Η υποχρέωση έρευνας-διάσωσης και η άμυνα της Κυπριακής Δημοκρατίας

Όπως είναι γνωστό, μια εκ των βασικών υποχρεώσεων των κρατών που απορρέει από το Διεθνές Δίκαιο (άρθρο 98 της UNCLOS) είναι η ευθύνη Έρευνας και Διάσωσης (Ε-Δ) εντός της περιοχής ελέγχου πτήσεων (FIR) των χωρών. Πρόκειται για μια καθαρά ανθρωπιστική αποστολή, αφού αυτή σχετίζεται με τη διάσωση ανθρώπινων ζωών ύστερα από αεροπορικά και ναυτικά ατυχήματα.

Παρά το γεγονός ότι η Ε-Δ δεν αποτελεί κυριαρχικό δικαίωμα του κράτους, αλλά υποχρέωση εκπηγάζουσα από τις αρχές του Διεθνούς Δικαίου σε ανθρωπιστικής φύσεως ζητήματα, εντούτοις η ικανότητα του κράτους να ασκεί την αρμοδιότητα αυτή με επάρκεια και αξιοπιστία έχει μεγάλη σημασία στην παρουσία και λειτουργία του κράτους στο διεθνές σύστημα και κατ’ επέκτασιν στη δυνατότητα άσκησης της κυριαρχίας και των κυριαρχικών του δικαιωμάτων. Εξ ου και μια από τις παράνομες διεκδικήσεις της Τουρκίας στο Αιγαίο είναι η άσκηση του δικαιώματος Ε-Δ ανατολικά του 25ου μεσημβρινού, που ως γνωστόν διχοτομεί το Αιγαίο από βορρά προς νότο.

Στην Κύπρο, την αρμοδιότητα Ε-Δ στο FIR Λευκωσίας συνέχισαν να την έχουν οι Βρετανοί και μετά την ανακήρυξη της Δημοκρατίας το 1960, επειδή το νεοσύστατο τότε κράτος δεν είχε ούτε τα μέσα (ελικόπτερα, αεροσκάφη, πλωτά μέσα κ.λπ.), ούτε το θεσμικό πλαίσιο, ούτε και τους κατάλληλους μηχανισμούς σε κυβερνητικό επίπεδο.

Στα μέσα της δεκαετίας του ‘90, ψηφίσθηκε ο νόμος 5(ΙΙΙ)94 με τον οποίο η Κυπριακή Δημοκρατία (ΚΔ) και δη το Υπουργείο Άμυνας αναλάμβανε την υποχρέωση Ε-Δ στο FIR Λευκωσίας. Για τον σκοπό αυτό ιδρύθηκε το Κέντρο Συντονισμού Έρευνας και Διάσωσης (ΚΣΕΔ) ως μονάδα της Διοίκησης Αεροπορίας του ΓΕΕΦ, το οποίο επανδρώθηκε εξολοκλήρου από προσωπικό της ΕΦ.

Παρά την ψήφιση όμως του νόμου και εξαιτίας διαφόρων λόγων που δεν είναι του παρόντος να αναλυθούν, οι Βρετανοί συνέχισαν να έχουν την ευθύνη της Ε-Δ σε συνεργασία με το ΚΣΕΔ της Κυπριακής Δημοκρατίας. Η οριστική ανάληψη της ευθύνης της Ε-Δ από την ΚΔ έγινε το 2002, με σχετική τελετή που έγινε στο αεροδρόμιο Λάρνακας.

Να σημειώσουμε, βέβαια, εδώ, ότι η Ε-Δ δεν έχει καμιάν απολύτως σχέση με την αμυντική ικανότητα της χώρας. Ανέφερα και προηγουμένως ότι πρόκειται για μιαν ανθρωπιστική αποστολή, την οποία μπορούν να φέρουν εις πέρας και άλλες υπηρεσίες του κράτους που είναι πλέον αρμόδιες για τον σκοπό αυτό. Η Κύπρος είναι η μόνη χώρα της ΕΕ, ίσως και παγκοσμίως, που την ευθύνη Ε-Δ την έχουν οι Ένοπλες Δυνάμεις. Κατά κανόνα, την ευθύνη της Ε-Δ έχουν τα Υπουργεία Εμπορικής Ναυτιλίας, ενώ στην Αγγλία την ευθύνη Ε-Δ έχει ιδιωτική εταιρεία με δικά της μέσα. Για τα κυπριακά δεδομένα, όμως, η ανάθεση της ευθύνης του ΚΣΕΔ στην ΕΦ ήταν μονόδρομος για την ΚΔ, διότι, με βάση το Σύνταγμα του 1960, μόνον ο Στρατός (ΕΦ) και η Αστυνομία θεωρούνται σώματα ασφάλειας και είναι οι μόνες υπηρεσίες του κράτους που μπορούν να φέρουν οπλισμό ή να χρησιμοποιούν μέσα που φέρουν οπλισμό.

Να διευκρινίσουμε, βέβαια, ότι, με βάση τον νόμο περί Ε-Δ, όλα τα διατιθέμενα μέσα της Κυπριακής Δημοκρατίας (ε/π, α/φη, πλωτά μέσα) καθώς και στρατιωτικό προσωπικό (ομάδες καταδρομών - υποβρυχίων καταστροφών), τίθενται στη διάθεση του ΚΣΕΔ για σκοπούς Ε-Δ.

Από την 1η Μαρτίου 2010, για κάποιους λόγους που δεν έγιναν γνωστοί, το ΚΣΕΔ αποσπάστηκε από την ΕΦ και κατέστη ανεξάρτητη υπηρεσία υπαγόμενη απ’ ευθείας στο Υπουργείο Άμυνας. Δεν γνωρίζουμε, αν η απόφαση αυτή έτυχε νομοτεχνικής επεξεργασίας από τη νομική υπηρεσία του κράτους και αν δόθηκε η έγκριση, γιατί, κατά την άποψή μου, είναι παράνομη και αντισυνταγματική, με ευρύτερες επιχειρησιακές και πολιτικές επιπτώσεις. Και τούτο, διότι, ως στρατιωτική υπηρεσία που εξακολουθεί να είναι μέχρι σήμερα το ΚΣΕΔ (πρόκειται για στρατιωτική μονάδα με Πίνακα Οργανώσεως Υλικού ΠΟΥ), δεν μπορεί να υπάγεται απ’ ευθείας στο Υπουργείο Άμυνας. Το άρθρο 129 του Συντάγματος καθορίζει ως δυνάμεις ασφαλείας του κράτους τον Στρατό (ΕΦ σήμερα) και την Αστυνομία. Δεύτερη ανεξάρτητη στρατιωτική δύναμη, όπως είναι το ΚΣΕΔ, δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς τροποποίηση του Συντάγματος. Διότι κατ’ αυτόν το τρόπο δημιουργείται μια τρίτη δύναμη ασφάλειας, το ΚΣΕΔ, μη προβλεπόμενη από το Σύνταγμα.

Εάν, βεβαίως, υπάρξει ο ισχυρισμός ότι το ΚΣΕΔ δεν είναι στρατιωτική, αλλά δημόσια υπηρεσία (οπότε δικαιολογείται η υπαγωγή της στο ΥΠΑΜ), πώς μπορεί μια δημόσια υπηρεσία να χρησιμοποιεί στρατιωτικά εξοπλισμένα μέσα (ελικόπτερα, πλωτά μέσα) και στρατιωτικό προσωπικό για τους σκοπούς επιχειρήσεων Ε-Δ; Και, δεύτερον, πώς μια υπηρεσία του Δημοσίου στελεχώνεται στο 100% από στρατιωτικό προσωπικό και πώς λειτουργεί με βάση τους στρατιωτικούς κανονισμούς και όχι τον νόμο περί δημόσιας υπηρεσίας;

Δεύτερη στρατιωτική δύναμη

Πέραν των πιο πάνω ατυχών αποφάσεων που παραβιάζουν το Σύνταγμα, υπάρχει και κάτι άλλο, εξίσου σοβαρό. Το Υπουργικό Συμβούλιο εξέδωσε το Διάταγμα Αρ. 5131/28.12.2018, σύμφωνα με το οποίο ο εκάστοτε διοικητής του ΚΣΕΔ μπορεί να κινητοποιεί αεροναυτικά μέσα (ε/π, αεροσκάφη, πλωτά μέσα της ΕΦ και της Αστυνομίας), καθώς και στρατιωτικό προσωπικό για σκοπούς Ε-Δ, χωρίς προηγούμενη έγκριση των κατά νόμον υπευθύνων για την οποιαδήποτε χρήση αυτών των μέσων και του προσωπικού, Αρχηγών της ΕΦ και της Αστυνομίας. Με λίγα λόγια, στην Κυπριακή Δημοκρατία υπάρχει μια δεύτερη στρατιωτική δύναμη που ονομάζεται ΚΣΕΔ, είναι υπεράνω των σωμάτων ασφαλείας (ΕΦ και Αστυνομίας) και έχει προτεραιότητα στη χρήση των πτητικών και πλωτών μέσων, καθώς και προσωπικού της ΕΦ και της Αστυνομίας!

Αυτή η διαδικασία (η χρήση δηλ. πολεμικών μέσων) από ένα τρίτο στρατιωτικό σώμα, που δεν προβλέπεται από το Σύνταγμα, και χωρίς τα μέσα αυτά να του ανήκουν, πέραν της συνταγματικής εκτροπής, αλλά και των σοβαρών επιχειρησιακών προβλημάτων που δημιουργεί, αφού, προκειμένου οι Αρχηγοί ΓΕΕΦ και Αστυνομίας να χρησιμοποιήσουν τα μέσα αυτά, θα πρέπει προηγουμένως να παίρνουν έγκριση από τον χαμηλόβαθμο και υφιστάμενο του Αρχηγού ΓΕΕΦ διοικητή του ΚΣΕΔ, είναι αντίθετη με βασικές αρχές του πολιτικού ελέγχου των Ενόπλων Δυνάμεων και της δημοκρατικής λειτουργίας του κράτους.

Ένα άλλο σημείο που θα ήθελα να επισημάνω είναι ότι, μέσω της υπερπροβολής από τα ΜΜΕ των δραστηριοτήτων του ΚΣΕΔ με έμφαση στις ασκήσεις Ε-Δ με σκάφη και αεροσκάφη φιλικών χωρών, έχει εμπεδωθεί η λανθασμένη εικόνα στην κοινή γνώμη ότι αυτή η συνεργασία έχει αμυντική διάσταση και ότι περίπου τα ξένα αυτά σκάφη θα υπερασπισθούν τα κυριαρχικά δικαιώματα της ΚΔ στην ΑΟΖ. Δεν είναι άσχετη με αυτό η απογοήτευση που υπάρχει σε μεγάλη μερίδα του πληθυσμού από την αδυναμία των φιλικών χωρών, εταιρείες των οποίων δραστηριοποιούνται στην ΑΟΖ, να παρεμποδίσουν τις έρευνες και τις γεωτρήσεις που παράνομα η Τουρκία διεξάγει στη θάλασσά μας. Με λίγα λόγια, αντί να προβάλλονται οι κοινές στρατιωτικές ασκήσεις της ΕΦ με φιλικά γειτονικά κράτη (π.χ. με Ισραήλ, Ελλάδα, Αίγυπτο, Γαλλία κ.λπ.), ώστε να προβάλλεται η αποτρεπτική ικανότητα της ΕΦ, αλλά και να εμπεδώνεται το αίσθημα ασφάλειας στον πληθυσμό, προβάλλονται οι άσχετες με την άμυνα της χώρας ασκήσεις Ε-Δ. Ταυτίσαμε, με λίγα λόγια, την ανθρωπιστική υποχρέωση που έχει το κράτος σε περίπτωση ατυχημάτων, με την άμυνα της χώρας!

*Αντιστράτηγος ε.α.