«Μίλα μου Ιστορικά» για τον μύθο της θεάς Αφροδίτης

Ο μύθος της Κύπριδας θεάς Αφροδίτης πάντοτε συναρπάζει. Ο εμβληματικός δεσμός της θεάς με την Κύπρο λαμβάνει ανέκαθεν διαστάσεις πέραν του επιστημονικού διαλόγου, με επίκεντρο την καταγωγή και τη λατρεία της καθώς η Αφροδίτη εισέρχεται στη λαϊκή φαντασία και στις συμβολικές αναπαραστάσεις του νησιού σε πολλαπλά επίπεδα. Εξ ου και η παράδοση σχετικά με τον τόπο γέννησης της θεάς στο ειδυλλιακό τοπίο της Πέτρας του Ρωμιού.

Αυτόν τον συναρπαστικό μύθο της θεάς Αφροδίτης σε σχέση με την κοινωνία της Κύπρου προβάλλει το Πολιτιστικό Ίδρυμα Τράπεζας Κύπρου στην τρίτη ηχογραφημένη διάλεξη της διαδικτυακής σειράς «Μίλα μου Ιστορικά».

Σε ένα νέο επεισόδιο - διάλεξη ο Δρ Γιώργος Παπαντωνίου και η Δρ Christine E. Morris κάνουν μια ενδιαφέρουσα αναφορά «Από το παρόν στο παρελθόν: Ιεροτοπία και κοινωνική βιογραφία της Κύπριδας Αφροδίτης».

Η διάλεξη πραγματοποιείται στη βάση της έρευνας «Unlocking the Sacred Landscapes of Cyprus», η οποία διεξάγεται στο πλαίσιο του Προγράμματος Νησίδες Αριστείας που συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και την Κυπριακή Δημοκρατία μέσω του Ιδρύματος Έρευνας και Καινοτομίας. Το Πρόγραμμα στοχεύει, ανάμεσα σε άλλα, στη δημιουργία εργαλείων και προσεγγίσεων που αφορούν στην πολιτιστική κληρονομιά και τη σύγχρονη βιωματική εμπειρία και κατανόηση του ιερού τοπίου, από τον ερευνητή και το ευρύ κοινό.

Οι επιστήμονες αναφέρονται στη γνωστή περιγραφή της γέννησης της Αφροδίτης από τον Ησίοδο, κατά την οποία «η θεά ήταν “Κυπρογενής” επειδή γεννήθηκε στα αφρισμένα νερά της Κύπρου, ενώ η σάρκα της σχηματίστηκε από τα κομμένα γεννητικά όργανα του Ουρανού, τα οποία ποτίστηκαν με τη δύναμη να προκαλούν γλυκιά απόλαυση και έντονη ερωτική επιθυμία».

Η ταύτιση με την Αφροδίτη

Ωστόσο οι ερευνητές εξηγούν πως «τόσο ο ορισμός όσο και η ταύτιση της “Κύπριδας” ή της “Μεγάλης Θεάς της Κύπρου” είναι προβληματικά. Η παραπλανητική ταύτιση μιας “Κύπριδας Θεάς” με την Αφροδίτη από τους προϊστορικούς μέχρι και τους ρωμαϊκούς χρόνους είναι παρούσα (ή υποβόσκουσα) σε πολλά (ακαδημαϊκά και μη) συγγράμματα. Μια τέτοια συνέχεια δεν μπορεί να τεκμηριωθεί».

Βασιζόμενοι σε αρχαιολογικά συμφραζόμενα οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι «περίπου γύρω στο 1100 π.Χ., συναντάμε με σαφήνεια τις πρώτες απεικονίσεις (όχι απαραίτητα την ίδια τη θεά) που σχετίζονται με τη λατρεία μιας τοπικής γυναικείας θεότητας. Πρόκειται για τη λεγόμενη “Θεά με τα Υψωμένα Χέρια”. Αυτή η θεότητα, τουλάχιστον σε ορισμένες πολιτείες του νησιού, συνδέεται άμεσα με τη βασιλική ιδεολογία της Εποχής του Σιδήρου. Επιγραφές, για π.Χ., επιβεβαιώνουν ότι οι βασιλείς της Πάφου ήταν επίσης αρχιερείς της τοπικής αυτής θεάς. Εν τέλει, όπως μαρτυρεί επιγραφικό υλικό από την Αμαθούντα, λίγο πριν από την κατάργηση των κυπριακών πόλεων-βασιλείων από τον Πτολεμαίο Α’, στο τέλος της Κλασικής περιόδου (γύρω στο 310 π.Χ.), η θεότητα αυτή αποκαλείται για πρώτη φορά “Αφροδίτη”».

