Η Τουρκία καθορίζει τις εξελίξεις στη Λιβύη

Παρά την υπεροχή του στρατάρχη Χαλίφα Χαφτάρ για πάνω από ένα χρόνο, τον τελευταίο μήνα η κατάσταση στο πεδίο της μάχης έχει αλλάξει. Η μεταβολή αυτή οδήγησε τον ισχυρό άντρα της ανατολικής Λιβύης σε μιαν αμυντική αναδίπλωση, ώστε να περιορίσει τις ζημιές σε στρατιωτικό και πολιτικό επίπεδο. Σε πρώτο στάδιο, σε ομιλία του στο λιβυκό τηλεοπτικό δίκτυο Libya al-Hadath ο Χαφτάρ δήλωσε ότι «αποδέχθηκε τη βούληση του λαού και την εντολή του» να κυβερνήσει ολόκληρη τη χώρα, χωρίς όμως να διευκρινίζει από ποιο θεσμό έλαβε τη «λαϊκή εντολή». Η δήλωση αυτή, η οποία αποδέχτες είχε περισσότερο τους ίδιους τους υποστηρικτές του στα ανατολικά της χώρας παρά την ίδια την Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας (GNA), πέρα από την απουσία πολιτικών προεκτάσεων ως προς τον τρόπο οικοδόμησης των πολιτειακών θεσμών, ουσιαστικά σηματοδοτούσε και τη μονομερή «λήξη» της συμφωνίας Σκιράτ, η οποία υπεγράφη στα τέλη του 2015 στο Μαρόκο υπό την αιγίδα του ΟΗΕ και από αυτήν προήλθε η GNA. Την ίδια ώρα, παρά την έκκλησή του για εκεχειρία λόγω Ραμαζανιού, η συμμαχία Φαγέζ αλ Σαράζ και Άγκυρας δεν φαίνεται να είναι διατεθειμένη χάσει το μομέντουμ που δημιουργήθηκε από τις τελευταίες νίκες στην εμφύλια σύγκρουση στη Λιβύη.

Οι αντιδράσεις και η σημασία τους

Ενδιαφέρον κομμάτι στο πλαίσιο της ερμηνείας αυτού του είδους πολιτικών εξελίξεων αποτελούν οι αντιδράσεις και ειδικά των ξένων δυνάμεων, οι οποίες δεν είναι τόσο «ξένες» σε όσα συμβαίνουν επί του εδάφους της Λιβύης. Σε πρώτο στάδιο εντός της Λιβύης, όπως ήταν φυσικό, η Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας της Λιβύης, με έδρα την Τρίπολη, κατήγγειλε το νιοστό «πραξικόπημα» του αντιπάλου της, Χαλίφα Χαφτάρ, χαρακτηρίζοντάς το ως «φάρσα», με την οποία στράφηκε εναντίον των παράλληλων πολιτικών θεσμών που τον στήριζαν και οι οποίοι τον διόρισαν επικεφαλής του στρατού. Ιδιαίτερη σημασία έχει η στάση του Κοινοβουλίου της χώρας, το οποίο βρίσκεται στην Ανατολική Λιβύη υπό τον έλεγχο των δυνάμεων του Χαφτάρ. Οι πληροφορίες αναφέρουν ότι η κίνηση του στρατάρχη έτυχε της στήριξης μόνο κάποιων μελών του Κοινοβουλίου, ενώ ηχηρή ήταν η απουσία του προέδρου του Σώματος, Αγκίλα Σάλεχ, ο οποίος την Παρασκευή (24/4) είχε ξεδιπλώσει το όραμά του για μια νέα ειρηνευτική διαδικασία. Σε διεθνές επίπεδο, τα βλέμματα στράφηκαν στη Ρωσία, η οποία ενώ διά του εκπροσώπου του Κρεμλίνου, Ντμίτρι Πεσκόφ, περιορίστηκε σε μια διπλωματική δήλωση, ανεπίσημα εξέφρασε «έκπληξη» για την κίνηση του Χαφτάρ. Όσον αφορά την Τουρκία, «υπενθύμισε» στον Χαφτάρ ότι «θα συνεχίσει ασφαλώς να στέκεται στο πλευρό του αδελφού λαού της Λιβύης υπερασπίζοντας την Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας». Σε ευρωπαϊκό επίπεδο επίσης εκφράστηκαν αποδοκιμασίες για το «πραξικόπημα», ενώ οι ΗΠΑ εκτίμησαν ότι η ανακοίνωση του Χαφτάρ υπονοεί ότι «οι αλλαγές στην πολιτική δομή της Λιβύης μπορούν να επιβληθούν μέσω μιας μονομερούς δήλωσης».

