Η Αγία Ειρήνη και η δύναμη των αστυνομικών συμβολισμών

Τα Σώματα Ασφαλείας είναι οι θεσμοί που κατέχουν το - κατά Max Weber - «μονοπώλιο της βίας» εντός των συνόρων ενός κυρίαρχου κράτους. Συνεπώς η ευθύνη για σωστή και κοινωφελή χρήση του μονοπωλίου καθορίζει την ποιότητα και τον πολιτικό πολιτισμό του λαού και των εκάστοτε αρχόντων του. Καλή χρήση συμβάλλει στην εύρυθμη λειτουργία, κακή χρήση στην καταστολή και την καταπίεση. Ο Χριστιανισμός (είτε επιλέγει να πιστεύει κάποιος είτε όχι) δίνει αναντίλεκτα έναν ξεκάθαρο ηθικό κώδικα που «χαλιναγωγεί» τον πειρασμό για κατάχρηση των τεράστιων αστυνομικών εξουσιών και υπηρετεί τη λελογισμένη άσκηση της διακριτικής ευχέρειας με αυτοσυγκράτηση και όσο το δυνατό λιγότερη κλιμάκωση προς τη φυσική και φονική βία. Επίσης, ενθαρρύνει την ανάληψη ευθύνης με γνώμονα το δημόσιο συμφέρον και αποθαρρύνει τη διαφθορά.

Στις 5 Μαΐου γιορτάζει η Αγία Μεγαλομάρτυς Ειρήνη, η οποία είναι η Προστάτιδα της Αστυνομίας Κύπρου. Η πίστη μπορεί να δώσει δύναμη και αντοχή για τις απαιτήσεις και τις αντιξοότητες του ιδιαίτερου αυτού λειτουργήματος, γι’ αυτό και πολλοί αστυνομικοί διατηρούν εικόνα της στα πορτοφόλια τους, ενώ κοσμεί τα υπηρεσιακά γραφεία και τους Αστυνομικούς Σταθμούς.

Αγία Ειρήνη & Αστυνομία Κύπρου

Η Αγία Ειρήνη καθιερώθηκε ως Προστάτιδα της Αστυνομίας Κύπρου το 1994, με εισήγηση του Φιλοαστυνομικού Συνδέσμου Κύπρου σε συνδιάσκεψή του στο Ζύγι, στην παρουσία και με την ομόφωνη έγκριση της πολιτικής και φυσικής ηγεσίας της Δύναμης. Η εορτή της καθιερώθηκε και ως «Ημέρα της Αστυνομίας» και έκτοτε τιμάται από το κυπριακό Κράτος και την Εκκλησία της Κύπρου και μνημονεύονται οι πεσόντες αστυνομικοί, πυροσβέστες και αλτρουϊστές πολίτες.

Στις 10 Μαρτίου 2012, ο Μητροπολίτης Ταμασσού & Ορεινής κ.κ. Ησαΐας παρέδωσε ως δώρημα μικρό τεμάχιο των ιερών λειψάνων της, εις μνήμην του πατέρα του, Ανώτερου Αστυνόμου ε.α. Οδυσσέα Γεωργάκη. Πιστοί αστυνομικοί και πολίτες μπορούν να προσκυνήσουν το λείψανο κάθε χρόνο στις 5 Μαΐου στο παρεκκλήσιον της Αγίας του Θεού Σοφίας και Αγίας Ειρήνης που βρίσκεται πλησίον του Αρχηγείου Αστυνομίας, μεταξύ της Αστυνομικής Ακαδημίας και της Αστυνομικής Εστίας.

Θεά Ειρήνη

Σε «μεταφυσικό» επίπεδο, το όνομα Ειρήνη φέρει παρόμοιους συμβολισμούς και για τους προ-Χριστού και για τους μετά-Χριστόν Έλληνες. Στην αρχαία Ελλάδα, η θεά Ειρήνη ήταν προσωποποίηση της ειρηνικής κατάστασης πραγμάτων και της εποχής της άνοιξης. Μαζί με τις δύο αδελφές της, την Ευνομία και τη Δίκη, αποτελούσαν τις Ώρες. Ήταν θυγατέρες του Δία, αρχηγού θεών και ανθρώπων και της Θέμιδας, θεάς της δικαιοσύνης. Αγάλματά της στην αρχαία Αθήνα την φέρουν να κρατάει στα χέρια τον Πλούτωνα, θεό του πλούτου, αφού μόνο η ασφάλεια και η ειρήνη εξασφαλίζουν τις συνθήκες για παραγωγική εργασία.

Ο μακαριστός Βοηθός Αρχηγός ε.α. Παναγιώτης Μαχλουζαρίδης, ένας από τους πρώτους ανώτερους αξιωματικούς της κυπριακής Αστυνομίας και επίσης από τους πρώτους λόγιους επί εγκληματολογικών και αστυνομικών θεμάτων της πατρίδας μας, εικονίζει στο κλασικό βιβλίο του «Η Κοινωνική Άμυνα και ο Κοινωνικός Στόχος στο Έργο της Αστυνομίας» (1977) την υδρόγειο σφαίρα να την βαστάζουν οι αδελφές θεές Ευνομία και Ειρήνη.

Αγία Ειρήνη

«Κατά την ευλαβή παράδοση στον χώρο της Ορθοδοξίας, όλες οι οργανωμένες ομάδες επαγγελματιών και συντεχνιών έχουν τον προστάτη Άγιό τους. Το ίδιο συνέβη και με τους άνδρες και γυναίκες των Σωμάτων Ασφαλείας», γράφει η ιστοσελίδα της Ελληνικής Αστυνομίας. Η Χωροφυλακή είχε την Αγία Ειρήνη, η δε Αστυνομία Πόλεων, τον Άγιο Μηνά. Μετά την ενοποίηση των δύο αυτών Σωμάτων Ασφαλείας και την ίδρυση της Ελληνικής Αστυνομίας, το 1984, η Θρησκευτική Υπηρεσία εισηγήθηκε και αναγνωρίσθηκε ο Άγιος Μεγαλομάρτυρας Αρτέμιος προστάτης του Σώματος, η δε 20ή Οκτωβρίου, ημέρα κατά την οποία τιμάται η μνήμη του, σαν ημέρα της Ελληνικής Αστυνομίας.

Η «Επιθεώρησις Χωροφυλακής», στο τεύχος Μαΐου 1970, αναφέρει ότι αναγνωρίσθηκε ως επίσημος εορτή του Σώματος η 5η Μαΐου με το Βασιλικό Διάταγμα υπ’ αριθμόν 234. Η Αγία ήταν η μονογενής κόρη του Λικίνιου, άρχοντα της περσικής πόλης Μαγεδών. Έζησε στις αρχές του 4ου μ.Χ. αιώνα και ονομαζόταν Πηνελόπη. Ζώντας σε μεγαλοπρεπή πύργο, με πλούτο και αφθονία, ο πατέρας της ανέθεσε τη διαπαιδαγώγησή της στον σοφό γέροντα Απελλιανόν. Η Πηνελόπη «αγνοούσα μέχρι τότε τον Χριστόν και ανατρεφομένη μέσα εις τα είδωλα, είχεν εις τα στήθη της ψυχήν χριστιανικήν». Μια χριστιανή φίλη της, την βοηθά μυστικά να βαπτιστεί από τον ιερέα Τιμόθεο και να λάβει το όνομα Ειρήνη. Ο πατέρας της δεν το αποδέχτηκε και διέταξε ταπεινώσεις και βασανιστήρια, ο οποίος στο τέλος βαπτίζεται και ο ίδιος. Ο διάδοχός του, Σεδέκιος, συνεχίζει αδιάκοπα τα φρικτά βασανιστήρια μέχρι το μαρτύριό της, με τη λαϊκή παράδοση να αναφέρει ότι αναστήθηκε και συνέχισε το κήρυγμα και τα θαύματα.

Πέραν του Βίου της, η «Επιθεώρησις» εξηγεί πως όταν ιδρύθηκε από τον Όθωνα η Χωροφυλακή το 1833 είχε σκοπό «να στερεώση και να διαφυλάττη την κοινήν ασφάλειαν επιτηρούσα με άγρυπνον όμμα εις το να προλαμβάνηται πάσα διατάραξις της κοινής ησυχίας και να εμποδίζεται πάσα εγκληματική επιχείρησις». Και καταλήγει το περιοδικό: «Δεν είναι λοιπόν παρά ειρηνική και η αποστολή της Χωροφυλακής. Τι άλλο από ειρήνη, είναι η τάξις, η κοινή ησυχία και η γαλήνη την οποία ετάχθη να παρακολουθή “με άγρυπνον όμμα” η Χωροφυλακή; Τι άλλο από μόχθον, καρτερίαν, διαρκή αγώνα αλλά και στοργήν και καλωσύνην, χρειάζεται η Χωροφυλακή, ως εχρειάσθη η Αγία Ειρήνη διά να αντεπεξέλθη εις το βαρύ έργον της;».

Διότι συμπυκνώνει τα πιο πάνω, η Αγία Ειρήνη εικονίζεται στο λάβαρο της Αστυνομίας Κύπρου.

Δύναμη των Συμβόλων

Αν και η «μοντέρνα» και ιδίως η «μεταμοντέρνα» αντίληψη περί ζωής πολλές φορές ειρωνεύεται ή έστω προσπερνά τη σημασία των συμβόλων και της εικονογραφίας, η πραγματικότητα είναι πως αυτά όχι μόνο δεν χάνονται, αλλά απλώς αντικαθίστανται από άλλα. Αυτό ισχύει και για θρησκευτικά και για τα κρατικά σύμβολα. Για παράδειγμα, στην ΕΣΣΔ της επίσημης αθεΐας, ο σταυρός αντικαταστάθηκε από το σφυροδρέπανο και ο Χριστός από τον Μαρξ, ενώ στην έμμεση αθεΐα της εθνικοσοσιαλιστικής Γερμανίας από τη σβάστικα και τους νορδικούς θεούς αντίστοιχα.

Ένα πολιτιστικό λειτούργημα της Αστυνομίας είναι η παραγωγή κοινωνικής τάξης αλλά και κοινωνικού νοήματος, κυρίως για θέματα τάξης και αταξίας και του αισθήματος δικαιοσύνης και αδικίας. Σύμβολα είναι και τα εργαλεία του αστυνομικού, όπως η στολή, το όπλο, το σήμα, το ρόπαλο και οι χειροπέδες. Η Αστυνομία είναι ένας από τους βασικούς θεσμούς που αντικατοπτρίζουν τη συλλογική, εθνική ταυτότητα της πλειοψηφίας, έχοντας πολλές φορές και ηγεμονικό ρόλο στη διαμόρφωσή της. Στην Κύπρο, ο ρόλος αυτός της Αστυνομίας φάνηκε έντονα με τα γεγονότα του 1963-64, αλλά και με τα γεγονότα των ετών 1971-74. Αλλά πέραν της υψηλής πολιτικής, η «συμβολική δύναμη» της Αστυνομίας, σύμφωνα με τους εγκληματολόγους Ian Loader και Neil Walker, στο βιβλίο τους «Civilizing Security» (2007), έγκειται στον τρόπο ο οποίος μπορεί να καθορίσει το νόμιμο από το παράνομο, θα ερμηνεύσει το τι είναι δημόσια τάξη και να συνενώσει την κοινωνία σε ώρες κρίσης.

Έθνη & Αστυνομίες

Στη Βρετανία, στόχος της Αστυνομίας μέχρι σήμερα είναι η διατήρηση της «ειρήνης του βασιλιά» («King’s peace»), που είναι συνώνυμο της δημόσιας τάξης, έννοια που υπάρχει στο κοινοδίκαιο από τους προ-νορμανδικούς, αγγλοσαξωνικούς χρόνους. Για αιώνες, το βρετανικό στέμμα έχει στην κορυφή του την «σταυροφόρο σφαίρα» («globus cruciger»). Η σφαίρα συμβόλιζε την κοσμική κρατική εξουσία από αρχαιοτάτων χρόνων και η προσθήκη του σταυρού σηματοδότησε τη νίκη του Χριστού. Πρώτοι που το εφάρμοσαν ήταν οι βυζαντινοί Αυτοκράτορες, συμβολίζοντας ουσιαστικά πως ο ανώτατος άρχοντας πρέπει να υπακούει το θέλημα του Θεού και να τον υπηρετεί. Από εκεί το υιοθέτησαν και οι Άγγλοι και το κρατούν μέχρι σήμερα. Παρατηρώντας τους θυρεούς στα πηλήκια που χαιρετούν οι Άγγλοι αστυνομικοί των διαφόρων υπηρεσιών, θα δει πως υπάρχει το στέμμα με τον σταυρό στην κορυφή. Το ίδιο ισχύει και για αστυνομικά εμβλήματα της Σουηδίας και αρκετών Σωμάτων Ασφαλείας της Ολλανδίας και της Ισπανίας.

Το 2013, όλες οι αστυνομικές υπηρεσίες της Σκωτίας ενοποιήθηκαν για να δημιουργήσουν την «Police Scotland», μια ενιαία πολιτειακή δύναμη κατά τα ηπειρωτικά πρότυπα. Είχε χαρακτηριστεί ως μια εθνικιστική πολιτικά κίνηση ενίσχυσης της εθνικής ταυτότητας της Σκωτίας. Το νέο έμβλημα της Σκωτικής Αστυνομίας περιλαμβάνει το γαϊδουράγκαθο, σύμβολο της νίκης τους επί των επιδρομέων Βίκινγκς αλλά και το βρετανικό στέμμα με τον σταυρό, αφού παραμένει συστατικό μέρος του Ηνωμένου Βασιλείου.

Με τη δημιουργία της Ιρλανδικής Δημοκρατίας το 1923 μετά την επανάσταση του IRA, η αστυνομία του νέου κράτους υιοθέτησε το κελτικό «Garda Siochana» αντί του αγγλικού «Police», που σημαίνει «Φύλακες της Ειρήνης».

