Η πιστοληπτική ικανότητα ενός κράτους

Η διαχείριση της οικονομίας μιας χώρας, πέραν της οικονομικής και κοινωνικής πτυχής, αποτελεί ισχυρό βραχίονα της πολιτικής και της διπλωματίας ενός κράτους. Όπως γίνεται αντιληπτό, η ύπαρξη μιας ισχυρής οικονομίας δίνει στήριξη στις πολιτικές αποφάσεις που λαμβάνονται σε όλα τα επίπεδα, ενώ περιορίζει τις «εξωτερικές εξαρτήσεις».

Όπως όλα τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις, έτσι και το κράτος θα πρέπει να υπολογίσει τα έσοδα, τις δαπάνες και το πώς θα χρηματοδοτήσει οποιαδήποτε ελλείμματα (βασικά μέσω δανεισμού). Επιπλέον, είναι σημαντικό ο δανεισμός να είναι διαχειρίσιμος, δηλαδή να μπορεί το κράτος να αποπληρώνει τα κρατικά ομόλογα με τη λήξη τους ή να έχει τη δυνατότητα να τα ανανεώνει μέσω νέων εκδόσεων στις αγορές. Το κόστος δανεισμού πρέπει να βρίσκεται σε λογικά επίπεδα, χωρίς να επιβαρύνεται δυσανάλογα ο κρατικός προϋπολογισμός.

Ο προϋπολογισμός αποτυπώνει τις πολιτικές που μια κυβέρνηση θέλει να προωθήσει, έχοντας υπόψη πάντοτε τα δημοσιονομικά όρια στα οποία μπορεί να κινηθεί και τους διεθνείς οργανισμούς στους οποίους ανήκει.

Σημειώνεται ότι, μετά την εφαρμογή του δημοσιονομικού συμφώνου και την υιοθέτηση διαδικασιών ελέγχου των κρατικών προϋπολογισμών από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (ΕΕ), η ετοιμασία των προϋπολογισμών γίνεται με βάση συγκεκριμένα κριτήρια. Όπως είναι φυσικό υπάρχουν και εξαιρέσεις, ειδικά μετά την κατάσταση που δημιουργήθηκε με την εξάπλωση του κορωνοϊού. Η ΕΕ προχώρησε στη χαλάρωση των όρων του Δημοσιονομικού Συμφώνου, αντιλαμβανόμενη την ανάγκη για αύξηση των δαπανών σε ό,τι αφορά τον τομέα της υγείας, αλλά και για ενίσχυση των επιχειρήσεων και της απασχόλησης.

Σημαντικός είναι και ο προγραμματισμός που πρέπει να υπάρχει για τη σταδιακή επαναφορά της οικονομίας εντός στόχων, σε περιπτώσεις ελλειμμάτων ή έκτακτων αναγκών. Αν, για παράδειγμα, η ανάπτυξη της οικονομίας το 2021 δεν φτάσει το αναμενόμενο ποσοστό καλύπτοντας την ύφεση του τρέχοντος έτους, τότε ενδεχομένως να πρέπει να εξεταστούν εναλλακτικές λύσεις για περιορισμό τυχόν ελλειμμάτων.

Είναι χαρακτηριστικό ότι η ΕΕ στην τελευταία της έκθεση αναφέρεται στις μεγάλες προκλήσεις που έχει να αντιμετωπίσει η κυπριακή οικονομία και κυρίως ο τομέας του τουρισμού, εκτιμώντας ότι δεν θα μπορέσει να ανακάμψει πλήρως τον επόμενο χρόνο, λαμβάνοντας υπόψη και την κατάσταση σε Ρωσία και Ηνωμένο Βασίλειο.

Είναι σημαντικό μέσα από τον προϋπολογισμό να γίνεται ορθολογιστική χρήση των οικονομικών πόρων, να παρέχονται κίνητρα για οικονομική δραστηριότητα και φυσικά να λαμβάνονται μέτρα που να βελτιώνουν τις υπηρεσίες του κράτους προς τους πολίτες.

Μέσα στα στενά πλαίσια που ετοιμάζεται ο προϋπολογισμός, για πολλούς έχει σταματήσει να είναι το κυριότερο εργαλείο ώθησης της ανάπτυξης. Αυτό εν πολλοίς είναι σωστό, εφόσον υπήρξε περιορισμός στις αναπτυξιακές δαπάνες, με τις ιδιωτικές πρωτοβουλίες να ενισχύουν την προσπάθεια επαναφοράς της οικονομίας σε πορεία ανάπτυξης.

Από την άλλη, η καλύτερη στόχευση των κρατικών δαπανών σε τομείς με πολλαπλασιαστικό χαρακτήρα και η ενίσχυση της αποτελεσματικότητας των διαδικασιών στη δημόσια υπηρεσία, οδηγούν στην απελευθέρωση των παραγωγικών μονάδων της οικονομίας και στην ανάπτυξη. Μετά τη μείωση της ιδιωτικής κατανάλωσης λόγω του κορωνοϊού, η κυβέρνηση μέσω των προγραμμάτων που υιοθέτησε προσπάθησε εν μέρει να αντικαταστήσει τη μείωση με την αύξηση των κρατικών δαπανών.

Σε ό,τι αφορά τις δαπάνες, υπάρχουν οι ανελαστικές και οι ελαστικές. Δηλαδή οι δαπάνες που είναι δύσκολο να μειωθούν λόγω της φύσης τους και οι δαπάνες που εξαρτώνται από την παραγωγή. Η ανάλυση/κατανομή των δαπανών στις προσφερόμενες κρατικές υπηρεσίες και η συσχέτιση με το όφελος που δημιουργείται στο κράτος και στους πολίτες, δίνει τη δυνατότητα στην εκάστοτε κυβέρνηση (νοουμένου ότι μια τέτοια ανάλυση ετοιμάζεται), να αξιολογήσει ποιοι τομείς χρήζουν βελτίωσης και, προχωρώντας ένα βήμα παρακάτω, ποιες υπηρεσίες μπορούν να εξαγοραστούν από τον ιδιωτικό τομέα με μικρότερο κόστος.

Επιπλέον, είναι σημαντικό ο προϋπολογισμός να είναι σχεδιασμένος με τέτοιο τρόπο ώστε να υπάρχει η δυνατότητα απορρόφησης των οποιωνδήποτε αρνητικών εξελίξεων και κραδασμών στην παγκόσμια και εγχώρια οικονομία.

Η σωστή αξιολόγηση της πορείας υλοποίησης του προϋπολογισμού (έχουμε δει αρκετές φορές χαμηλό ποσοστό εκτέλεσής του) δίνει τη δυνατότητα στις εκάστοτε κυβερνήσεις να λάβουν διορθωτικά μέτρα εκεί και όπου χρειάζεται. Προς αυτήν την κατεύθυνση, είναι απαραίτητο να υπάρχουν αφενός οι μηχανισμοί αξιολόγησης της πορείας υλοποίησης του προϋπολογισμού σε όλα τα υπουργεία και, αφετέρου, οι μηχανισμοί ελέγχου των κρατικών δαπανών.

Η πορεία του δημόσιου χρέους αποτελεί ιδιαίτερα σημαντικό δείκτη για την οικονομία, εφόσον καταδεικνύει τις «αντιστάσεις» που έχει σε περίπτωση αρνητικών εξελίξεων. Γίνεται κατανοητό ότι υψηλά ποσοστά δανεισμού/μόχλευσης, όπως και για τις επιχειρήσεις, επηρεάζουν τις δυνατότητες της Πολιτείας να εφαρμόσει τη δημοσιονομική της πολιτική αλλά και να παίρνει δραστικές αποφάσεις σε περιόδους ύφεσης.

Το δημόσιο χρέος της Κύπρου αυξήθηκε σημαντικά φέτος, φτάνοντας προσωρινά κοντά στο 120% του ΑΕΠ. Αυτό αναμένεται να μειωθεί προς το τέλος του χρόνου, όταν τα κεφάλαια που αντλήθηκαν από την έκδοση κρατικών ομολόγων στις αγορές την προηγούμενη βδομάδα χρησιμοποιηθούν για την αποπληρωμή ακριβότερου χρέους (σε θέμα επιτοκίου) που λήγει.

Η δυνατότητα πρόσβασης σε εύκολη και φθηνή χρηματοδότηση αποτελεί έναν από τους σημαντικούς παράγοντες ανάκαμψης μιας οικονομίας, ενώ δίνει τη δυνατότητα, όταν και εφόσον οι συνθήκες το επιτρέπουν, να βελτιώνεται το πιστωτικό προφίλ της χώρας, με την αναχρηματοδότηση υφιστάμενου δανεισμού με χαμηλότερα επιτόκια ή «απλώνοντας» τις λήξεις των ομολόγων, ώστε να είναι πιο διαχειρίσιμες.

Υποβοηθητικό ως προς την προσπάθεια άντλησης κεφαλαίων από τις αγορές δρα το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ). Οι αγορές κρατικών ομολόγων που γίνονται από την ΕΚΤ κρατούν σε χαμηλά επίπεδα τις αποδόσεις τους, δίνοντας το δικαίωμα για έκδοση χρέους σε λογικά επίπεδα και καλύτερης διαχείρισης του εθνικού δημόσιου χρέους, εφόσον οι λήξεις μπορούν να «απλωθούν» σε βάθος χρόνου και το κόστος δανεισμού να μειωθεί.

Φυσικά, είναι χρήσιμο πέρα από τη σύγκριση του επιτοκίου με το οποίο δανείζεται τώρα η Κύπρος σε σχέση με παλαιότερα (η σύγκριση είναι σίγουρα ευνοϊκή), να γίνεται σύγκριση με τα επιτόκια με τα οποία δανείζονται άλλες ευρωπαϊκές χώρες, ενδεχομένως με τα ίδια οικονομικά χαρακτηριστικά με την Κύπρο.

Η σωστή διαχείριση των δημόσιων οικονομικών και ειδικά του δημόσιου χρέους αποτελεί προτεραιότητα τόσο για την οικονομική, αλλά και την πολιτική θέση της χώρας. Η επαναφορά των θετικών ρυθμών ανάπτυξης της κυπριακής οικονομίας και η δημιουργία πλεονασμάτων θα ενισχύσει την προσπάθεια αποπληρωμής του δημόσιου χρέους, ενώ θα περιορίσει τα ποσοστά ανεργίας, τα οποία τους τελευταίους μήνες παρουσιάζονται αυξημένα. Μεγάλο ζητούμενο είναι η επαναδραστηριοποίηση και επαναφορά των ισχυρών κλάδων της κυπριακής οικονομίας που συνεισφέρουν σημαντικά και διαχρονικά στο ΑΕΠ της χώρας.