Εκτός ρωσοτουρκικών πλάνων ο Χαφτάρ

Στον τρίτο γύρο των συνομιλιών της κοινής στρατιωτικής επιτροπής 5+5 για τη Λιβύη, υπό την αιγίδα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, συμμετέχουν η Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας της Λιβύης (GNA) υπό τον Φαγιέζ Αλ Σάρατζ και ο Λιβυκός Εθνικός Στρατός (LNA) με επικεφαλής τον στρατάρχη Χαλίφα Χαφτάρ. Της εξέλιξης αυτής προηγήθηκαν αιματηρές συγκρούσεις και κλιμάκωση της έντασης μέσα σε ένα πλαίσιο διαφοροποίησης της ισορροπίας ισχύος και αναδιανομής των εδαφών. Συγκεκριμένα, η Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας, όντας ενισχυμένη στο πεδίο της μάχης αναπτύχθηκε ανατολικότερα, φτάνοντας λίγο έξω από τη Σύρτη για να ανακοπεί τελικά από τα ρωσικά πολεμικά αεροσκάφη. Αυτή η από αέρος «οριοθέτηση» απαντά ουσιαστικά στη φερόμενη μυστική συνεννόηση μεταξύ Τουρκίας και Ρωσίας, για εφαρμογή του μοντέλου της «Συρίας» στη Λιβύη, η οποία σε βάθος χρόνου δεν αποκλείεται να οδηγήσει στην οριστική διχοτόμησή της.

Πώς φτάσαμε στις συνομιλίες

Τα εμπλεκόμενα μέρη στην εμφύλια αυτή σύγκρουση ούτε αποδέχθηκαν «καλή τη πίστει» τις συνομιλίες, ούτε και ήταν αυτοσκοπός. Πριν από τις συνομιλίες είχαν προηγηθεί συναντήσεις με την αντιπροσωπία του LNA στις 3 Ιουνίου και αντίστοιχα με τους εκπροσώπους της GNA στις 9 Ιουνίου, κάτω από το βάρος της κλιμάκωσης της έντασης και της στρατιωτικής κινητοποίησης στην πόλη της Σύρτης. Η ερμηνεία αυτής της εξέλιξης όμως βασίζεται στα γεγονότα των προηγούμενων ημερών, όταν ουσιαστικά επιβεβαιώθηκε η κατάρρευση της 14μηνης προσπάθειας του Χαφτάρ να καταλάβει την Τρίπολη. Έχοντας στο ενεργητικό της το σερί νικών στο πεδίο της μάχης η Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας επιδίωξε την περαιτέρω ανάπτυξή της προς τα ανατολικά με την κατάληψη της Σύρτης, γενέτειρας του Καντάφι και στρατηγικής σημασίας πόλης για τον έλεγχο της πετρελαιοπαραγωγής και την επικοινωνία του ανατολικού και δυτικού τμήματος της χώρας. Εντούτοις οι επιδιώξεις της χτύπησαν πάνω στο «τείχος» των αεροσκαφών που έχει προμηθεύσει η Ρωσία τον Εθνικό Λιβυκό Στρατό του Χαφτάρ. Στο ενδιάμεσο των διπλωματικών προσπαθειών οι αναφορές για νεκρούς, μεταξύ των οποίων και άμαχοι, πλήθαιναν, με τις αναφορές να επικεντρώνονται κυρίως στη Σύρτη, ενώ λίγες ώρες μετά τις συνομιλίες πολιτοφύλακες του Χαφτάρ φαίνεται να είχαν τοποθετήσει νάρκες ακόμα και μέσα σε σπίτια στο Αϊν Ζάρα και στο Ουάντι αλ Ραμπί. Σε αυτό το πλαίσιο, είναι έκδηλο ότι, παρά τις όποιες προσπάθειες για διάλογο, οι ισορροπίες στη Λιβύη παραμένουν εύθραυστες και ο δρόμος προς την οριστική κατάπαυση του πυρός μοιάζει να είναι ακόμα μακρύς.

Η απόρριψη της αιγυπτιακής εκεχειρίας

Άμεσα συνδεδεμένη με τα όσα τεκταίνονται στο πεδίο της μάχης υπήρξε και η πρόταση της Αιγύπτου για κατάπαυση του πυρός στη Λιβύη και στη συνέχεια εκλογές ελεγχόμενες από τα Ηνωμένα Έθνη. Η πρόταση αυτή ήρθε μετά και την κατάληψη της Ταρούνα από τις δυνάμεις του Σάρατζ, εξέλιξη η οποία «κλείδωσε» την αποτυχία του Χαφτάρ για κατάληψη της λιβυκής πρωτεύουσας. Σύμφωνα με αναλυτές, η πτώση της πόλης αυτής, η οποία βρίσκεται 40 μίλια νοτιοανατολικά της Τρίπολης, επιβεβαιώνει ότι ο στρατάρχης πλέον δεν έχει καμιά ρεαλιστική ελπίδα να καταλάβει την εξουσία, ενώ αναμένεται ότι θα υπάρξει ντόμινο εξελίξεων όσον αφορά τους συμμάχους και τη στήριξή τους. Όπως ήταν φυσικό η Τουρκία απέρριψε την πρόταση του περιφερειακού αντιπάλου της, κατηγορώντας το Κάιρο ότι προσπαθεί να σώσει τον στρατάρχη Χαλίφα Χαφτάρ μετά την αποτυχία της επιχείρησής του για την κατάληψη της Τρίπολης. Κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει πάντως ότι η χρονική συγκυρία που έγινε η πρόταση της Αιγύπτου ούτε τυχαία είναι ούτε και μη συνδεδεμένη με την πορεία του Χαφτάρ το τελευταίο διάστημα. Ειδικοί επισημαίνουν ότι η εν λόγω πρόταση δεν μπορεί να θεωρηθεί «ουδέτερη», αφού η Αίγυπτος έχει δηλώσει ανοιχτά ότι υποστηρίζει τον Λιβυκό Εθνικό Στρατό, ενώ είναι φανερό ότι δεν μπορεί να κρύψει την ανησυχία της ότι η διαφαινόμενη επικράτηση Σάρατζ θα παγιώσει τον άξονα Τουρκίας, Κατάρ και Μουσουλμανικής Αδελφότητας στη Λιβύη.

Το ενδιαφέρον των ΗΠΑ για τη Λιβύη

Οι πρόσφατες κινήσεις της Ρωσίας στη Λιβύη φαίνεται ότι ξύπνησαν τις ΗΠΑ, οι οποίες τον τελευταίο χρόνο αναλώνονταν σε εκκλήσεις για πολιτική διευθέτηση της εμφύλιας σύρραξης. Έτσι, όταν αποκαλύφθηκε ότι η Μόσχα είχε μεταφέρει 14 καμουφλαρισμένα πολεμικά αεροσκάφη προς υποστήριξη των μισθοφόρων της Wagner, οι ΗΠΑ άρχισαν τις επαφές με την Τυνησία για ανάπτυξη αμερικανικών στρατευμάτων στα σύνορα με τη Λιβύη. Η ανησυχία των ΗΠΑ πηγάζει όχι μόνο από την παρουσία των ρωσικών αεροσκαφών στην αεροπορική βάση Τζούφρα αλλά και από τις προσπάθειες της Μόσχας για ανάπτυξη του ναυτικού της στις ανατολικές ακτές της χώρας, όπου, σύμφωνα με ειδικούς, θα ενισχύει τη θέση της Ρωσίας στην ανατολική Μεσόγειο. Οι κινήσεις του Πούτιν στη Συρία και στη Λιβύη αποτελούν μέρος της ευρύτερης στρατηγικής για άσκηση πιέσεων στη Δύση και ειδικά στους Ευρωπαίους, αλλά και αύξηση της επιρροής του επί των πολιτικών της Τουρκίας με μια παράλληλη προσπάθεια απομάκρυνσής της από τους ΝΑΤΟϊκούς της συμμάχους. Γι’ αυτόν τον λόγο δεν προκαλούν έκπληξη οι κινήσεις των ΗΠΑ το τελευταίο διάστημα και η προσπάθεια στήριξης της Τουρκίας στις κινήσεις που κάνει στη Λιβύη. Η τηλεφωνική επικοινωνία του Τούρκου Προέδρου, Ταγίπ Ερντογάν, και του Αμερικανού ομολόγου του, Ντόναλντ Τραμπ, «έδειξε» συμφωνία σε «κάποια πράγματα», όπως ότι ο στρατός της κυβέρνησης εθνικής ενότητας θα εξακολουθήσει να μάχεται για να θέσει υπό τον έλεγχό του την παράκτια πόλη Σύρτη και την αεροπορική βάση Τζούφρα, στην οποία βρίσκονται τα ρωσικά πολεμικά αεροσκάφη. Επίσης, σχολιάζοντας την έναρξη των διαπραγματεύσεων ο Υπουργός Εξωτερικών, Μάικ Πομπέο, αναφέρθηκε ονομαστικά στην παρέμβαση της Ρωσίας στον λιβυκό εμφύλιο, παραβλέποντας την εξόφθαλμη εμπλοκή της Τουρκίας. Στο ίδιο πλαίσιο, ο Πρέσβης των ΗΠΑ στη Λιβύη χρωμάτισε θετικά την παρέμβαση της Άγκυρας στη χώρα, αφού μείωσε μεταξύ άλλων την επιρροή της ρωσικής εταιρείας Wagner.

Το μελλοντικό σενάριο

Η διαφαινόμενη επικράτηση του Σάρατζ δεν μπορεί να είναι καθολική και δύσκολα θα καταφέρει να καταλάβει ολόκληρη τη χώρα με τη δύναμη των όπλων. Υπάρχουν παίκτες στον λιβυκό εμφύλιο που εξακολουθούν να βλέπουν τη σύρραξη ως ένα «παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος» και δεν πρόκειται να προχωρήσουν σε συμβιβασμούς. Αυτό το στοιχείο οδηγεί τους ειδικούς στην εκτίμηση ότι η οριστική διχοτόμηση της χώρας είναι πλέον ένα πιθανό σενάριο. Σε αυτές τις εκτιμήσεις συνηγορεί μια «σιωπηλή» συνεννόηση μεταξύ Τουρκίας και Ρωσίας, η οποία θα τους επιτρέψει να εξασφαλίσουν και να διατηρήσουν τα συμφέροντά τους σε ζώνες επιρροής σε μια διαιρεμένη επ' αόριστον Λιβύη. Το κλειδί της συνεννόησης φαίνεται να είναι η απουσία Χαφτάρ σε μια μελλοντική διευθέτηση και η επιλογή ενός πιο «υποσχόμενου» για τη Ρωσία αντικαταστάτη του. Σύμφωνα με αναλυτές, σημαντικό στοιχείο για ενίσχυση αυτής της εκτίμησης είναι η σταδιακή αποστασιοποίηση που πήρε η Μόσχα το τελευταίο διάστημα από τον Χαφτάρ και η παρασκηνιακή προώθηση του Προέδρου του λιβυκού Κοινοβουλίου, Αγκίλα Σάλεχ, ο οποίος όντας πιο μετριοπαθής από τον στρατάρχη θα μπορέσει να καθίσει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων ακόμα και εάν σε αυτό βρίσκεται η Τουρκία. Η στάση της Μόσχας φαίνεται ότι έχει αλλάξει λόγω των παραδειγμάτων «απειθαρχίας» του Χαφτάρ, όπως η παραβίαση της ρωσοτουρκικής πρωτοβουλίας κατάπαυσης πυρός τον Ιανουάριο και το «πραξικόπημα» που παρέκαμπτε πολιτικά το Κοινοβούλιο που τον στήριζε.