Κυπριακοί Αστυνομικοί Συμβολισμοί

Σύμφωνα με άλλο Βίο Αγίων, η Αγία Ειρήνη μια νύχτα είδε το εξής όραμα: «Μπῆκε στόν πύργο ἕνα περιστέρι κρατώντας μέ τό ράμφος του κλαδί ἐλιᾶς, τό ὁποῖο καί ἄφησε ἐπάνω στό τραπέζι. Ἐπίσης, μπῆκε καί ἕνας ἀετός μεταφέροντας στεφάνι ἀπό ἄνθη, τό ὁποῖο τοποθέτησε καί αὐτός ἐπάνω στό τραπέζι. Ἔπειτα μπῆκε ἀπό ἄλλο παράθυρο ἕνας κόρακας, ὁ ὁποῖος ἔβαλε ἐπάνω στό τραπέζι ἕνα φίδι». Ο Απελλιανός τα ερμήνευσε ως προάγγελμα των στεφάνων της δόξας και του μαρτυρικού τέλους της. Λευκό περιστέρι με κλαδί ελιάς είναι και αυτό που θα επιστρέψει στην Κιβωτό για να διαβιβάσει στον Νώε πως ο Κατακλυσμός τελείωσε και επανήλθε η ειρήνη.

Στην κυπριακή «εικονογραφία της αστυνόμευσης», για να χρησιμοποιήσουμε τον όρο του Ian Loader, η Αστυνομία διατηρεί ως έμβλημα το λευκό περιστέρι με τον κλάδο ελαίας που υπάρχει και στον θυρεό της Κυπριακής Δημοκρατίας. Συμβολίζει την ειρήνη, κάτι που ήταν και το ελάχιστο ζητούμενο για ελεύθερο βίο του Κυπριακού Ελληνισμού πίσω από τη δημιουργία του ανεξάρτητου κυπριακού Κράτους, αφού δεν επετεύχθη ο πολιτικός στρατηγικός στόχος της Ένωσης με την Ελλάδα, και παρά την υπόσκαψη και παράνομη απόσχιση των Τουρκοκυπρίων από αυτό.

Αξίζει να αναφερθεί πως λευκό περιστέρι με κλαδί ελιάς, μαζί με σπαθί και ασπίδα, υπάρχει στο έμβλημα της Υπηρεσίας Εσωτερικού Ελέγχου Αστυνομίας, ενώ η ΥΚΑΝ (Υπηρεσία Καταπολέμησης Ναρκωτικών) εικονίζει περιστέρι δίπλα από αετό που μεταφέρει το κλαδί της ελιάς.

Η Αγία Ειρήνη αποτελεί ένα από τα πιο «μεταφυσικά» σύμβολα της κυπριακής αστυνομικής εικονογραφίας, όπως ο Άγιος Γεώργιος για την αντίστοιχη στρατιωτική. Όπως μου είπε κάποτε, πολύ σοφά, ένας Βούλγαρος συνάδελφος, νόημα υπάρχει καμιά φορά και χωρίς πρόθεση («meaning exists without intention»). Έτσι, στην ιστορική εξέλιξη των δομών άμυνας και ασφάλειας του κυπριακού Κράτους αντικατοπτρίζονται τα εθνικο-θρησκευτικά σύμβολα που χαρακτηρίζουν τον Κυπριακό Ελληνισμό, αφού είναι το αποτέλεσμα μακραίωνων αγώνων του με αποκορύφωμα την επανάσταση της ΕΟΚΑ.

Η σύζευξη της αγωνίας για την μετά θάνατον ζωή και του φθαρτού παρόντος είναι για τις Ένοπλες Δυνάμεις και τα Σώματα Ασφαλείας αναπόφευκτη, αφού είναι λειτουργήματα όπου επιβάλλεται συνεχώς, όσο κανένα άλλο, η προοπτική της αφαίρεσης ζωής ή η ίδια η αυτοθυσία για το καθήκον και την υπηρεσία. Γι’ αυτό και ο ιερέας, μετά την έναρξη της Θείας Λειτουργίας, λέει στα Ειρηνικά: «Ἔτι δεόμεθα ὑπὲρ τοῦ εὐσεβοῦς ἡμῶν ἔθνους, πάσης ἀρχῆς καὶ ἐξουσίας ἐν τῷ Κράτει ἡμῶν, τοῦ κατὰ ξηράν, θάλασσαν καὶ ἀέρα φιλοχρίστου ἡμῶν Στρατοῦ, καὶ τῶν Σωμάτων Ἀσφαλείας».

*Αστυνομικές Σπουδές, Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου