Αναλύσεις

Υπάρχουν βασανιστήρια στην Τουρκία και στα κατεχόμενα;

Αφιερωμένο στη Διεθνή Ημέρα Υποστήριξης των Θυμάτων Βασανιστηρίων

Σήμερα, εξηγώ γιατί η Τουρκία έχει γίνει συνώνυμη με τα βασανιστήρια. Ταυτόχρονα, τιμώ τη Διεθνή Ημέρα Υποστήριξης των Θυμάτων Βασανιστηρίων, η οποία σηματοδοτείται κάθε έτος στις 26 Ιουνίου.

Αυτή η Διεθνής Ημέρα υπογραμμίζει την αυστηρή απαγόρευση κατά των βασανιστηρίων που καταγράφεται σε διάφορες διεθνείς συμβάσεις, όπως τις Συμβάσεις της Γενεύης του 1949, την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου του 1950 και τη Σύμβαση κατά των Βασανιστηρίων και Άλλων Τρόπων Σκληρής, Απάνθρωπης ή Ταπεινωτικής Μεταχείρισης ή Τιμωρίας του 1984. Η Τουρκία είναι κράτος-μέλος της κάθε Σύμβασης. Ωστόσο, συμμορφώνεται με την απαγόρευση που επιβάλλει η καθεμιά;

Περιφρόνηση

Τον Φεβρουάριο του 2020, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ) δημοσίευσε ανανεωμένες επίσημες στατιστικές που αποκάλυψαν δύο σχετικές πραγματικότητες.

Πρώτον, στο ΕΔΑΔ κατά τη διάρκεια των έξι δεκαετιών από το 1959, όταν εγκαθιδρύθηκε το ΕΔΑΔ, έως το 2019, η Τουρκία απέκτησε το χειρότερο ρεκόρ από τα 47 κράτη-μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης. Αυτό οφείλεται στον τεράστιο αριθμό ξεχωριστών αποφάσεων, 3.224, στις οποίες το ΕΔΑΔ διαπίστωσε ότι η Τουρκία είχε παραβιάσει τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Δεύτερον, στο ΕΔΑΔ κατά την ίδια περίοδο 1959-2019, αλλά σε σχέση με την απαγόρευση των βασανιστηρίων σύμφωνα με το άρθρο 3 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης, η Τουρκία απέκτησε το δεύτερο χειρότερο ρεκόρ από τα 47 κράτη-μέλη. Αυτό οφείλεται στον αρκετά μεγάλο αριθμό αποφάσεων, 31, στις οποίες το ΕΔΑΔ διαπίστωσε ότι η Τουρκία είχε παραβιάσει την απαγόρευση των βασανιστηρίων (Πηγή: «Overview: ECHR: 1959-2019», ΕΔΑΔ, 2020, σελίδες 3 & 9, www.echr.coe.int/Documents/Overview_19592019_ENG.pdf).

«Μέθοδοι βασανιστηρίων και κακομεταχείρισης»

Σε μια έκθεση του Μαρτίου του 2017, η Υπηρεσία του Υπάτου Αρμοστή του Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (OHCHR) επικεντρώθηκε στην τρομακτική κατάσταση στη νοτιοανατολική Τουρκία από τον Ιούλιο του 2015 έως τον Δεκέμβριο του 2016 και, με βάση τη μαρτυρία της Ένωσης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, εξήγησε ότι «οι μέθοδοι βασανιστηρίων και κακομεταχείρισης» των τουρκικών Αρχών περιλαμβάνουν:

«Τη ρίψη γροθιών και μπουνιών κατά των κρατουμένων· τη σεξουαλική βία, όπως τον βιασμό και την απειλή του βιασμού· τη στέρηση βασικών αναγκών, όπως το νερό, τα τρόφιμα και ο ύπνος· τη στέρηση των ιατρικών προμηθειών (λόγω της οποίας ορισμένοι κρατούμενοι φέρονται ότι προσβλήθηκαν από ηπατίτιδα Β)· το υποχρεωτικό γονάτισμα για ώρες με χειροπέδες στα χέρια πίσω από την πλάτη του κρατουμένου· και τη λεκτική κατάχρηση, την ψυχολογική βία και τον εκφοβισμό».

Η ίδια έκθεση της OHCHR παρατήρησε ότι στην Τουρκία υπάρχει «συστηματική ατιμωρησία» προς όφελος των δυνάμεων ασφαλείας. Αυτό, παρά «τους ισχυρισμούς για σοβαρές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένων των εξωδικαστικών δολοφονιών, των εξαναγκαστικών εξαφανίσεων, των βασανιστηρίων και της παράνομης καταστροφής χιλιάδων σπιτιών» (Δείτε: www.ohchr.org/Documents/Countries/TR/OHCHR_South-East_TurkeyReport_10March2017.pdf, παραγράφους 49, 50 & 63 και www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=21342).

Πίσω από τέτοιες λεπτομέρειες βρίσκονται ευάλωτα άτομα, το οποία έχουν υποστεί ανυπόφορο σωματικό ή διανοητικό πόνο, σε φρικτές περιστάσεις, στα χέρια άκαρδων εκπροσώπων του τουρκικού κράτους.

