Η κατάρρευση των τιμών του πετρελαίου

Εν μέσω πανδημίας η καθημερινότητά μας έχει ανατραπεί. Η πανδημία έχει προκαλέσει αλυσιδωτές εξελίξεις, σε μορφή ντόμινο, σε πάμπολλους τομείς της καθημερινότητάς μας και σίγουρα έχει πλήξει τις διεθνείς αγορές πετρελαίου. Η 21η Απριλίου 2020 αποτέλεσε την πιο τραγική στιγμή, μέχρι στιγμής, για την αγορά πετρελαίου λόγω της λήξης των προθεσμιακών συμβολαίων πετρελαίου για τον μήνα Μάιο.

Είναι γεγονός ότι πλέον άρχισαν να διαφαίνονται οι οικονομικές επιπτώσεις της πανδημίας του κορωνοϊού, που είναι πρωτόγνωρες και καινοφανείς, λόγω των τεράστιων αντιπληθωριστικών τάσεων που δημιουργούνται εν μέσω της πανδημίας και οι οποίες επηρεάζουν γενικότερα τις διεθνείς αγορές. Η ιστορικά χαμηλή τιμή του πετρελαίου θα μπορούσε κάλλιστα να χαρακτηριστεί ως μια νέα πετρελαϊκή κρίση, αν και οφείλουμε να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί όσον αφορά τις εκτιμήσεις για το μέλλον. Αυτό που είναι βέβαιο, φυσικά, είναι ότι βρισκόμαστε σε πολύ πρώιμο στάδιο για την εκτίμηση των επιπτώσεων της επιβολής περιοριστικών μέτρων λόγω του κορωνοϊού ανά το παγκόσμιο, με το ένα τρίτο του πληθυσμού της υφηλίου περίπου να βρίσκεται σε εγκλεισμό εδώ και ένα περίπου μήνα.

Η παρούσα κρίση στην αγορά του πετρελαίου, με τα ιστορικά χαμηλά, αποτυπώνεται εκτιμώντας καλύτερα δυο δεδομένα: πρώτον, ένα τεχνικό ζήτημα που αφορά στην αντίδραση των αγορών και την κατάρρευση των προθεσμιακών συμβολαίων του Μαΐου γι’ αυτό που ονομάζουμε WTI crude oil (West Texas Intermediate crude oil) και το οποίο δείχνει τη σπασμωδική και παράξενη αντίδραση των αγορών σε περιόδους αυτής της πανδημίας. Δεύτερον, και πιο γενικό σε γεωπολιτικό και γεωοικονομικό επίπεδο, αυτό που αναδεικνύεται ως μια διεθνής τάση πλέον και αφορά στο ότι η κρίση του κορωνοϊού αποτελεί μια εξαιρετική και ιδιάζουσα κατάσταση, που προκαλεί αλυσιδωτά σοκ στη διεθνή τάξη πραγμάτων ως την γνωρίζαμε μέχρι πρόσφατα, επηρεάζοντας τους κυρίαρχους τομείς λειτουργίας των κρατών και τη διεθνή συνεργασία, την ίδια στιγμή που μέσα από αυτήν την παγκόσμια κρίση αναδεικνύονται πολύ πιο έντονα οι διαφορές παρά οι συγκλίσεις μεταξύ των μελών της διεθνούς κοινότητας και των δρώντων σε αυτήν. Επί τούτου, αναφέρεται για το προκείμενο ζήτημα ότι η πανδημία του κορωνοϊού έχει δημιουργήσει, μεταξύ άλλων, ένα τεράστιο οικονομικό σοκ, του οποίου τις επιπτώσεις θα δούμε το αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα και πιθανότατα ακόμη και σε μεσοπρόθεσμο χρονικό διάστημα.

Σε αντίθεση με άλλους οικονομικούς παράγοντες, η κρίση στην αγορά πετρελαίου δεν οφείλεται σε εφήμερη έλλειψή του, όπως για παράδειγμα παρουσιάστηκε σε άλλα αγαθά πρώτης ανάγκης στις αρχές της πανδημίας (π.χ. προστατευτικές μάσκες, αντιδραστήρια για εξετάσεις κορωνοϊού, χαρτί υγείας κ.λπ.), φαινόμενο το οποίο παρουσιάστηκε λόγω αυξημένης ζήτησης. Αντιθέτως, η κρίση δημιουργήθηκε λόγω της ύπαρξης μεγάλης διαθέσιμης ποσότητας (άρα παραγωγής) πετρελαίου τη στιγμή που δεν υπήρχε (και ακόμα δεν υπάρχει) ζήτηση, λόγω των περιοριστικών μέτρων που βιώνουμε ανά το παγκόσμιο.

Ειδικότερα, ως προς την παρούσα κατάσταση κατάρρευσης των τιμών του πετρελαίου θα πρέπει να τονιστεί ότι αυτή αφορά στα προθεσμιακά συμβόλαια για παράδοση τον Μάιο και ότι αυτή προέκυψε πρωτίστως, πέραν πιθανών γεωπολιτικών λόγων που αφορούν κυρίως τις διαφωνίες μελών του ΟΠΕΚ και άλλων πετρελαιοπαραγωγών κρατών για τη μείωση της παραγωγής αλλά και της ανάδειξης της γεωπολιτικής πλέον εμπλοκής Ρωσίας και Κίνας αλλά και της υπερπαραγωγής shale oil στις ΗΠΑ, από την έλλειψη αποθηκευτικών χώρων για πετρέλαιο, που ήδη έχει παραχθεί και πωληθεί στη βάση των προθεσμιακών συμβολαίων Μαΐου. Αυτό δημιούργησε την ιστορική στιγμή της αρνητικής τιμής του πετρελαίου και προκλήθηκε λόγω της μείωσης ζήτησης εν μέσω της πανδημίας του νέου κορωνοϊού, που οδήγησε στην ύπαρξη πλεονασμάτων πετρελαίου, την αδυναμία βιομηχανιών και καταναλωτών να το χρησιμοποιήσουν και την επιλειτουργία των βασικών οικονομικών αρχών της προσφοράς και της ζήτησης.

Όλα τα πιο πάνω καταδεικνύουν με τον πιο έντονο τρόπο τις διεθνείς επιπτώσεις της κρίσης της πανδημίας του νέου κορονοϊού, αλλά και την αδυναμία του διεθνούς συστήματος ν’ αντεπεξέλθει άμεσα σε αυτές τις πρωτόγνωρες συνθήκες που διάγουμε. Θα μπορούσαμε κάλλιστα να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι ο κορωνοϊός οριοθετεί τους κανόνες της νέας διεθνούς τάξης πραγμάτων σε διάφορα επίπεδα και επί του προκείμενου ζητήματος του κανόνες της οικονομικής δραστηριότητας και της παγκόσμιας οικονομίας. Φυσικά, είναι επίσης γεγονός ότι δεν θα «πνιγούμε» στο πετρέλαιο και ούτε ήρθε το τέλος της εποχής του πετρελαίου. Αντίστοιχες, κατ’ αναλογίαν, κρίσεις στις τιμές του πετρελαίου κατέδειξαν τη σταθερή του αξία, αν και μεταβαλλόμενη, και την εξάρτηση της παγκόσμιας αγοράς από αυτό. Αυτό που συνέβη, για παράδειγμα, τον Μάρτιο του 1999 με τις ιστορικές για την εποχή χαμηλές τιμές του πετρελαίου, οδήγησε στο τέλος σε μια φαντασμαγορική άνοδο της τιμής του πετρελαίου τα επόμενα χρόνια, ειδικά με την είσοδο νέων παικτών και νέων μεθόδων στην αγορά πετρελαίου και την αυξημένη ζήτηση. Είναι δεδομένο, όμως, ότι οι αγορές θα συνεχίζουν να αντιδρούν στις τιμές του πετρελαίου ανάλογα και με τη διαδικασία άρσης των περιοριστικών μέτρων που έχουν επιβληθεί από τα κράτη. Η επόμενη κρίσιμη στιγμή είναι τα προθεσμιακά συμβόλαια Ιουνίου, τα οποία ήδη διαπραγματεύονται στις διεθνείς αγορές και τα οποία λήγουν την τρίτη εβδομάδα του Μαΐου.

*Λέκτορας Νομικής στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, LL.B Law (Bristol), Ph.D. in Law – International Law and Human Rights (Kent), Διευθυντής Μονάδας Νομικής Κλινικής Πανεπιστημίου Λευκωσίας