Η κατάσταση της τρομοκρατίας και οι τάσεις στην Ευρώπη

Στις 23 Ιουνίου δόθηκε στη δημοσιότητα η ετήσια έκθεση «EU Terrorism Situation & Trend Report» («TE-SAT») της Europol για το 2020. Η έκθεση παρουσιάζει στοιχεία για τρομοκρατικές επιθέσεις και συλλήψεις σχετικές με την τρομοκρατία στην ΕΕ για το έτος 2019, καθώς και τις επικρατούσες τάσεις.

Η έκθεση υιοθετεί τον εξής ορισμό της τρομοκρατίας: «Ο απώτερος στόχος των τρομοκρατών είναι η υπονόμευση των κοινωνιών μας και των δημοκρατικών πολιτικών μας συστημάτων. Η τρομοκρατία δημιουργεί φόβο, ενδυναμώνει τα πολιτικά άκρα και πολώνει τις κοινωνίες».

Σύμφωνα με την περίληψη της έκθεσης, κατά το 2019 υπήρξαν 119 τρομοκρατικές επιθέσεις σε 13 κράτη-μέλη της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων των επιτυχημένων, των αποτυχημένων και αυτών που ματαίωσαν οι Αρχές ασφαλείας. 1004 άτομα έχουν συλληφθεί ως ύποπτοι για αδικήματα που σχετίζονται με την τρομοκρατία σε 19 κράτη-μέλη, με το Βέλγιο, τη Γαλλία, την Ιταλία, την Ισπανία και το Ηνωμένο Βασίλειο να έχουν τους μεγαλύτερους αριθμούς. Δέκα άτομα σε όλη την ΕΕ έχασαν πέρσι της ζωή τους από τρομοκρατικές επιθέσεις και 27 τραυματίστηκαν.

Η έκθεση καλύπτει όλες τις μορφές τρομοκρατίας συμπεριλαμβανομένης της ακροαριστερής, ακροδεξιάς, ισλαμιστικής, αποσχιστικής καθώς και τρομοκρατία που σχετίζεται με μονοθεματικές διεκδικήσεις. Η TE-SAT κατηγοριοποιεί τις τρομοκρατικές οργανώσεις με βάση τα κίνητρά τους. Όπως αναφέρει, «μολονότι μια ιδεολογία ή ένα κίνητρο κυριαρχεί, μερικές ομάδες έχουν ένα μείγμα κινητήριων ιδεολογιών. Οι κατηγορίες δεν αποκλείουν η μια την άλλη».

Ριζοσπαστικοποίηση στις φυλακές

Στην έκθεση αναφέρεται ένα φαινόμενο που πάντοτε παρατηρείται, αυτό της ριζοσπαστικοποίησης μέσα στις φυλακές. Άτομα με έφεση στις εγκληματικές δραστηριότητες, τα οποία βρίσκονται ήδη στη φυλακή, ριζοσπαστικοποιούνται βίαια και εμπλέκονται με την τρομοκρατία, αποτελώντας μια σοβαρή απειλή ασφαλείας.

Το 2019 έγιναν δύο τρομοκρατικές επιθέσεις σε γαλλικές φυλακές, η μια αποτυχημένη και η άλλη αποτραπείσα. Επίσης, στις 29 Νοεμβρίου 2019 έγινε επίθεση στη Γέφυρα του Λονδίνου με τρεις νεκρούς. Η ειρωνεία είναι πως ο τρομοκράτης είχε αποφυλακισθεί υπό όρους το 2018 (είχε φυλακιστεί για αδίκημα που σχετίζεται με τρομοκρατία το 2012) και βρισκόταν στο Λονδίνο για να παρευρεθεί σε συνέδριο αποκατάστασης και επανένταξης.

Στη Γαλλία περισσότεροι από 500 κατάδικοι ζουν μαζί με 900 ριζοσπαστικοποιημένα άτομα. Στο Βέλγιο έχει παρατηρηθεί πως πολλοί φυλακισμένοι δεν ζητούν αποφυλάκιση υπό όρους και στην Ολλανδία ανησυχούν πως οι τζιχαντιστές δημιουργούν νέα δίκτυα εντός των φυλακών που ενισχύουν τα ήδη υπάρχοντα. Ισπανία και Αυστρία επίσης αναφέρουν τη ριζοσπαστικοποίηση ατόμων που δεν φυλακίστηκαν λόγω τρομοκρατίας, κυρίως από επαφή με μαχητές που επέστρεψαν από εμπόλεμες ζώνες. Η Δανία ανησυχεί πως ριζοσπαστικοποιημένα άτομα δημιουργούν επαφές με κυκλώματα οργανωμένου εγκλήματος, αποκτώντας πρόσβαση σε οπλισμό.