Φρικτές περιστάσεις

Επιβεβαιωμένο σύμβολο της φρίκης είναι η προσφεύγουσα στην ιστορική υπόθεση Aydin v Turkey [1997] ECHR 75. Σύμφωνα με μια ελληνική περίληψη της υπόθεσης, που προετοιμάστηκε από την Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου της Ελληνικής Δημοκρατίας και δημοσιεύθεικε από το ΕΔΑΔ:

«Η προσφεύγουσα, μια νεαρή Τουρκάλα κουρδικής καταγωγής (στην ηλικία των 17 ετών κατά τον κρίσιμο χρόνο), συνελήφθη [από τις τουρκικές Αρχές] χωρίς εξήγηση και προφυλακίστηκε, μαζί με άλλα δύο μέλη της οικογένειάς της. Της έδεσαν τα μάτια, τη χτύπησαν, της αφαίρεσαν με τη βία τα ρούχα, την τοποθέτησαν σε ένα λάστιχο και την κατέβρεξαν με νερό υπό πίεση προτού πέσει θύμα βιασμού από μέλος των δυνάμεων ασφαλείας, ενώ στη συνέχεια χτυπήθηκε ξανά για περίπου μια ώρα από περισσότερα πρόσωπα. Από την ιατρική εξέταση που πραγματοποιήθηκε στη συνέχεια από γιατρό που δεν είχε χειριστεί ποτέ υπόθεση βιασμού, προέκυψε ότι ο παρθενικός της υμένας είχε σκιστεί και ότι έφερε εκτεταμένους μώλωπες στους μηρούς της. Η προσφεύγουσα ισχυρίστηκε περαιτέρω ότι οι Αρχές εκφόβιζαν και παρενοχλούσαν την ίδια και την οικογένειά της για να τους εξαναγκάσουν να αποσύρουν την προσφυγή που είχαν υποβάλει ενώπιον του ΕΔΑΔ».

Το ΕΔΑΔ αποφάσισε ότι τέτοιες πράξεις ισοδυναμούσαν με βασανιστήρια και ότι η Τουρκια έφερε ευθύνη:

«Το Δικαστήριο επεσήμανε ότι ο βιασμός κρατουμένης από δημόσιο λειτουργό πρέπει να θεωρείται ότι αποτελεί μία ιδιαίτερα σοβαρή και αποτρόπαια μορφή κακομεταχείρισης, δεδομένης της ευκολίας με την οποία ο δράστης μπορεί να εκμεταλλευτεί την ευάλωτη θέση και την αδύναμη αντίσταση του θύματός του. Επιπρόσθετα, ο βιασμός αφήνει βαθιές ψυχικές πληγές στο θύμα που δεν επουλώνονται με το πέρασμα του χρόνου τόσο γρήγορα, όσο άλλες μορφές σωματικής και ψυχικής βίας. Αυτή η εμπειρία δημιούργησε στην προσφεύγουσα αίσθημα ταπείνωσης και βιασμού τόσο σωματικού, όσο και ψυχικού.

«Το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι η σωρευτική άσκηση πράξεων σωματικής και ψυχικής βίας εις βάρος της προσφεύγουσας όσο βρισκόταν υπό κράτηση και η ιδιαιτέρως σκληρή πράξη του βιασμού την οποία υπέστη ισοδυναμούσαν με βασανιστήρια, παραβιάζοντας το Άρθρο 3 (απαγόρευση των βασανιστηρίων και της απάνθρωπης ή εξευτελιστικής μεταχείρισης) της Σύμβασης.

»Επιπρόσθετα, η διεξοδική και αποτελεσματική διερεύνηση καταγγελίας βιασμού από δημόσιο λειτουργό κατά τη διάρκεια της κράτησης προϋποθέτει την εξέταση του θύματος, με την απαιτούμενη προσοχή, από ανεξάρτητους ιατρούς με τη σχετική εξειδίκευση. Αυτό δεν συνέβη εν προκειμένω, καθιστώντας την έρευνα ανεπαρκή και στερώντας από την προσφεύγουσα την πρόσβαση σε αποζημίωση, κατά παράβαση του Άρθρου 13 (δικαίωμα αποτελεσματικής προσφυγής) της Σύμβασης». (Πηγή: «Βία κατά των γυναικών», ΕΔΑΔ, Ιούνιος 2017, σελίδες 6-7 www.echr.coe.int/Documents/FS_Violence_Woman_ELL.pdf).

«Φάλαγγα»

Σε μια άλλη υπόθεση, Atesoglu v Turkey [2015] ECHR 63, η τουρκική κυβέρνηση δεν αρνήθηκε ότι τα αφτιά ενός κρατουμένου είχαν τραβηχτεί και ότι, επίσης, υποβλήθηκε σε «φάλαγγα» («falakka»). Δηλαδή, κοπανήθηκαν τα γυμνά του πόδια. Το ΕΔΑΔ αποφάσισε ότι η Τουρκία ήταν υπεύθυνη για την επιβολή βασανιστηρίων.

Η «φάλαγγα» και άλλες αβάσταχτες μέθοδοι βασανιστηρίων απεικονίστηκαν στο «Midnight Express» (1978), το γλαφυρό κινηματογραφικό έργο του κορυφαίου Βρετανού σκηνοθέτη Alan Parker.

«Συστηματικά βασανιστήρια»

Το 2020, νέες λεπτομέρειες και σοκαριστικοί ισχυρισμοί παρουσιάστηκαν σε δύο πολυσέλιδες εκθέσεις – «Systematic Torture & Ill-Treatment in Turkey» των Advocates of Silenced Turkey και «Impunity: An Unchanging Rule in Turkey» των Human Rights Defenders (Αυτές οι εκθέσεις και τα σχετικά δελτία Τύπου βρίσκονται εδώ: https://silencedturkey.org/wp-content/uploads/2020/01/SYSTEMATIC-TORTURE-AND-ILL-TREATMENT-IN-TURKEY-January-5th.pdf, https://fidu.it/wp-content/uploads/2020/06/IMPUNITY-AN-UNCHANGING-RULE-IN-TURKEY.pdf, https://silencedturkey.org/systematic-torture-and-ill-treatment-in-turkey και https://humanrights-ev.com/joint-report-impunity-an-unchanging-rule-in-turkey/).

Τα κατεχόμενα

Το 1974, ο Πρέσβης Ζήνωνας Ρωσσίδης, μόνιμος αντιπρόσωπος της ΚΔ στον ΟΗΕ, ισχυρίστηκε επανειλημμένα ότι, στα εδάφη της Κυπριακής Δημοκρατίας (ΚΔ) υπό τουρκική κατοχή, η Τουρκία διέπραξε βασανιστήρια εναντίον ανδρών, γυναικών και παιδιών. Για παράδειγμα, στις 6 Δεκεμβρίου 1974, ειδοποίησε τον ΟΗΕ γραπτώς ότι στη Μια Μηλιά στις 15 Αυγούστου 1974 φυλακίστηκαν 150 αιχμάλωτοι σε έναν κλίβανο και υποβλήθηκαν σε βασανιστήρια. Από αυτούς, «30 τουφεκίστηκαν» (Πηγή: Έγγραφο του ΟΗΕ S/11569, Παράρτημα 1, σελίδα 1).

Πιο πρόσφατα, στην Έκθεσή του για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα που δημοσιεύθηκε στις 11 Μαρτίου 2020, το αμερικανικό Στέιτ Ντιπάρτμεντ παρατήρησε ότι, στα κατεχόμενα, «ο «νόμος» δεν αναφέρεται ρητά στα βασανιστήρια». Ακόμη χειρότερα:

«H Τουρκοκυπριακή Ένωση Δημοσιογράφων ανέφερε ότι οι ‘αρχές’ εμπόδιζαν τους δημοσιογράφους να διερευνήσουν ορισμένα θέματα, όπως τις αυτοκτονίες και τους ισχυρισμούς για επιτέλεση αστυνομικών βασανιστηρίων ή βιαιοπραγιών εντός των στρατιωτικών ή αστυνομικών συστημάτων».

Μάλιστα, οι ίδιοι οι δημοσιογράφοι «άσκησαν αυτολογοκρισία» μήπως χάσουν τη δουλειά τους. (Πηγή: www.state.gov/wp-content/uploads/2020/02/CYPRUS-2019-HUMAN-RIGHTS-REPORT.pdf, σελίδες 27 & 34).

Αυτή η έκθεση υποδηλώνει σιωπηρά ότι, στα κατεχόμενα, μπορεί να διαπράττονται βασανιστήρια και, επομένως, εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, εγκλήματα πολέμου και σοβαρές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αλλά συγκαλύπτονται.

Ο ΟΗΕ

Ενόψει των βασανιστηρίων, άλλων φρικαλεοτήτων και σοκαριστικών ισχυρισμών με τα οποία η Τουρκία έχει γίνει συνώνυμη, τι έκανε ο ΟΗΕ στις 17 Ιουνίου 2020; Μήπως εξουσιοδότησε τις Αρχές της UNFICYP να διαπιστώσουν εάν, στα κατεχόμενα, χρησιμοποιηθήκαν βασανιστήρια στο παρελθόν ή εάν χρησιμοποιούνται σήμερα;

Λυπάμαι, άλλα η απάντηση είναι «όχι». Στις 17 Ιουνίου, ο ΟΗΕ και πάλι κηλίδωσε τη φήμη του, όταν αποδέχθηκε την πρόταση της τυραννικής κυβέρνησης της Τουρκίας και εξέλεξε έναν Τούρκο διπλωμάτη ως Πρόεδρο της Γενικής Συνέλευσης (Δείτε: www.mfa.gov.tr/no_60_-buyukelci-volkan-bozkir-in-bmgk-baskanligi-hk.en.mfa και https://turkey.un.org/en/49763-volkan-bozkir-elected-president-75th-session-unga).

Σε αυτόν τον άδικο κόσμο, τo ψάρι, πράγματι, βρομάει από το κεφάλι.

*Επίκουρος Καθηγητής στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου UCLan Cyprus. Οι απόψεις του είναι προσωπικές