Πίσω από τις λέξεις του Χαφτάρ

Το διάγγελμα του Χαφτάρ και η δήλωσή του ότι έλαβε τη «λαϊκή εντολή» για να κυβερνήσει τη Λιβύη σε καμιά περίπτωση δεν αποτέλεσε έκπληξη και η ερμηνεία αυτής της κίνησης μπορεί να αναζητηθεί στα τεκταινόμενα στο πεδίο της μάχης το τελευταίο διάστημα. Αναλυτές θεωρούν ότι οι πρόσφατες απώλειες εδαφών από τις δυνάμεις του Σαράζ και η γενικότερη αποτυχία να πάρει στα χέρια του την Τρίπολη, έπειτα από ένα χρόνο εκστρατείας, οδήγησαν τον Χαφτάρ σε αυτήν την επικοινωνιακή αμυντική κίνηση. Συγκεκριμένα, ο Εθνικός Λιβυκός Στρατός (LAN) υπέστη μια σειρά από βαριές ήττες, χάνοντας τρεις σημαντικές πόλεις στη δυτική Λιβύη σε λιγότερο από μία εβδομάδα. Από τις 13 Απριλίου, ο Χαφτάρ έχασε την πόλη Sabratha, ακολούθησε η Surman, ενώ στη συνέχεια απώλεσε τον έλεγχο της Al-Ajailat. Υπό το βάρος αυτών των εξελίξεων, ο Εθνικός Λιβυκός Στρατός αποσύρθηκε στα νοτιοδυτικά για να υπερασπιστεί τη στρατηγικής σημασίας αεροπορική βάση στην Al-Watiya, η οποία βρίσκεται 125 χλμ. νότια της Τρίπολης. Η βάση αυτή έχει ιδιαίτερη σημασία, αφού χρησιμοποιείται για τις αεροπορικές επιδρομές εναντίον της Τρίπολης, ενώ λειτουργεί ως σημείο ανεφοδιασμού για τις δυνάμεις του LAN. Εύλογα θεωρείται ως ο επόμενος στόχος των κυβερνητικών δυνάμεων, με τους ειδικούς να εκφράζουν την εκτίμηση ότι η απώλειά της θα σηματοδοτήσει ντόμινο εξελίξεων με ακόμα πιο βαριές απώλειες για τον Εθνικό Λιβυκό Στρατό στα βόρεια της χώρας. Οι αλλαγές στους συσχετισμούς επί του εδάφους στήνουν στον τοίχο τον Χαφτάρ, ο οποίος με την εξαγγελία του προσπάθησε να αποκηρύξει κάθε είδους διπλωματική διευθέτηση του λιβυκού ζητήματος, αφού η απώλεια ελέγχου κρίσιμων περιοχών θα λειτουργούσε εις βάρος του εάν επέστρεφε στον διάλογο.

Η ανατροπή των δυνάμεων

Αναλυτές επισημαίνουν ότι, ενώ η εκστρατεία κατάληψης της Τρίπολης από τον Χαφτάρ βρίσκεται σε εξέλιξη εδώ και ένα χρόνο, τη δραματική αλλαγή των ισορροπιών έχει προκαλέσει η είσοδος των τουρκικών drones στην εμπόλεμη ζώνη, τα οποία αναχαίτισαν τον στρατάρχη από τους λιβυκούς αιθέρες. Τέσσερεις μήνες μετά τη συμφωνία Τουρκίας-Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας, τα αποτελέσματά της άρχισαν να γίνονται εμφανή με δυσμενή τρόπο για τον Χαφτάρ στο πεδίο της μάχης. Σύμφωνα με ανάλυση του Aljazeera, πλέον οι δυνάμεις της GNA έχουν αναβαθμιστεί σε επίπεδο δυνατοτήτων, σχεδιασμού και στρατηγικής, με την αναβάθμιση αυτή να αποτυπώνεται στις πρόσφατες νίκες που καταφέραν εναντίον του Εθνικού Λιβυκού Στρατού. Στις 14 Απριλίου άρχισε η σφοδρή αντεπίθεση του στρατού της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας, ο οποίος συνοδευόταν από τις εναέριες επιθέσεις των τουρκικών drones που στόχευαν αδιάκοπα τις γραμμές εφοδιασμού των δυνάμεων του Χαφτάρ. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να ανακαταλάβουν μέσα σε λίγες ώρες περιοχές κομβικής σημασίας στη δυτική ακτή της χώρας, ανατρέποντας την εδαφική κατάσταση που είχε διαμορφωθεί το προηγούμενο διάστημα. Αφού η επίσημη κυβέρνηση έθεσε υπό την κυριαρχία της ολόκληρη τη δυτική πλευρά της χώρας, από τα σύνορα με την Τυνησία μέχρι την πόλη Abu Grein, πλέον στρέφεται προς την πόλη Tarhouna, η οποία αποτελεί το κέντρο επιχειρήσεων, αλλά και το κέντρο ανεφοδιασμού των δυνάμεων του Χαφτάρ. Ειδικοί εκτιμούν ότι οι τελευταίες εξελίξεις δείχνουν πως η επιχείρηση κατάληψης της Τρίπολης από τον Χαφτάρ έχει αποτύχει, οπότε δεν έχει άλλη επιλογή από του να προσπαθήσει να διατηρήσει πολιτικά και στρατιωτικά τη θέση του στην ανατολική Λιβύη.

Το πολιτικό προφίλ του Χαφτάρ

Μεγάλη μερίδα της στρατιωτικής ηγεσίας του Εθνικού Λιβυκού Στρατού χρεώνει τις βαριές ήττες στην τουρκική ανάμειξη και ειδικά στην αυξημένη χρήση των drones. Εντούτοις, σύμφωνα με φιλοκυβερνητικά ΜΜΕ, εντός των δυνάμεων του Χαφτάρ υπάρχουν φωνές που θεωρούν ότι η κύρια αιτία για τη δύσκολη αυτή κατάσταση είναι η αναποτελεσματική ηγεσία και η έλλειψη επικοινωνίας με το κέντρο ελέγχου στη Βεγγάζη, το οποίο βρίσκεται 1.000 χλμ. μακριά. Οι ίδιες αναφορές περιγράφουν τον Χαφτάρ ως απόλυτο στις διαταγές του, με ελάχιστη διάθεση να συμβουλευτεί τους αξιωματούχους του στρατού ή τους πολιτικούς του συμβούλους. Η στάση αυτή, σύμφωνα με λιβυκά ΜΜΕ, δίνει τροφή σε όσους τον κατηγορούν για μια «δικτατορική» προσέγγιση στον τρόπο διοίκησης, η οποία του αφαιρεί από τη δημόσια υποστήριξη που χαίρει σε μεγάλο μέρος της Λιβύης. Πέρα όμως από τις αιτίες πίσω από τις ήττες του Εθνικού Λιβυκού Στρατού, γίνεται πλέον αντιληπτό ότι η επιχειρησιακή ικανότητα του Χαφτάρ για την κατάληψη της Λιβύης έχει πλέον αποδυναμωθεί. Ενώ διατηρεί θέσεις λίγα χιλιόμετρα μακριά από τον πολυπόθητό του στόχο, έχει αποτύχει να φτάσει πιο κοντά. Από την άλλη, ο στρατός της GNA, χάρη στη στήριξη της Τουρκίας, εμφανίζεται πιο ενισχυμένος, γεγονός που προαναγγέλλει ότι η μάχη της Τρίπολης θα γίνει ακόμα πιο δύσκολη και παρατεταμένη, βυθίζοντας ακόμα περισσότερα τη χώρα στο χάος του εμφυλίου πολέμου.