Η εμπορικοποίηση

Ο Δρ Γιώργος Παπαντωνίου και η Δρ Christine E. Morris αναφέρονται επίσης στη σύγχρονη, «εμπορική», όπως τη χαρακτήρισαν, Αφροδίτη, τονίζοντας πως «δεν είναι παρά η θολή και μονόπλευρη “σκιά” της αρχαίας θεότητας. Χωρίς τη σύνδεση της “Κύπριδας” με τη βασιλική εξουσία, τη γονιμότητα, τη σχέση της με το θαλάσσιο εμπόριο και την πολεμική ισχύ, οποιαδήποτε ερμηνεία δεν είναι παρά μονοδιάστατη και μεροληπτική».

Οι επιστήμονες αναφέρονται επίσης εμφαντικά για την εμπορευματοποίηση, όπως εξηγούν, της θεάς, η οποία «σχετίζεται, επίσης, με την αποσιώπηση της επικίνδυνης σεξουαλικότητάς της, υπέρ μιας εικόνας που τονίζει τη ρομαντική αγάπη, χωρίς φυσικά να λείπουν οι αναφορές στην ερωτική επιθυμία και τη σεξουαλική ικανοποίηση».

Εντρυφούν επίσης στον ρόλο της Αφροδίτης ως πολιτιστικής πρέσβειρας του νησιού, τονίζοντας πως αυτός ο ρόλος «έχει μακράν ιστορία, πέραν της προώθησης του τουρισμού. Η θεά εμφανίζεται σε επίσημες κρατικές απεικονίσεις, ειδικά σε γραμματόσημα και νομίσματα, τα οποία προφανώς αποτελούν μια καλή ευκαιρία για διεθνή προβολή εθνικών συμφερόντων, αλλά και για τη χαρτογράφηση της μνήμης».

Κλείνοντας, με την ανασκόπηση της κοινωνικής βιογραφίας της «Κύπριδας», οι μελετητές παρουσιάζουν τον τρόπο με τον οποίο η Αφροδίτη βρίσκεται στο επίκεντρο των αναπαραστάσεων, προσλήψεων και ιδεολογιών της Κύπρου και της Κυπριακής Δημοκρατίας. «Παρά το γεγονός ότι έχουμε επικεντρωθεί στις επίσημες αναπαραστάσεις, πρέπει να τονίσουμε ότι η θεά κατέχει επίσης σημαντική θέση στην καλλιτεχνική έκφραση, τον λαϊκό πολιτισμό και τη νοοτροπία του νησιού, άλλοτε αντανακλώντας τις συμβατικές αφηγήσεις και άλλοτε αμφισβητώντας ή προκαλώντας τις».

Η διαδικτυακή σειρά

Η διαδικτυακή σειρά «Μίλα μου Ιστορικά» αποτελεί μία επιστημονικά τεκμηριωμένη και ταυτόχρονα φιλική στον ακροατή σειρά ηχογραφημένων διαλέξεων από έγκριτους επιστήμονες, οι οποίοι εστιάζουν σε διάφορα κυπρολογικά θέματα. Οι διαλέξεις σχετίζονται με τα Μουσεία, Συλλογές, Εκθέσεις, Δράσεις του Πολιτιστικού Ιδρύματος Τράπεζας Κύπρου, και γενικότερα με όλες τις περιόδους της κυπριακής ιστορίας, αρχαιολογίας, ιστορίας της τέχνης και λογοτεχνίας.

Οι διαλέξεις παρουσιάζονται σε τακτά χρονικά διαστήματα στην ιστοσελίδα του Πολιτιστικού Ιδρύματος Τράπεζας Κύπρου και στη σελίδα του στο Facebook, καθώς και σε άλλες ψηφιακές πλατφόρμες παροχής ήχου, που είναι ελεύθερα προσβάσιμες (όπως το Buzzsprout, Spotify, Google Podcasts κ.λπ.).