Ισλαμιστική τρομοκρατία

Ο συνολικός αριθμός περιστατικών τζιχαντιστικής τρομοκρατίας στην ΕΕ μειώθηκε σε 24 το 2019 από 21 το 2018, αλλά γεωγραφικά καλύπτει ένα μεγάλο μέρος. Οκτώ κράτη-μέλη ήταν θύματα επιτυχημένων ή αποτυχημένων επιθέσεων, με τις ματαιωθείσες επιθέσεις να είναι ευτυχώς περισσότερες από τις προηγούμενες.

Οι δημόσιοι χώροι και το προσωπικό των Ενόπλων Δυνάμεων και των Σωμάτων Ασφαλείας παραμένουν οι κορυφαίοι στόχοι των τζιχαντιστικών επιθέσεων. Υπάρχει πολύ μεγαλύτερο ποσοστό ματαίωσης από τις Αρχές βομβιστικών επιθέσεων, όπου συμμετέχουν πολλά άτομα, αλλά δεν ισχύει το ίδιο για επιθέσεις με μαχαίρι ή πυροβόλο όπλο από μοναχικούς δράστες.

Οι τζιχαντιστές στην Ευρώπη συνδέονται μέσα από χαλαρά δίκτυα, τα οποία είναι ενσωματωμένα σε ένα ευρύτερο ισλαμικό εξτρεμιστικό περιβάλλον που λειτουργεί ως αγωγός προς την τρομοκρατία. Τα δίκτυα είναι τοπικά και χωρίς οργανωτικές σχέσεις με την al-Qaeda ή την ISIS και πολλοί μοναχικοί δράστες ή μικρές ομάδες αυτο-ριζοσπαστικοποιούνται μέσα από το διαδίκτυο, χωρίς να ανήκουν σε ευρύτερα δίκτυα.

Ηλικιακά, 70% των ισλαμιστών τρομοκρατών ή επίδοξων τρομοκρατών είναι 20 με 28 ετών, με τους νεαρότερους 16 και 17. Το 85% ήταν άνδρες και το υπόλοιπο γυναίκες. 60% των τζιχαντιστών ήταν πολίτες της ευρωπαϊκής χώρας όπου έγινε η επίθεση και οι υπόλοιποι προέρχονται από μουσουλμανικές χώρες.

Η έκθεση σημειώνει πως «παρατηρήθηκαν μερικά άτομα που επέστρεψαν από ζώνες σύγκρουσης, αλλά επιστροφές που δεν έχουν εντοπιστεί δεν μπορούν να αποκλειστούν», αναφέροντας ωστόσο πως «δεν υπάρχουν σημάδια συστηματικής χρήσης της παράτυπης μετανάστευσης από τρομοκρατικές οργανώσεις», κάτι που σημείωσε η Ελλάδα. Καταγράφεται επίσης η αναφορά του Βελγίου πως το 2019 «αναγνώρισαν αιτούντες άσυλο οι οποίοι συνδέονται με εξτρεμισμό ή τρομοκρατία, έστω και σε αμελητέους αριθμούς».

Προστίθεται επίσης πως εκατοντάδες πολίτες ευρωπαϊκών χωρών που έχουν σχέσεις με την ISIS βρίσκονται στο Ιράκ και στη Συρία μαζί με συγγενείς τους που δεν έχουν ευρωπαϊκή υπηκοότητα και μπορεί να αιτηθούν. Παρά τα πλήγματα κατά της ISIS στη Συρία, η τρομοκρατική οργάνωση συνεχίζει να σχετίζεται με διάφορες ενεργές οργανώσεις σε Αφρική, Μέση Ανατολή και Ασία, όπως και η Al-Qaeda, πράγμα που επηρεάζει την κατάσταση της τρομοκρατίας στην Ευρώπη.

Εθνοφυλετική & αποσχιστική τρομοκρατία

Οι όροι που χρησιμοποιεί η έκθεση είναι «ethno-nationalist and separatist terrorism» και με αυτούς περιγράφει επιθέσεις που συνδέονται με αυτονομιστικά ή/και εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα. Μερικά από αυτά έχουν μακρά προϊστορία στα ευρωπαϊκά κράτη όπου δρουν, άλλα αποτελούνται από μετανάστες ή πρόσφυγες και οι διεκδικήσεις τους είναι εκτός Ευρώπης.

Όπως έγινε και προηγουμένως, αυτές οι επιθέσεις, που επίσης χαρακτηρίζονται τρομοκρατικές, αριθμούν 57 από το σύνολο των 119 και οι αριθμοί έχουν μειωθεί από τους 83 του 2018.

