Η εφαρμογή του Δικαίου της Θάλασσας στην Ανατολική Μεσόγειο

Εν μέσω της κρίσης της πανδημίας του νέου κορωνοϊού εξετάζουμε την παρούσα κατάσταση πραγμάτων όσον αφορά την εφαρμογή του Δικαίου της Θάλασσας και τις υπό εξέλιξη γεωπολιτικές εξελίξεις που αφορούν στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Τονίζεται εξ υπαρχής ότι οι αναφορές γίνονται συγκριτικά με την κατάσταση πραγμάτων που επικρατούσε προ της έκρηξης της πανδημίας του Covid-19, ειδικά όσον αφορά τις ενέργειες των δρώντων στην περιοχή μας.

Ο αποκλεισμός της Τουρκίας από τα ενεργειακά τεκταινόμενα της περιοχής αποτελούσε εδώ και καιρό ένα δεδομένο που η ίδια η Τουρκία με τη στάση της προσπαθούσε επίμονα να μετριάσει και να αντιστρέψει με συγκεκριμένες ενέργειες που αφορούσαν πρωτίστως στην επιμονή της για αμφισβήτηση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Κυπριακής Δημοκρατίας στις θαλάσσιές της ζώνες, αλλά και γενικότερα, με την εμπλοκή της σε τρίτες χώρες, όπως είναι για παράδειγμα η εμπλοκή της Τουρκίας στη Συρία και ο ρόλος της στον εμφύλιο πόλεμο της Λιβύης. Σε αυτά τα πλαίσια που οριοθετούσαν την κατάσταση πραγμάτων προ της έκρηξης της πανδημίας του νέου κορωνοϊού, η Κυπριακή Δημοκρατία ακολουθούσε και συνεχίζει να ακολουθεί μια εξωστρεφή εξωτερική πολιτική, καθιστώντας τα ζητήματα που ήγειρε η Τουρκία ως περιφερειακά και διεθνικά – ζητήματα, δηλαδή, που απασχολούν το Διεθνές Δίκαιο και δη το Δίκαιο της Θάλασσας, ενώ ταυτόχρονα προχώρησε μαζί με την Ελλάδα στη συνομολόγηση τριμερών και πολυμερών συμμαχιών για σκοπούς προώθησης του ενεργειακού της σχεδιασμού.

Η Τουρκία ακολούθησε την πάγια τακτική αμφισβήτησης των κυριαρχικών δικαιωμάτων άλλων κρατών και ειδικά, όσον αφορά τις θαλάσσιες ζώνες, την προσπάθεια γκριζοποίησης των θαλασσίων τους ζωνών, προβάλλοντας παράλογες ερμηνείες του Δικαίου της Θάλασσας όπως αυτό εφαρμόζεται τόσο στη βάση της Σύμβασης του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982, όσο και στη βάση της επιλειτουργίας του διεθνούς εθιμικού δικαίου που διέπει το Δίκαιο της Θάλασσας.

Η Κυπριακή Δημοκρατία στο προκείμενο ζήτημα ακολούθησε μια εξωστρεφή εξωτερική πολιτική, συνομολογώντας διμερείς διεθνείς συμφωνίες οριοθέτησης της Αποκλειστικής Οικονομικής της Ζώνης με την Αίγυπτο, τον Λίβανο και το Ισραήλ, οι οποίες εδράζονται στις αρχές που διέπουν την οριοθέτηση ΑΟΖ στη βάση του Δικαίου της Θάλασσας. Παράλληλα, η Κυπριακή Δημοκρατία προχώρησε με τη σύναψη τριμερών και πολυμερών συνεργασιών με φίλα διακείμενα κράτη της ευρύτερης περιοχής. Παράλληλα, η Κυπριακή Δημοκρατία κατάφερε να δημιουργήσει τις συνθήκες εκείνες, ειδικά σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, που καταδίκασαν με τον πιο έντονο τρόπο τις παραβιάσεις της Τουρκίας, ειδικά ως προς την εφαρμογή και τον σεβασμό του Δικαίου της Θάλασσας.

Η κρίση της πανδημίας του νέου κορωνοϊού δημιούργησε νέα δεδομένα. Λόγω των περιοριστικών μέτρων, των συνθηκών στις παγκόσμιες αγορές υδρογονανθράκων και της κρίσης στις τιμές του πετρελαίου, υπήρξε – και υπάρχει για το μέλλον – μια αναστολή των ερευνητικών προγραμμάτων εταιρειών που δραστηριοποιούνταν στην Κυπριακή Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη.

Οφείλουμε να εκτιμήσουμε με μια σοβαρή προσπάθεια τη δημιουργία ενδεχομένως μιας νέας τάξης πραγμάτων στο Διεθνές Δίκαιο. Επί τούτου και σχετικά με το Δίκαιο της Θάλασσας αναφέρεται ότι ενδεχομένως να προκύπτουν καταστάσεις δημιουργίας νέων εθιμικών κανόνων ακόμη και σε ζητήματα που αφορούν στο Δίκαιο της Θάλασσας – υπάρχει για παράδειγμα μια έντονη συζήτηση σε σχέση με το κλείσιμο λιμένων ή και την παροχή βοήθειας σε καταστάσεις ανάγκης σε σκάφη τα οποία βρίσκονται εντός υδάτων αρμοδιότητας και ευθύνης παράκτιων κρατών (Search and Rescue Regions).

Επιπρόσθετα, οι ευρύτερες εξελίξεις στον τομέα του Δικαίου της Θάλασσας επισημαίνουν την επενέργεια των ειδικών κανόνων έναντι των γενικών κανόνων του Διεθνούς Δικαίου, ειδικά σε περιπτώσεις εκτάκτων καταστάσεων τις οποίες διάγουμε σήμερα. Ζητήματα όπως είναι, για παράδειγμα, η πρόσβαση σε λιμένες, η διάσωση σκαφών και ανθρώπων που βρίσκονται σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης στη θάλασσα, η διακίνηση αγαθών και άλλα, είναι θέματα τα οποία έχουν πρακτική υφή και τα οποία πλέον συζητούνται έντονα σε επίπεδο εξέλιξης των κανόνων ή και ενδεχομένως τροποποίησής τους για να αντανακλούν τους τρόπους αντίδρασης των κυρίαρχων κρατών.

Όπως τονίζεται επανειλημμένα, οι καταστάσεις που ζούμε είναι έκτακτες και δημιουργούν νέα δεδομένα σε πάμπολλους τομείς του Δικαίου, μη εξαιρουμένου του Διεθνούς Δικαίου και του Δικαίου της Θάλασσας. Εναπόκειται να δούμε τον τρόπο με τον οποίο τα κράτη θα αιτιολογήσουν την κρατική τους πρακτική σε επιμέρους τομείς, ούτως ώστε να δούμε κατά πόσον οι εξελίξεις θα οδηγήσουν σε αναθεώρηση της αντίληψής μας αλλά και των κανόνων που διέπουν το δίκαιο της θάλασσας. Είναι δεδομένο, φυσικά, ότι σε σχέση με τα πιο πάνω και ειδικότερα όσον αφορά τις ενέργειες της Τουρκίας, θα πρέπει να μην αναμένουμε την οποιαδήποτε διαφοροποίηση στη στάση της και στις πειρατικές της ενέργειες λόγω της μακρόχρονης στρατηγικής που ακολουθεί σε σχέση με τη βούλησή της να εμπλακεί έτι περισσότερο ως γεωπολιτικός παίκτης στα ενεργειακά και άλλα δρώμενα της περιοχής μας.

*Λέκτορας Νομικής στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, LL.B Law (Bristol), Ph.D in Law - International Law and Human Rights (Kent), Διευθυντής Μονάδας Νομικής Κλινικής Πανεπιστημίου Λευκωσίας.