Για μια βιώσιμη ανάπτυξη - Διάφοροι Τομείς

Δυστυχώς, η σημειωθείσα ανάκαμψη της κυπριακής οικονομίας λίγα χρόνια μετά την κρίση του 2013, που οδήγησε μάλιστα σε διεθνή αναβάθμισή της το 2018, δεν είχε τα στοιχεία της τεχνολογικής ανακαίνισης. Ευπρόσδεκτες ήταν οι θετικές επιπτώσεις στην απασχόληση και η σταδιακή έξοδος από άλλα προβλήματα. Τέτοιες εξελίξεις όμως δεν πρέπει να μας κάνουν να εφησυχάζουμε. Η οικονομία δεν είχε πάρει τη μορφή μιας αυτοδύναμης και βιώσιμης ανάπτυξης. Έτσι η πολιτική για ανάκαμψη της οικονομίας μετά τον κορωνοϊό θα πρέπει να προσβλέπει στην ευρύτερη τεχνολογική και λειτουργική αναβάθμισή της, που οδηγεί στην προσφορά συγκριτικά ανταγωνιστικών αγαθών και υπηρεσιών.

Ξεκινώντας από τους πρωτογενείς τομείς διαπιστώνουμε τη συνεχή συρρίκνωση του γεωργικού τομέα, που οφείλεται στην έλλειψη ανταγωνιστικότητας έναντι άλλων χωρών. Γνωρίζοντας τις συνθήκες που επηρεάζουν αρνητικά τη γεωργική παραγωγή, προσπαθήσαμε άλλοτε να τις αντιμετωπίσουμε. Αυξήσαμε τη δυνατότητα των φραγμάτων (6,5 εκ. κ.μ. σε πέραν των 300 εκ.) μια και η αρδεύσιμη γεωργία αποδίδει πολύ περισσότερο από την ξηρική. Επειδή η πληρότητα/επάρκεια τούτων εξαρτάται από τις καιρικές συνθήκες, είχαμε εισαγάγει την αφαλάτωση θαλάσσιου νερού. Για τη μεγαλύτερη απόδοση γεωργικών ασχολιών προωθήσαμε την αξιοποίηση της ηλιακής ενέργειας σε θερμοκήπια, τον συνδυασμό γεωργικής/κτηνοτροφικής παραγωγής, τον αναδασμό της γης κ.ά. Παρόλα αυτά σήμερα βρίσκουμε στην αγορά σκόρδα από την Κίνα, λεμόνια από την Αργεντινή και ρόδια από το Περού!

Η βιομηχανία διέγραψε μια πορεία, που συνοπτικά μπορεί να χωριστεί στην περίοδο πριν και μετά την εισβολή και την περίοδο 1989 μέχρι σήμερα. Το 1973 η συμβολή της στο ΑΕΠ ανήλθε στα 18,8% (13,2% το 1960) και αύξησε τα ποσοστά της μετά την εισβολή (18% το 1982), υποβοηθώντας την ταχεία επαναδραστηριοποίηση της οικονομίας. Στη συνέχεια έχασε έδαφος (11,5% το 1996, 5,1% το 2012). Ο δείκτης βιομηχανικής παραγωγής μέχρι σήμερα κινείται κάτω από τα επίπεδα του 2010. Έτσι, ούτε η βιομηχανία έκαμε εκείνο που αναμέναμε, να μετατρέψει την Κύπρο σε μια τεχνολογικά αναπτυγμένη οικονομία.

Αλλά ούτε στον τουρισμό καταφέραμε να κάνουμε ό,τι θέσαμε σαν στόχο εδώ και δεκαετίες, την αναβάθμισή του ώστε να αποδίδει ολόχρονα αλλά πρωτίστως να είναι πιο παραγωγικός. Οι διάφορες στατιστικές για τον τουρισμό καταγράφουν από τη μια τη σημαντική άνοδο του αριθμού των επισκεπτών κι από την άλλη τη μείωση του κατά κεφαλήν τουριστικού εισοδήματος. Η αποδοτικότητα του τομέα είναι μειωμένη. Κάποτε μιλούσαμε για να μετατρέψουμε την Κύπρο σε Μόντε Κάρλο ή Ριβιέρα της Μ. Ανατολής.

Είναι αυτά που το ΥφυπουργείοΤουρισμού θα πρέπει να έχει υπόψη του κατά την επεξεργασία των διαφόρων σχεδίων εξόδου από τα σημερινά αδιέξοδα. Βέβαια πρώτη προτεραιότητα είναι η μείωση των αρνητικών επιπτώσεων του κορωνοϊού (συστηματική χρήση εγκαταστάσεων για άλλους σκοπούς-εκπαιδευτικούς, απομόνωση επαναπατριζόμενων και υπόπτων κρουσμάτων, εσωτερικό τουρισμό, ιδιαίτερα οργανωμένων ομάδων). Ταυτόχρονα όμως θα πρέπει να ‘χουμε υπόψη και το μέλλον.

Η ιστορία του κυπριακού τουρισμού ουσιαστικά ξεκίνησε με την Ανεξαρτησία. Μέχρι το τέλος της πρώτης δεκαετίας η Κύπρος είχε καθιερωθεί ως ένας αξιόλογος τουριστικός προορισμός. Με την εφαρμογή του σχεδίου επαναδραστηριοποίησης των εκτοπισθέντων ξενοδόχων μετά την εισβολή ενθαρρύνθηκαν κι άλλοι να δραστηριοποιηθούν στον τομέα. Τα κέρδη ήταν πολλά (ένα ξενοδοχείο μπορούσε να αποσβεστεί σε 5 μόνο χρόνια). Ίσως να ήταν κι αυτός ο λόγος που έγινε πραγματική έκρηξη στην ανάπτυξη του τομέα, χωρίς αυστηρό ποιοτικό έλεγχο των συντελούμενων αναπτύξεων και χωρίς προσήλωση στην ποιότητα των προσφερόμενων υπηρεσιών. Κι ενώ η αναβάθμιση του τουριστικού προϊόντος ήταν από τότε στόχος όλων των φορέων τουρισμού, αποτύχαμε να αναβαθμίσουμε/ διαφοροποιήσουμε το προϊόν, ώστε η αναπόφευκτη αύξηση του κόστους, εργατικού και άλλου, να αντισταθμιστεί από την αύξηση της προσφερόμενης αξίας.

Προσφέρουμε για πολύ καιρό τώρα το ίδιο προϊόν -συνταγή ήλιου και θάλασσας- σε αυξημένες τιμές. Αν μάλιστα ληφθεί υπόψη ότι περισσότερες χώρες προσφέρουν το ίδιο προϊόν σε ανταγωνιστικές τιμές, τότε βλέπουμε να επαναλαμβάνεται η ίδια ιστορία άλλων τομέων και στην περίπτωση του τουρισμού. Ανασταλτικός παράγοντας είναι κι η μακρινή απόσταση της Κύπρου από τις κύριες αγορές σε σχέση με άλλους προορισμούς, όπως και η μικρότερη κλίμακα του κυπριακού τουρισμού, που επιβαρύνουν δυσανάλογα το κόστος ανά επισκέπτη.

Από τη δεκαετία του 1980 αρχίσαμε να μιλούμε όλοι για την ανάγκη ποιοτικής αναβάθμισης ‘του τουριστικού προϊόντος’. Μετακλήθηκαν ειδικοί, ετοιμάστηκαν σχέδια, έγιναν συζητήσεις για μετατροπή της Κύπρου σε υψηλού επιπέδου τουριστικό προορισμό. Έργα, όμως, δεν έγιναν, ούτε εφαρμόστηκαν τα κατάλληλα μέτρα/προγράμματα. Μερικά από τα προγραμματισθέντα έργα/σχέδια άρχισαν να υλοποιούνται (σύγχρονα αεροδρόμια, μαρίνες, καζίνο, γήπεδα γκολφ). Άλλα (πάρκα Ακάμα και Τροόδους, ενδυνάμωση χειμερινού τουρισμού, ανάπτυξη περιφερειακού/περιηγητικού τουρισμού, ανάπτυξη εξειδικευμένου τουρισμού κ.ά.) βρίσκονται στο στάδιο μελέτης/πειραματισμού.

Τι κάνουμε στο μεταξύ; Ήθελα να επανέλθω σε μια παλιά μου εισήγηση, που ισχύει ιδιαίτερα τώρα: Να κάμουμε τη διαμονή των επισκεπτών μας όσο πιο αξέχαστη γίνεται. Οι φίλοι τους πολύ εύκολα θα πειστούν για διακοπές στην Κύπρο όταν πάρουν από πρώτο χέρι θετικά μηνύματα. Από μια πιο προσεγμένη έρευνα των εντυπώσεων των τουριστών να καταρτίσουμε το σχετικό πρόγραμμα δράσης: την αισθητική αναβάθμιση του περιβάλλοντος, την καλύτερη/επαγγελματική λειτουργία όλων των πτυχών των προσφερόμενων υπηρεσιών προς τους ξένους, τη διατήρηση της Κύπρου καθαρής και να είμαστε ευγενικοί σ’ αυτούς. Είμαστε φτωχοί ακόμη σε τουριστικά προϊόντα, όμως, είμαστε καθαροί κι ωραίοι!

*Πρώην Υπουργός, πρώην Γενικός Διευθυντής Γραφείου Προγραμματισμού