Ένα από τα συμβάντα συνδέεται με τα κινήματα της Βορείου Ιρλανδίας («Dissident Republican»), των οποίων οι δραστηριότητες έχουν αυξηθεί. Το Ηνωμένο Βασίλειο ανέφερε 55 τέτοια περιστατικά. Στην Ισπανία, παρά το ότι η ETA («Euskadi ta Askatasuna») των Βάσκων παραμένει ανενεργή από το 2019 και δηλώνει πως έχει αφοπλιστεί, ανακαλύφθηκαν ορισμένα όπλα και εκρηκτικά και καταγράφηκε μια περίπτωση τρομοκρατίας. Στην Κορσική της Γαλλίας δεν καταγράφηκαν περιστατικά για το 2019, αλλά εκφράζεται ανησυχία για την εμφάνιση παραφυάδων του κινήματος.

Από τα μη-ευρωπαϊκά, η έκθεση αναφέρει πως το κουρδικό PKK («Partiya Karkeren Kurdistane») χρησιμοποιεί το έδαφος της ΕΕ για προπαγάνδα, στρατολόγηση, συγκέντρωση χρημάτων και παροχή υλικοτεχνικής υποστήριξης. Αναφορά γίνεται και σε μέλη της LTTE («Liberation Tigers of Tamil Eelam»), τα οποία συνελήφθησαν στη Γερμανία με σοβαρές κατηγορίες για ποινικά αδικήματα στη Σρι Λάνκα.

Ακροαριστερή & αναρχική τρομοκρατία

Η TE-SAT αναφέρει πως η Ελλάδα, η Ιταλία και η Ισπανία συνεχίζουν να παραμένουν το επίκεντρο των αριστερών και αναρχικών τρομοκρατών. Σημειώθηκε αύξηση στις συνολικές επιθέσεις το 2019, επιστρέφοντας στα επίπεδα του 2016 και 2017. Το σύνολο των επιθέσεων ήταν 26, με τις 22 στην Ιταλία, 2 στην Ελλάδα και 2 στην Ισπανία.

Συνήθεις στόχοι της αριστερής και αναρχικής τρομοκρατίας ήταν ιδιωτικές επιχειρήσεις, κρίσιμες υποδομές, δημόσια και κυβερνητικά ιδρύματα. «Στη συντριπτική πλειοψηφία των υποθέσεων, οι δράστες παρέμειναν άγνωστοι και η ευθύνη για τις επιθέσεις αναλήφθηκε στο διαδίκτυο», αναφέρεται στην έκθεση.

Ωστόσο, οι συλλήψεις υπόπτων το 2019 τριπλασιάστηκαν σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια. Στην Ιταλία, οι περισσότερες συλλήψεις σχετίζονται με βίαιες διαδηλώσεις και συμπλοκές με αστυνομικές δυνάμεις και έγιναν με την υποψία προετοιμασίας και τέλεσης τρομοκρατικής επίθεσης, συνήθως συνδυασμένης με συμμετοχή σε τρομοκρατική ομάδα. Οι περισσότεροι συλληφθέντες είναι άνδρες.

Στην έκθεση αναφέρεται πως «βίαιοι ακροαριστεροί και αναρχικοί εξτρεμιστές συνεχίζουν να συνιστούν απειλή για τη δημόσια τάξη σε έναν αριθμό κρατών-μελών της ΕΕ». Ένα κεντρικό θέμα τους είναι η στήριξη των κουρδικών πληθυσμών στη Συρία και πιστεύεται πως ακροαριστεροί και αναρχικοί έχουν ταξιδέψει εκεί για να συνενωθούν με κουρδικές πολιτοφυλακές στα βορειοανατολικά.

Αναφορά γίνεται και στην τουρκική μαρξιστική-λενινιστική τρομοκρατική οργάνωση DHKP-C που χρησιμοποιεί την ΕΕ για παροχή υλικοτεχνικής στήριξης για τις επιχειρήσεις τους στην Τουρκία.

Ακροδεξιά τρομοκρατία

Τρία κράτη-μέλη ανέφεραν συνολικά έξι δεξιές τρομοκρατικές επιθέσεις, σύμφωνα με την TE-SAT. Αυτές περιλαμβάνουν μια επιτυχημένη επίθεση και τρεις ματαιωθείσες στο Ηνωμένο Βασίλειο, μιαν αποτυχημένη στη Λιθουανία και μια ματαιωθείσα στην Πολωνία. Σημειώθηκαν δύο επιθέσεις στη Γερμανία, με τρία θύματα, αλλά δεν μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως τρομοκρατικές με βάση την εθνική νομοθεσία.

