Ένα Βασικό Πρόγραμμα για την Παιδεία

Εύχομαι κι ελπίζω με τη σωστή συμπεριφορά όλων μας σύντομα να επανέλθουμε σε μια ομαλή κατάσταση και στην Εκπαίδευση. Εκείνο που χρειάζεται τώρα είναι να προγραμματίσουμε τις ενέργειές μας ώστε, όχι μόνο να βγούμε σύντομα από τα σημερινά αδιέξοδα, αλλά νικητές: να βάλουμε τις βάσεις για ένα καινούργιο μέλλον, πιο καλό, πιο αποδοτικό, πιο ελπιδοφόρο.

Πρόσφατα ο Υπουργός Παιδείας ανέλυσε δημόσια το πρόγραμμά του για την επαναλειτουργία των σχολείων κι άλλα συναφή θέματα. Χάρηκα ιδιαίτερα γιατί η μηχανογράφηση των εργασιών της εκπαίδευσης, στην οποία αντιτάχθηκαν κάποτε όλοι οι ενδιαφερόμενοι, βοήθησε στο να αναπληρωθεί κάποιος χαμένος χρόνος. Η αναπλήρωση του χαμένου φετινού χρόνου κι όχι μόνο θα μπορούσε να επιτευχθεί με την εισαγωγή του θεσμού του ολοήμερου σχολείου. Είναι μια ευκαιρία που θα πρέπει να εκμεταλλευτούμε για το καλό της παρεχόμενης εκπαίδευσης γενικά.

Ανέφερα κι άλλοτε πως καμιά ουσιαστική εκπαιδευτική αλλαγή δεν μπορεί να γίνει μέσα στα περιοριστικά πλαίσια που τίθενται από το ωρολόγιο πρόγραμμα λειτουργίας των σχολείων. Ούτε η παραπαιδεία μπορεί να κτυπηθεί, ούτε η ποιοτική αναβάθμιση της παρεχόμενης εκπαίδευσης να προωθηθεί ικανοποιητικά, ούτε η κοινωνικοποίηση των παιδιών να επιδιωχθεί αποτελεσματικά, ούτε η ισόρροπη ανάπτυξη πνεύματος και σώματος να εφαρμοστεί στην πράξη αν δεν αρθεί ο ασφυκτικός κλοιός του βεβαρημένου προγράμματος και του περιορισμένου χρόνου λειτουργίας των σχολείων μας, Δημοτικής και Μέσης. Αν μάλιστα ληφθεί υπόψη η ανάγκη προετοιμασίας των παιδιών για ανώτερες σπουδές, γίνεται αμέσως αντιληπτό πως προτεραιότητα πρέπει να δοθεί στην πτυχή αυτή της λειτουργίας των σχολείων.

Υπενθυμίζω ότι το θέμα αυτό ηγέρθη κατά τη συζήτηση για εισαγωγή της πενθήμερης εβδομάδας εργασίας στη Δημόσια και Εκπαιδευτική Υπηρεσία το 1989. Το μόνο που καταφέραμε τελικά ήταν να εισαχθεί η πενθήμερη χωρίς να συρρικνωθούν περισσότερο οι ώρες λειτουργίας των σχολείων. Όμως, το σχέδιο που υποβάλαμε κατόπιν ενδελεχούς μελέτης από ομάδες εργασίας Επιθεωρητών κι άλλων εκπαιδευτικών, αν και εγκρίθηκε από τον Υπουργό Οικονομικών, απορρίφθηκε μετ' επαίνων τόσο από τις Οργανώσεις των Εκπαιδευτικών (κατανοητό) όσο κι από τις Οργανώσεις των Γονιών (ακατανόητο). Δυστυχώς, έκτοτε μικρή μόνο πρόοδος έγινε στην περίπτωση της δημοτικής εκπαίδευσης.

Το σχέδιο αναδιάρθρωσης της λειτουργίας των σχολείων δημοτικής και μέσης είναι τόσο επίκαιρο τώρα όσο και το 1989. Η όλη φιλοσοφία στηρίζεται κατ' αρχήν στον διαχωρισμό των ωρών λειτουργίας των σχολείων από την απασχόληση των εκπαιδευτικών, οι οποίοι θα διατηρήσουν τα κεκτημένα αναφορικά με τις ώρες εργασίας τους. Τα σχολεία όμως θα λειτουργήσουν από το πρωί μέχρι το απόγευμα, συνεχώς, για πέντε μέρες τη βδομάδα, εκτός του απογεύματος της Τετάρτης. Μέσα στο διευρυμένο αυτό χρονικό πλαίσιο, τα παιδιά θα ικανοποιούν όλες τις εκπαιδευτικές τους ανάγκες (βοηθητικά κι ενισχυτικά μαθήματα, αθλητικές και καλλιτεχνικές δραστηριότητες, προετοιμασία για εξειδικευμένες εξετάσεις, ξένες γλώσσες κ.λπ).

Το σχολείο δεν μπορεί να αποβλέπει μόνο στη γνωσιολογική κατάρτιση των μαθητών. Σκοπός του είναι επίσης η αγωγή κι η υποβοήθηση κοινωνικοποίησης των παιδιών. Όλα αυτά και πολλά άλλα για να λειτουργήσουν σωστά χρειάζονται άνεση χρόνου και πραγματική σχολική ζωή. Σχολική ζωή δεν μπορεί να υπάρξει όταν οι μαθητές παρακολουθούν τα μαθήματα το ένα μετά το άλλο μετά από σύντομα διαλείμματα, όταν βρίσκονται υπό την παιδευτική επίδραση του σχολείου για λίγες μόνο μέρες το χρόνο, για λίγες μόνο ώρες την ημέρα. Η συμπίεση του αναλυτικού προγράμματος σε ορισμένες ώρες τα πρωινά μειώνει την αποτελεσματικότητα της διδακτικής πράξης και επηρεάζει αρνητικά διάφορα ζωτικά μαθήματα επιστήμης, κοινωνικών, πολιτιστικών και καλλιτεχνικών θεμάτων, φυσικής αγωγής, που δεν θεωρούνται «απαραίτητα» για την πάρα πέρα πρόοδο των παιδιών!

Με την καθιέρωση της πρωινής φοίτησης από το 1972, δοκιμαστικά στην αρχή, στα δημοτικά σχολεία, ο διδακτικός χρόνος έχει συρρικνωθεί σημαντικά. Ιδιαίτερα, έχουν επηρεαστεί αρνητικά οι συνθήκες απασχόλησης των μητέρων, σε μια εποχή που η Ευρώπη, κι εμείς, αναμένουμε αυξημένες γεννήσεις και αυξημένη απασχόληση των γυναικών. Η άνεση χρόνου θα κατοχυρώσει τον διδακτικό χρόνο και τις προϋποθέσεις για άνετη διεκπεραίωση όλων των άλλων σχολικών και περισχολικών δραστηριοτήτων και στη Μέση Εκπαίδευση.Υπολογίσαμε τότε ότι ο διδακτικός χρόνος μειωνόταν κατά 20% τουλάχιστον λόγω επισήμων γιορτασμών κι επετειακών εκδηλώσεων, συνεδρίων διδακτικού προσωπικού, δοκιμών κ.λπ.

Η υιοθέτηση του σχεδίου συνεχούς λειτουργίας των σχολείων αποτελεί μια εντελώς νέα προσέγγιση στην οργάνωση της ζωής/εργασίας των μαθητών, των γονιών και των εκπαιδευτικών. Με την απελευθέρωση του ωρολογίου προγράμματος από τις πρωινές ώρες θα δημιουργηθούν θαυμάσιες ευκαιρίες κοινωνικοποίησης των μαθητών. Διδακτικό προσωπικό και μαθητές θα έλθουν σε επαφή εκτός της τάξης και θα αναπτύξουν πραγματικές ανθρώπινες σχέσεις ξεπερνώντας το χάσμα δασκάλου-μαθητή. Η μεσημβρινή σίτιση μαθητών (και δασκάλων) στο σχολείο θα βοηθήσει ιδιαίτερα στον εκδημοκρατισμό της κοινωνίας μας. Οι γονείς θα απαλλαγούν από την πειραματική ενασχόλησή τους με τη μόρφωση των παιδιών τους κι οι εκπαιδευτικοί θα αναλάβουν πλήρως τις ευθύνες τους για τη διαπαιδαγώγηση των νέων. Είναι μια ευκαιρία τα παιδιά να ασχοληθούν με πολλά άλλα χρήσιμα θέματα που, λόγω του περιορισμένου χρόνου, δεν προλαβαίνουν.

Τα κενά που δημιούργησε η πανδημία του κορωνοϊού θα μπορούσαν να καλυφθούν με ολοήμερη λειτουργία του σχολείου από τώρα. Θα μπορούσαν οι μισοί μαθητές να πηγαίνουν το πρωί κι οι άλλοι το απόγευμα μέχρι την κανονική εισαγωγή του ολοήμερου.

*Πρώην Υπουργός, πρώην Γενικός Διευθυντής Γραφείου Προγραμματισμού