matt Hancock, Υπουργός Υγείας, παρουσιάστηκε στη βρετανική Βουλή για να δικαιολογήσει ένα νέο «σχέδιο δράσης» για τον κορωνοϊό. Περιέργως, αναγνώρισε ότι, στην ουσία, αφορούσε τα μελλοντικά μέτρα που «θα μπορούσε να ελάμβανε» η βρετανική κυβέρνηση. Για παράδειγμα, διευκρίνισε ότι:

«Έχουμε μεγάλες ποσότητες αποθεμάτων εξοπλισμού ατομικής προστασίας. Δεν τις διανέμουμε αυτήν τη στιγμή, επειδή πρέπει να διανεμηθούν τη κατάλληλη ώρα».

Όταν ερωτήθηκε για το πώς θα ανακοίνωνε οποιουσδήποτε μελλοντικούς περιορισμούς των δημοσίων συναθροίσεων και των δημοσίων συγκοινωνιών, ο Υπουργός επιβεβαίωσε σιωπηρά ότι, προς το παρόν, η βρετανική κυβέρνηση δεν θα έπραττε τίποτα προς τέτοιες κατευθύνσεις. «Αυτό το σχέδιο», δήλωσε, «περιλαμβάνει μέτρα που ελπίζουμε να μην πάρουμε και μπορεί να μην πάρουμε, αλλά είμαστε διατεθειμένοι να πάρουμε, αν χρειαστεί».

Μέρες αργότερα, στις 11 Μαρτίου, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ανακοίνωσε ότι η επιδημία είχε αναβαθμιστεί σε πανδημία. Ταυτόχρονα, εξέφρασε βαθιά ανησυχία για «τα επίπεδα αδράνειας» (Πηγή: www.who.int).

Εντούτοις, οι βρετανικές Αρχές ουσιαστικά συνέχιζαν να διστάζουν. Για παράδειγμα, η ειδική νομοθεσία της βρετανικής Βουλής για τον κορωνοϊό, «The Coronavirus Act 2020», δεν εξασφάλισε τη Συναίνεση της Βασίλισσας μέχρι τις 25 Μαρτίου. Οι νέοι ευρύτεροι κανονισμοί για την προστασία της δημόσιας υγείας στην Αγγλία, «The Health Protection (Coronavirus, Restrictions) (England) Regulations 2020», δεν τέθηκαν σε ισχύ μέχρι τις 26 Μαρτίου. Και η ειδική νομοθεσία της σκωτσέζικης Bουλής για τον κορωνοϊό, «The Coronavirus (Scotland) Act 2020», δεν εξασφάλισε τη Συναίνεση της Βασίλισσας μέχρι τις 6 Απριλίου 2020.

«Σκάνδαλα»

Η βρετανική κυβέρνηση εκφράζει συγκρατημένη θετικότητα και αισιοδοξία. Άλλοι, όπως τον εκτελεστικό αρχισυντάκτη του «Βρετανικού Ιατρικού Περιοδικού», Δρα Kamran Abbasi, παρουσιάζουν μια διαφορετική εικόνα. Στις 9 Απριλίου, σε ένα αποδοκιμαστικό άρθρο με τίτλο «Τα σκάνδαλα του covid-19», έγραψε:

«Το Covid-19 είναι εδώ και παντού. Και, ανάμεσα στην ύβριν, ένα μεγάλο μέρος του κόσμου ήταν σκανδαλωδώς απροετοίμαστο… Εκτός από τα σκάνδαλα της ανετοιμότητας και της έλλειψης εξοπλισμού ατομικής προστασίας είναι το σκάνδαλο των δοκιμών. «Τεστ, τεστ, τεστ» είναι η μάντρα της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας… Ωστόσο, οι δοκιμές για τους εργαζομένους στον τομέα της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης μόλις τώρα έγιναν διαθέσιμες [στο ΗΒ] …» (Πηγή: www.bmj.com/content/bmj/369/bmj.m1434.full.pdf).

Στις 11 Απριλίου, o Δρ Richard Horton, εκτελεστικός αρχισυντάκτης ενός άλλου βρετανικού ιατρικού περιοδικού, «The Lancet», τόνισε κάτι άλλο. Ισχυρίστηκε ότι είχε λάβει «πολλά μηνύματα» από «εργαζομένους στην πρώτη γραμμή», που υπήρξαν θύματα του «μπούλινγκ» και που «απειλούνται με πειθαρχικές διαδικασίες». Γιατί; «Είχαν εκφράσει ανησυχίες για την ασφάλειά τους στη δουλειά και για την έλλειψη δοκιμών και εξοπλισμών ατομικής προστασίας». Πηγή: www.thelancet.com/action/showPdf?pii=S0140-6736(20)30850-3.

Συμπεράσματα

Προφανώς, είτε εσκεμμένα είτε απερίσκεπτα, οι βρετανικές Αρχές του 2020 παραμέλησαν ένα βασικό δίδαγμα της ιστορίας. Έτσι, διευκόλυναν την εξάπλωση του κορωνοϊού, υπέσκαψαν τη δημόσια υγεία και έθεσαν σε κίνδυνο το δικαίωμα ζωής του κάθε προσώπου.

Προς όφελος της αλήθειας, θα πρέπει να έρθει η ώρα των κοινοβουλευτικών ανακρίσεων, των επίσημων ερευνών και, βεβαίως, των διαδικασιών της δικαιοσύνης.

Υστερόγραφο: Οι πηγές μου περιλαμβάνουν: John M. Barry, «The Great Influenza» (Viking Penguin, 2004) · Christopher Langford, ‘Did the 1918–19 Influenza Pandemic Originate in China?’, Population and Development Review, Vol. 31, No. 3, pp. 473-505 · David Killingray, ‘A New ‘Imperial Disease’’, Caribbean Quarterly, Vol. 49, No. 4, pp. 30-49 · Hansard, House of Commons Debates, 30.10.1918, Columns 1461-1465, 10.03.1919, Column 933 & 3.02.2020, Columns 776 & 768 · και https://unwritten-record.blogs.archives.gov/2018/03/13/the-1918-influenza-pandemic-photos/

*Επίκουρος Καθηγητής στη Νομική Σχολή Πανεπιστημίου UCLan Cyprus. Οι απόψεις του είναι προσωπικές