Οι συλλήψεις σε σχέση με τη δεξιά τρομοκρατία μειώθηκαν σημαντικά το 2019 από το 2018, με 21 και 44 αντίστοιχα. Στη Λετονία και τη Λιθουανία έγιναν συλλήψεις για πρώτη φορά. Τα αδικήματα που οδήγησαν στις συλλήψεις περιλαμβάνουν σχεδιασμό και τέλεση επιθέσεων, συνήθως με την κατοχή οπλισμού.

Όλοι οι δράστες ήταν κυρίως άνδρες και πολίτες των χωρών όπου έγινε η τρομοκρατική επίθεση. Ηλικιακά, οι συλληφθέντες κάλυπταν ένα ευρύ φάσμα, με το 40% να είναι μεταξύ 22 και 30 ετών.

Οι επιθέσεις στο Christchurch της Νέας Ζηλανδίας και αλλού, σε ΗΠΑ, Νορβηγία και Γερμανία, έγιναν από δράστες που συμμετείχαν «σε παρόμοιες υπερεθνικές διαδικτυακές κοινότητες και έπαιρναν έμπνευση ο ένας από τον άλλο». Έγιναν συλλήψεις ομάδων που σχεδίαζαν βίαιες δραστηριότητες και πολλοί από αυτούς επικοινωνούσαν μέσα από κλειστές ομάδες στο διαδίκτυο.

Στην TE-SAT αναφέρεται πως διατηρούνται διεθνείς σχέσεις μεταξύ βίαιων δεξιών εξτρεμιστών, όπως για παράδειγμα μέσα από τη συμμετοχή σε πορείες και συναυλίες σε ιστορικές επετείους χωρών της ΕΕ. Βέλγιο, Γαλλία και Σλοβενία ανέφεραν πως «προβάλλουν παραστρατιωτικές ομάδες με το πρόσχημα της ανικανότητας του κράτους να προστατέψει τον πληθυσμό έναντι της θεωρούμενης απειλής από το Ισλάμ και τη μετανάστευση», καταγράφει η έκθεση. Η ακροδεξιά ιδεολογία δεν είναι ομοιόμορφη και υπάρχουν πολλά ρεύματα, τα οποία συνενώνει η αντίθεση στην πολυπολιτισμικότητα και τα δικαιώματα των μειονοτήτων.

Μονοθεματική τρομοκρατία

Ο εξτρεμισμός και η τρομοκρατία γύρω από ένα θέμα στοχεύουν στην αλλαγή συγκεκριμένης πολιτικής ή πρακτικής και όχι στη γενικότερη ανατροπή του πολιτικού, κοινωνικού και οικονομικού συστήματος. Ομάδες που μετέρχονται εγκληματικές μεθόδους συνήθως ασχολούνται με θέματα όπως τα δικαιώματα των ζώων, η προστασία του περιβάλλοντος και η αντίθεση στις εκτρώσεις. Δύο παραδείγματα που δίνει η έκθεση είναι το «Earth Liberation Front» και το «Animal Liberation Front».

Η έκθεση αναφέρει τρεις ματαιωθείσες επιθέσεις, δύο στην Τσεχία και μια στο Ηνωμένο Βασίλειο. Η απειλή στη δημόσια τάξη από μονοθεματικούς ακτιβιστές παραμένει πολύ χαμηλή, αφού συνήθως οι δράσεις τους είναι ειρηνικές και περιλαμβάνουν διαμαρτυρίες, αποκλεισμούς και καταλήψεις. Έχουν σημειωθεί περιστατικά βανδαλισμού κατά επιχειρήσεων που ανήκουν στη βιομηχανία κρέατος και γούνας.

Συρία και Κύπρος

Η έκθεση αναφέρει πως η αποχώρηση των ΗΠΑ από τη Συρία και η εισβολή της Τουρκίας έκανε την επιτήρηση μαχητών με ευρωπαϊκή υπηκοότητα πιο δύσκολη, λόγω χάους και έλλειψης πληροφοριών.

Στην TE-SAT καταγράφονται οι ανησυχίες της Κύπρου σε σχέση με τη διασύνδεση παράτυπης μετανάστευσης και τρομοκρατίας: «Η Κύπρος ήγειρε ανησυχίες σε σχέση με τους μετανάστες που αφικνούνται από τη Συρία ακολουθώντας μια διαδρομή από την Τουρκία και τον Λίβανο από θάλασσα και αέρα. Η Κύπρος αξιολόγησε μερικές πιθανές απειλές, βασισμένες σε εξωτερικούς δείκτες όπως ουλές, πληγές από σφαίρα, ακρωτηριασμούς και υλικό που αποσπάστηκε από κινητά τηλέφωνα. Επίσης, αναφέρθηκαν περιπτώσεις όπου άτομα δήλωσαν διασύνδεση με διαφορετικές παρατάξεις που πολεμούν στη Συρία».

*Αστυνομικές Σπουδές, Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου