Έγκλημα

Νέα έρευνα για το αδίκημα του βιασμού στην Κύπρο

Όπως αναφέρεται στην εισαγωγή, «η τέλεση του αδικήματος του βιασμού στην Κύπρο παρουσιάζει κατά την τελευταία δεκαετία (ετησίως) ελάχιστη/μέγιστη τιμή 14/38 αντιστοίχως και, παρότι συγκαταλέγεται στα πιο σοβαρά αδικήματα του ποινικού μας κώδικα, δεν έχει τύχει σημαίνουσας εγκληματολογικής και νομικής ανάλυσης».

Νέα εγκληματολογική έρευνα αναφορικά με τους βιασμούς στην Κύπρο ρίχνει φως στα αποτρόπαια αυτά εγκλήματα, τόσο σχετικά με τα στατιστικά τους μεγέθη στη χώρα μας, όσο και με τα ποιοτικά χαρακτηριστικά τους σε σχέση με τις μεθόδους και τις συνθήκες τέλεσής τους.

Την έρευνα, που υποβλήθηκε στους αρμόδιους φορείς την περασμένη εβδομάδα, εκπόνησε ο Κύπριος Εγκληματολόγος, Δρ Άγγελος Κωνσταντίνου, ο οποίος είναι Συνεργαζόμενο Εκπαιδευτικό Προσωπικό στο «Πρόγραμμα Αστυνομικών Σπουδών» του Ανοικτού Πανεπιστημίου Κύπρου.

Η έρευνα εστίασε στη μελέτη του νομικού και νομολογιακού ρυθμιστικού πλαισίου του αδικήματος του βιασμού, σε αντιδιαστολή με νομοθεσίες άλλων κρατών-μελών της ΕΕ, στην εξέταση των ποινών που επιβάλλονται στους δράστες και στο σκεπτικό των δικαστηρίων κατά την εκδίκαση των υποθέσεων. Πέρα από τα συμπεράσματά της, προτείνει επικαιροποίηση της κυπριακής νομοθεσίας.

Ταυτότητα και μεθοδολογία

Η μελέτη έχει λάβει χορηγία από τον Εθνικό Μηχανισμό για τα Δικαιώματα της Γυναίκας του Υπουργείου Δικαιοσύνης & Δημοσίας Τάξεως και την Ιερά Αρχιεπισκοπή Κύπρου. Ο πλήρης τίτλος της είναι: «Το Αδίκημα του Βιασμού στο Κυπριακό Συγκείμενο: Εγκληματολογική Χαρτογράφηση και Νομική/Νομολογιακή Ανάλυση».

Μεθοδολογικά, πρόκειται για ποιοτική έρευνα με εις βάθος ανάλυση του περιεχομένου υποθέσεων δικαστηρίου από τον κυπριακό χώρο, κατηγοριοποίησή της βάσει συγκεκριμένων παραμέτρων με παράλληλη βιβλιογραφική ανασκόπηση. Συνολικά μελετήθηκαν 58 υποθέσεις δικαστηρίου (Επαρχιακού, Κακουργιοδικείου και Ανωτάτου, οι οποίες αφορούσαν 73 κατηγορούμενους (άνδρες) και 59 παραπονούμενες (γυναίκες).

drastes.JPG

Χαρακτηριστικά βιασμών στην Κύπρο

Όπως αναφέρεται στην εισαγωγή, «η τέλεση του αδικήματος του βιασμού στην Κύπρο παρουσιάζει κατά την τελευταία δεκαετία (ετησίως) ελάχιστη/μέγιστη τιμή 14/38 αντιστοίχως και, παρότι συγκαταλέγεται στα πιο σοβαρά αδικήματα του ποινικού μας κώδικα, δεν έχει τύχει σημαίνουσας εγκληματολογικής και νομικής ανάλυσης».

Σύμφωνα με τη Eurostat, κατά το έτος 2017, η Κύπρος κατείχε την έκτη πιο χαμηλή θέση ανάμεσα στα κράτη-μέλη της ΕΕ, σε σχέση με τη συχνότητα του βιασμού. Με βάση τα στατιστικά που παραθέτει ο Δρ Κωνσταντίνου, η Κύπρος κατέγραψε 2.34 βιασμούς ανά 100.000 κατοίκους, σε αντιδιαστολή με την Ελλάδα (1.45/100.000), που κατέλαβε τη χαμηλότερη θέση και την Αγγλία/Ουαλία (92.08/100.000), που κατέλαβε την υψηλότερη.

Ωστόσο, επισημαίνει ο συγγραφέας, στις περιπτώσεις μικρών κρατών, όπου η συχνότητα βιασμών είναι σχετικά χαμηλή, ακόμη και μία μικρή διακύμανση μπορεί να οδηγήσει σε ουσιώδη αλλαγή σε σχέση με τη γενική κατάταξή της. Όπως αποτυπώνεται στο γράφημα της μελέτης που παρατίθεται, τα περιστατικά βιασμών στην Κύπρο κατά τη δεκαετία 2010-2019 παρουσίασαν μέση τιμή 23.6. Το 2011 καταγγέλθηκε ο μέγιστος αριθμός περιστατικών (38), ενώ το 2014 ο ελάχιστος (14). Η μεγαλύτερη μείωση σημειώθηκε το 2012 (-34,2%) και η μεγαλύτερη αύξηση το 2018 (47,4%).

Όπως διαπιστώνει ο συγγραφέας, οι πλείστες των περιπτώσεων βιασμού που οδηγούνται στο δικαστήριο στην πατρίδα μας εμπεριέχουν το στοιχείο της βίας, σχεδόν κατά το ήμισυ περιλαμβάνουν πολλαπλές σεξουαλικές δράσεις και δεν είναι, παρά ένα πολύ μικρό ποσοστό, επαναλαμβανόμενες.

Πρόσθετα, αναφέρει ο Δρ Κωνσταντίνου, φαίνεται να παρουσιάζεται κάποια επικράτηση του αδικήματος κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Επίσης, κατά τις μεταμεσονύκτιες και αυγινές ώρες, καθώς και το Σάββατο και την Κυριακή η τέλεση του αδικήματος εμφανίζεται να είναι αυξημένη. Στατιστικά, οι περισσότεροι βιαστές είναι Κύπριοι και ακολουθούν οι Ρουμάνοι και μετά οι Ρώσοι. Τα θύματα είναι, κυρίως, Κύπριες και ακολουθούν οι Βρετανίδες και μετά οι Ρωσίδες και οι Βιετναμέζες.

Οι νέες ολιγόωρες γνωριμίες μεταξύ εν δυνάμει δραστών και θυμάτων σε συνδυασμό με την κατανάλωση αλκοόλ ή και άλλων παράνομων ουσιών αυξάνουν τις πιθανότητες θυματοποίησης των γυναικών. Κατά ένα 79,3% ο βιαστής δρα μόνος του, σε 17,3% είναι δύο, και κατά 3,4% οι δράστες είναι τρεις ή τέσσερεις. Το 77,8% των δραστών δεν παραδέχονται την πράξη τους, ενώ ένα 66,7% υποστηρίζουν ότι επρόκειτο για συναινετική σεξουαλική επαφή.

Παράλληλα, η μεταφορά θυμάτων σε απόμερες περιοχές είναι μια από τις επικρατέστερες κινήσεις των βιαστών. Συγχρόνως, ένας στους δύο βιασμούς περιλαμβάνει το αδίκημα της απαγωγής. Ο βιασμός, εν γένει, δεν συνιστά ομαδική εγκληματική δράση (γνωστή με τον εγκληματολογικό όρο «co-offending») αλλά ατομική («solo-offending) και, κατά κανόνα, 8 στους 10 δράστες δεν παραδέχονται την ενοχή τους.

