Ο Covid-19 αλλάζει τον τρόπο που καινοτομούμε

Το φτερούγισμα της νυχτερίδας στην Κίνα ήταν αρκετό για να: α) Προκαλέσει την ανατροπή (disruption) του παγκόσμιου οικοσυστήματος καινοτομίας, β) καταδείξει την ευθραυστότητα των οργανισμών, των επιχειρηματικών μοντέλων και των πλάνων διαχείρισης κρίσεων και γ) αναδείξει την ανάγκη αναθεώρησης του τρόπου που καινοτομούμε.

Στο σημερινό δυναμικό, μη γραμμικό περιβάλλον, οι οργανισμοί αδυνατούν να διαχειριστούν τις ασύμμετρες απειλές με τις παραδοσιακές τεχνικές, τα στατικά εργαλεία και τα γραμμικά μοντέλα που αναπτύχθηκαν για τα οικοσυστήματα περασμένων δεκαετιών. Στην εποχή των μαύρων κύκνων, των ασυμμετριών, των εκρηκτικών ρίσκων και των πολυ-κρίσεων χρειάζονται νέα, διεπιστημονικά εργαλεία, πολυπαραμετρικές μέθοδοι και πολυτομεακές προσεγγίσεις.

Για να μπορέσει ένας οργανισμός να αξιοποιήσει τις ασυμμετρίες πρέπει να έχει τη δυνατότητα να: α) Ανακαλύψει τις ασυμμετρίες και να διακρίνει την προοπτική μεταξύ τους, β) μετατρέψει τις ασυμμετρίες σε ικανότητες και να τις ενσωματώσει στρατηγικά στη διαμόρφωση ενός οργανωσιακού σχεδιασμού ώστε να τις αξιοποιήσει με ένα βιώσιμο τρόπο και γ) συνταιριάσει τις δυνατότητες που πηγάζουν από τις ασυμμετρίες με τις ευκαιρίες που παρουσιάζονται.

Με βάση το «Καινοτομικό Πρωτόκολλο» που έχω ετοιμάσει, οι κανόνες που πρέπει να τηρούνται στη διαδικασία της καινοτομίας στη μετά Covid-19 εποχή μπορούν να κωδικοποιηθούν ως εξής:

1. Διεύρυνση της δημιουργικότητας μέσα από τον συνδυασμό παραγόντων, χαρακτηριστικών και διακριτών ικανοτήτων (distinctive capabilities) από τους τέσσερεις βασικούς τύπους καινοτομίας: καινοτομία προϊόντος, καινοτομία διαδικασιών, οργανωσιακή καινοτομία και επικοινωνιακή καινοτομία. Οι βασικοί στόχοι της συνδυαστικής αυτής στρατηγικής είναι: α) Η αύξηση της πιθανότητας επίτευξης καινοτομικών αποτελεσμάτων, β) ο εντοπισμός θετικών ασυμμετριών (convexities) και γ) η ανάπτυξη μετασχηματιστικών, ανατρεπτικών καινοτομιών, οι οποίες αποφέρουν εκθετικά πολλαπλασιαστικά οφέλη και πλεονεκτήματα.
2. Αξιοποίηση της Εννοιολογικής Μεταφοράς ως εργαλείου για την επέκταση του νοήματος, της σημασίας, της αναπαραγωγής της γνώσης και της μετάδοσης της καινοτομίας σε νέες καταστάσεις και σε διαφορετικούς τομείς (transferability). Όπως σημειώνει ο Mihaly Csikszentmihalyi: «Ορισμένες από τις πιο δημιουργικές εξελίξεις προκύπτουν όταν μια ιδέα που δουλεύει καλά σε έναν τομέα μεταφυτεύεται σε άλλον τομέα».
3. Μείωση της ευθραυστότητας και ενσωμάτωση της ιδιότητας Antifragility -μιας έννοιας που ανέπτυξε ο Nassim Taleb- στη διαδικασία της καινοτομίας. Η ανθεκτικότητα εξαρτάται από την ικανότητα μιας νέας καινοτομίας να τιθασεύσει την ιδιότητα Antifragility. Ένας οργανισμός γίνεται «antifragile» όταν έχει την ικανότητα να: α) Τροποποιήσει την έκθεσή του ανάλογα (modify its exposure), ώστε να αξιοποιήσει τις θετικές ασυμμετρίες (ευκαιρίες) και να αποφύγει τις αρνητικές ασυμμετρίες (κινδύνους) και β) χρησιμοποιήσει την αβεβαιότητα, το άγνωστο, το χάος, τη μεταβλητότητα, τη ρευστότητα, την εντροπία, την αταξία, τις διαταράξεις, την τυχαιότητα και τον παράγοντα χρόνο ως πρώτη ύλη για την παραγωγή νέων καινοτομιών.

Στο «Καινοτομικό Πρωτόκολλο» καταγράφονται συνολικά 34 στρατηγικά εργαλεία και δημιουργικές τεχνικές που βοηθούν τους οργανισμούς να προσαρμόσουν την έκθεσή τους ανάλογα -να είναι πιο ανοικτοί σε ευκαιρίες και πιο κλειστοί σε κινδύνους- ώστε να γίνουν πιο ανθεκτικοί (antifragile).

1. Υποβοήθηση της διαδικασίας λήψης αποφάσεων. Η ανθρώπινη διαίσθηση είναι ανεπαρκής σε καταστάσεις όπου υπεισέρχεται η αβεβαιότητα. Ο νομπελίστας Daniel Kahneman μελέτησε και αποσαφήνισε τα είδη των παρερμηνειών της αβεβαιότητας που τροφοδοτούν πολλές από τις συνηθισμένες πλάνες, καθώς και τις συνέπειες στη διαδικασία λήψης αποφάσεων.
2. Έγκαιρη αναγνώριση κινδύνων. Το κλειδί είναι να διακρίνουμε τα πρώτα σημάδια του φαινομένου από νωρίς, ώστε να μετατρέψουμε έναν μαύρο κύκνο σε γκρίζο κύκνο και να είμαστε προετοιμασμένοι. Στόχος, η αποφυγή του κινδύνου ή/και η μείωση του ρίσκου και η ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων. Το πρωτοπόρο αυτό «Καινοτομικό Πρωτόκολλο» μπορεί να βοηθήσει τους οργανισμούς να είναι καλύτερα προετοιμασμένοι να αντιμετωπίσουν τις πολύμορφες προκλήσεις της σύγχρονης εποχής: πανδημίες, περιβαλλοντικές καταστροφές, οικονομικές κρίσεις, μεταναστευτικές κρίσεις, σοβαρές γεωπολιτικές αναταραχές κ.ά.

Από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου είχαμε τουλάχιστον 11 μεγάλες περιόδους ύφεσης. Ενόσω οι ασύμμετροι κίνδυνοι αντιμετωπίζονται με γραμμικά μοντέλα -όπως έγινε στην κρίση του κορωνοϊού- ο καταστροφικός φαύλος κύκλος «από κρίση σε κρίση» θα συνεχιστεί, και το επόμενο χτύπημα του μαύρου κύκνου θα «θερίσει» τα πάντα για άλλη μια φορά.

Παρά την προειδοποίηση του Taleb στις 26 Ιανουαρίου 2020 για την ανάγκη άμεσης λήψης μέτρων ανάσχεσης του κορωνοϊού αφού λόγω της αυξημένης συνδεσιμότητας η διασπορά θα είναι μη γραμμική, ο κίνδυνος υποεκτιμήθηκε. Λόγω ακριβώς της παγκόσμιας διασυνδεσιμότητας, μια μικρή αλλαγή μπορεί να μεταδοθεί και μεγεθυνθεί προκαλώντας τεράστιες επιπτώσεις, πολύ πέραν του χρόνου, του τόπου και της κλίμακας της αρχικής διατάραξης - όπως έγινε στην περίπτωση της πανδημίας.

Ο Taleb ανέπτυξε μια διττή στρατηγική (barbell strategy) για την αντιμετώπιση σπάνιων συμβάντων (μαύρων κύκνων) που έχουν τεράστιο αντίκτυπο. Η διπλή αυτή στρατηγική έγκειται στην αξιοποίηση των θετικών μαύρων κύκνων (ευκαιριών) και την αποφυγή των αρνητικών μαύρων κύκνων (κινδύνων). Σύμφωνα με τον Taleb, στον σημερινό μη γραμμικό κόσμο (nonlinear world) η καινοτομία πρέπει να ανακαλύψει νέους τρόπους εντοπισμού και αξιοποίησης των ευκαιριών – να «αιχμαλωτίσει» (capture) θετικούς μαύρους κύκνους (θετικές ασυμμετρίες).

Όπως υποδεικνύουν πολλοί κορυφαίοι παγκοσμίως οικονομολόγοι, στο σημερινό ασύμμετρο περιβάλλον, οι θεωρίες / έννοιες που διατύπωσε ο Taleb -Μαύρος Κύκνος και Antifragility- πρέπει να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη σε τομείς όπως είναι η διαμόρφωση της οικονομικής πολιτικής, η διαχείριση κινδύνων, η ανάπτυξη νέων καινοτομιών κ.ά.

Το «Καινοτομικό Πρωτόκολλο» αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του νέου Μοντέλου Καινοτομίας που έχω αναπτύξει, το οποίο μπορεί να:

1. Μεγιστοποιήσει τον επιστημονικό, οικονομικό και κοινωνικό αντίκτυπο της καινοτομίας.
2. Ενισχύσει την ανταγωνιστικότητα και την απασχόληση και να επιταχύνει την ανάκαμψη από την κρίση του κορωνοϊού.
3. Εφαρμοστεί σε όλους τους τομείς και σε όλα τα επίπεδα, μεγέθη και κλίμακες: Δημόσιες Υπηρεσίες, Αρχές Τοπικής Αυτοδιοίκησης, επιχειρήσεις (startups και μεγάλες εταιρείες), Τράπεζες, αποφυγή μη ενδεδειγμένων επενδύσεων, Fintech και Regtech, Διαχείριση Ποιότητας, Standardization, Κυκλική Οικονομία, αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, βιώσιμη χρηματοδότηση, δημιουργική και πολιτιστική οικονομία, κοινωνική καινοτομία και κοινωνική επιχειρηματικότητα, τουριστική βιομηχανία, προϊόντα και υπηρεσίες υγείας, εκπαίδευση, επιστημονική έρευνα (μετατροπή των δεδομένων σε έξυπνη πληροφόρηση), Πρόγραμμα Ορίζοντας Ευρώπη, Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, Οικονομική Διπλωματία, Εθνική Στρατηγική Ασφάλειας, Σχέδια Διαχείρισης Κινδύνων, Nation Branding, Πολιτικό Μάρκετινγκ κ.ά.
4. Ενισχύσει τη διεπιστημονική δημιουργικότητα και την ικανότητα καινοτομίας (innovation capability) των στελεχών της δημόσιας διοίκησης, των επιχειρήσεων, των ενόπλων δυνάμεων, των εκπαιδευτικών και των φοιτητών / μαθητών.

Το νέο Μοντέλο Καινοτομίας, που παρουσιάζεται πολύ επιγραμματικά πιο πάνω, παρουσιάζεται αναλυτικά -θεωρητικό πλαίσιο και εφαρμογές- σε έναν πρακτικό Οδηγό 185 σελίδων που έχω ετοιμάσει.

*Σύμβουλος Στρατηγικής, Επικοινωνίας και Καινοτομίας