Αν και τα περισσότερα συμβάντα βιασμού συνοδεύονται από χρήση βίας, σχεδόν ο μισός αριθμός θυμάτων (κατά τη στιγμή της καταγγελίας) δεν φέρει εμφανή σημάδια βίας (κακώσεις) στο σώμα του. Το 60,4% των θυμάτων είναι άγαμες, 22,7% έγγαμες, 15,1% χωρισμένες και 1,9% χήρες. Μερικά από τα φανερά σημάδια βίας περιλαμβάνουν πολλαπλές εκδορές σε διάφορα μέρη του σώματος, εκχυμώσεις στο πρόσωπο, στον μαστό και αλλού, αιματώματα, αιμορραγικές ρήξεις, δαγκώματα, κατάγματα, πρήξιμο και οίδημα σε ολόκληρο το κεφάλι.

Όπως επισημαίνεται στη μελέτη, τα περισσότερα θύματα βιασμού προχωρούν αυτοβούλως στην καταγγελία του βιασμού τους συνήθως εντός των πρώτων 24 ωρών μετά το συμβάν. Αξιοπρόσεκτο είναι το γεγονός ότι 3 στα 10 θύματα γίνονται αποδέκτες απειλών/πιέσεων για μη-καταγγελία ή απόσυρση της καταγγελίας για βιασμό.

Επιπλέον, η έρευνα εντόπισε ένα σύνολο από επιπρόσθετα αδικήματα που συμβαίνουν παράλληλα με το αδίκημα του βιασμού, εκ των οποίων τα πιο συχνά αναφέρονται πιο κάτω: απειλή βιαιοπραγίας∙ επίθεσης προκαλούσας πραγματική σωματική βλάβη∙ πρόκληση βαριάς σωματικής βλάβης∙ διάρρηξη∙ διάρρηξη κατά τη διάρκεια νύκτας∙ συνωμοσία για διάπραξη κακουργήματος∙ ληστεία∙ σεξουαλική εκμετάλλευση ενήλικων προσώπων∙ απαίτηση περιουσίας με γραπτές απειλές∙ κακόβουλη βλάβη.

Για πολλά θύματα η τραυματική εμπειρία του βιασμού στιγμάτισε μονίμως τη ζωή τους. Σε ένα σύνολο περιπτώσεων τα θύματα εμφάνισαν μετατραυματικό σύνδρομο∙ μελαγχολία∙ εσωστρέφεια∙ βαθιά συναισθήματα ταπείνωσης∙ μειωμένη αυτοεκτίμηση∙ φοβικές αντιδράσεις απέναντι σε καταστάσεις ή ερεθίσματα που σχετίζονται με το τραυματικό περιστατικό∙ προβλήματα ύπνου και υπεραισθησία σε απλά ερεθίσματα, μεταξύ άλλων.

drastiskaithyma.JPG

Τροποποίηση του νόμου

Όσον αφορά την κυπριακή νομοθεσία σε σχέση με το αδίκημα του βιασμού, σε γενικές γραμμές, περιλαμβάνει στοιχεία που διαφυλάττουν τη σεξουαλική αυτονομία των θυμάτων. Σημεία όμως που χρήζουν τροποποίησης περιλαμβάνουν την ανάκληση της συναίνεσης αλλά και την αποσαφήνιση πως οποιαδήποτε διείσδυση στο σώμα συνιστά βιασμό.

Όπως καταδεικνύεται από τη σύγκριση, δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στα πιο κάτω σημεία:

α) Τρόπο και βαθμό διείσδυσης στο σώμα του θύματος. β) Θυματοποίηση ανεξαρτήτως φύλου. γ) Μη-συναίνεση του θύματος. δ) Μη-δυνατότητα επικοινωνίας τέτοιας συναίνεσης από πλευράς θύματος. ε) Μη-ικανότητα του θύματος να συναινέσει. στ) Το πλέγμα των συνθηκών που περιβάλλουν τη στιγμή (και διάρκεια) της συνουσίας. ζ) Τη νοητική κατάσταση του θύτη (ένοχη σκέψη).

Όπως αναφέρεται, από τις νομοθεσίες άλλων κρατών-μελών της ΕΕ ξεχωρίζουν αυτές της Σουηδίας, της Ελλάδας, της Αγγλίας & Ουαλίας, του Βελγίου, της Ιρλανδίας και του Λουξεμβούργου. Όπως παρατηρεί ο Δρ Κωνσταντίνου, στις νομοθεσίες αυτές έχει απαλειφθεί ο όρος που καθιστά τον βιασμό συνώνυμο της βίας που έχει ασκηθεί κατά της παραπονούμενης, καθώς η απουσία συναίνεσης από μόνη της είναι αρκετή για να ικανοποιήσει το σχετικό συστατικό του αδικήματος.

«Υπό το φως των πιο πάνω», υποστηρίζει η μελέτη, «η κυπριακή νομοθεσία χρήζει τέτοιας τροποποίησης, έτσι ώστε να ποινικοποιείται ο βιασμός (με ενιαίο νομοθέτημα) και των δύο φύλων». Υπάρχει, επίσης, η εισήγηση όπως οι πρόνοιες του νόμου διευρυνθούν «για να καλύπτουν μια ευρύτερη γκάμα δράσεων».

Για παράδειγμα, «περιπτώσεις όπου ο δράστης προσποιείται ότι είναι οποιοδήποτε γνωστό πρόσωπο (πλαστοπροσωπία) στο θύμα και το τελευταίο, παρασυρόμενο ότι πρόκειται για γνωστό της/του πρόσωπο, συγκατατίθεται στη συνουσία». Επίσης, οι νέες διατάξεις του νόμου «θα πρέπει να καθιστούν ξεκάθαρο ότι οποιαδήποτε διείσδυση (κολπική, πρωκτική, στοματική) με το πέος του άνδρα συνιστά βιασμό.

Προτάσεις γίνονται στη μελέτη και για το θέμα της συναίνεσης, αναφέροντας πως «η τροποποιημένη νομοθεσία πρέπει να περιλαμβάνει περισσότερες πρόνοιες, με τις οποίες να ακυρώνεται η συναίνεση της παραπονούμενης». Συγκεκριμένα, αναφέρει ο συγγραφέας, «όταν υπάρχει εξαπάτηση ως προς τη φύση ή τον σκοπό της συνουσίας (π.χ. οπτικοακουστική καταγραφή της πράξης χωρίς συναίνεση ή αφαίρεση προφυλακτικού εν αγνοία της παραπονούμενης, με σκοπό τη γονιμοποίηση)».

Όσον αφορά την κυπριακή νομοθεσία σε σχέση με το αδίκημα του βιασμού, σε γενικές γραμμές, περιλαμβάνει στοιχεία που διαφυλάττουν τη σεξουαλική αυτονομία των θυμάτων.

Στο καταληκτικό του σχόλιο, ο Δρ Άγγελος Κωνσταντίνου σημειώνει πως «η μη απαίτηση απόδειξης αντίστασης από το θύμα και η ρητή προϋπόθεση ότι χωρίς συναίνεση η συνουσία καθίσταται παράνομη, ευθυγραμμίζουν τη νομοθεσία μας με νομοθεσίες άλλων κρατών».

syxnotita.JPG

Άλλος ο βιασμός του άνδρα;

Σε δηλώσεις του στη «Σημερινή», ο Δρ Άγγελος Κωνσταντίνου εξέφρασε την ελπίδα «τα ευρήματα της έρευνας να δώσουν το έναυσμα για εκσυγχρονισμό της νομοθεσίας μας» και έδωσε ένα τρανταχτό παράδειγμα των αγκυλώσεων που υπάρχουν: «Είναι ανεπίτρεπτο για τον βιασμό του άνδρα να προνοείται από τον νομοθέτη ελαφρότερη ποινή φυλάκισης, δηλαδή μέχρι 14 έτη, και τον βιασμό γυναίκας, μέχρι και διά βίου φυλάκιση. Η συνουσία διά βίας, το Άρθρο 172 του Ποινικού Κώδικα θα πρέπει να καταργηθεί. Επίσης, το Άρθρο 144 του Ποινικού Κώδικα θα πρέπει να τροποποιηθεί, έτσι ώστε να περιλαμβάνει τη στοματική διείσδυση, και να μην υποβαθμίζεται σε άσεμνη επίθεση, τιμωρούμενη με άλλο νόμο. Σήμερα υπάρχουν κράτη, όπως την Ιρλανδία για παράδειγμα, των οποίων η νομοθεσία θεωρεί ως αδίκημα βιασμού ακόμη και τη διείσδυση του κόλπου με οποιοδήποτε αντικείμενο που κρατείται ή χειρίζεται από άλλο πρόσωπο. Ομολογουμένως, η κυπριακή σχετική νομοθεσία εμπεριέχει διατάξεις τις οποίες δεν έχουν άλλες κείμενες νομοθεσίες χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και αυτό θα πρέπει να το πιστώσουμε στον νομοθέτη. Απλώς, καλά θα ήταν να ευθυγραμμιζόταν εγκαίρως η νομοθεσία μας με άλλες βελτιστοποιημένες νομοθεσίες, αλλά και με τις οποιεσδήποτε εξελίξεις περιβάλλουν την κοινωνική ζωή».

Ο Δρ Κωνσταντίνου ως ερευνητής έχει καταπιαστεί με ένα ευρύτατο φάσμα ζητημάτων που άπτονται πολλών πτυχών της εγκληματολογίας και των αστυνομικών επιστημών με πρωτότυπες για τα κυπριακά δεδομένα μελέτες, συμπεριλαμβανομένης της αστυνομικής κουλτούρας και συμπεριφοράς της ΜΜΑΔ και των νέων αστυφυλάκων, του οργανωμένου εγκλήματος της λαθροδιακίνησης ανθρώπων, της σεξουαλικής εκμετάλλευσης γυναικών, του καθεστώτος των υπό κάλυψη πληροφοριοδοτών της Αστυνομίας, της αστυνομικής διαφθοράς και της νεανικής παραβατικότητας στην Κύπρο.

Εκκλησία και βιασμός

Μέρος της χορηγίας της έρευνας προήλθε από την Ιερά Αρχιεπισκοπή Κύπρου, πρωτοβουλία που εντάσσεται στο πολυσχιδές έργο της Εκκλησίας, καθώς η καινοτομία σε διάφορα θέματα που απασχολούν την κοινωνία, μεταξύ αυτών και το σοβαρότατο ζήτημα του βιασμού, δεν την αφήνουν αδιάφορη, «ειδικότερα σε θέματα τα οποία αποκαλύπτουν την καταπάτηση της ανθρώπινης αξίας».

Αυτά ανέφερε στη «Σημερινή» ο Διευθυντής του Γραφείου του Μακαριωτάτου, Μιχάλης Σπύρου, και πρόσθεσε: «Η γυναίκα και ο άντρας δημιουργήθηκαν από τον Θεό κατ' εικόνα και καθ’ ομοίωσιν. Ως εκ τούτου, η Εκκλησία μας δεν μπορεί να αποδεχτεί καμία κατωτερότητα της γυναίκας, είναι δημιουργήματα του Θεού με ίσα δικαιώματα και αξίες, αλλά με διαφορετικά λειτουργήματα».

*Αστυνομικές Σπουδές, Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου