Σύγχρονες ναυτικές συγκρούσεις

Στην κυριολεκτική τους διάσταση έμελλε να επαληθευθούν οι «ναυτικές συγκρούσεις» του τίτλου του παρόντος άρθρου, καθώς η πιο νεότευκτη (στα τουρκικά ναυπηγεία) τουρκική φρεγάτα ΚΕΜΑΛ ΡΕΪΣ τα μάζευε για το… συνεργείο μετά από σύγκρουση ή «επακούμβηση» με, ή από, την ελληνική φρεγάτα «ΛΗΜΝΟΣ». Σημειώνεται ότι ο όρος «επακούμβηση» δηλοί τυχαία τριβή, σε αντίθεση με την σκόπιμη σύγκρουση της «παρακούμβησης», πρόκειται όμως για μια εξέλιξη που επαλήθευσε τις προειδοποιήσεις του Έλληνα Πρωθυπουργού ότι συνωστισμός τόσων πολεμικών πλοίων σε μια περιορισμένη περιοχή του Αιγαίου αυξάνει το ενδεχόμενο «ατυχήματος». Άμ’ έπος.

Τριβές, συγκρούσεις ή διεμβολισμοί, σε μια πολεμική στους τόνους της αναμέτρηση ή αντιπαράταξη των στόλων Ελλάδος - Τουρκίας στα νερά του Καστελόριζου, συν η αποφασιστική προειδοποίηση του Έλληνα ναυάρχου για βύθιση του τουρκικού στόλου, εγείρει ερωτήματα και σκέψεις για ενδεχόμενα και τρόπους βυθίσεως πολεμικών σκαφών σήμερα, στο φως της νεότερης ή πρόσφατης ιστορίας, στο φως ειδικώς των δεδομένων των νεότερων οπλικών συστημάτων και της τρομερής δύναμης πυρός που έχουν φέρει στα σύγχρονα θέατρα του πολέμου, σε θάλασσα, ξηρά κι αέρα, όπως και τον συνδυασμό τους.

Βασική μορφή και στρατηγική σκοποθεσία του ναυτικού πολέμου είναι ο πόλεμος κατά στόχων επιφανείας (ASuW ή ASUW), ο κλάδος δηλαδή του ναυτικού πολέμου που ασχολείται με την καταστολή των αντιπάλων στόχων επιφανείας. Γενικότερα, πρόκειται για τον σχεδιασμό και χρήση όπλων, αισθητήρων ή επιχειρήσεων που προορίζονται να επιτεθούν ή να περιορίσουν την αποτελεσματικότητα των πλοίων επιφανείας του αντιπάλου. Πριν από την υιοθέτηση του υποβρυχίου και της ναυτικής αεροπορίας, όλοι οι ναυτικοί πόλεμοι συνίσταντο σε στόχευση και προσβολή στόχων επιφανείας, ή αντι-επιφανειακό πόλεμο. Η ξεχωριστή αντίληψη και σχεδιασμοί για την ικανότητα αντι-επιφανειακού πολέμου εμφανίστηκε μετά τον Β 'Παγκόσμιο Πόλεμο και η βιβλιογραφία για το θέμα ως ξεχωριστή επιστήμη αντλεί από την ιστορία των θεάτρων πολέμου στον Ατλαντικό στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, με πρωταγωνιστή το υποβρύχιο, όπως και τον αμερικανο-ιαπωνικό πόλεμο στον Ειρηνικό, με πρωταγωνιστές το αεροπλάνο και τα αεροπλανοφόρα, ενώ στην μεταπολεμική εποχή μας κυριαρχείται από την δυναμική του Ψυχρού Πολέμου και την καίρια εμφάνιση των πυραύλων στο θέατρο του πολέμου..

Καθώς, στο απότοκο του Β 'Παγκοσμίου Πολέμου, τα πολεμικά πυροβόλα και οι τορπίλες αντικαταστάθηκαν από πυραύλους από πλοία σε πλοία, ως το κύριο όπλο των πλοίων επιφανείας, τα πλοία έγιναν κινούμενες βάσεις, ή πλατφόρμες εκτόξευσης πυραύλων και αντιπυραυλικής αμύνης για προστασία τους. Στρατηγική επιβίωσης και νίκης είναι ο «κορεσμός» (saturation) των αμυντικών δυνατοτήτων του αντιπάλου, τα επιθετικά όπλα, οι επιθετικοί πύραυλοι, στην μαζικότητά τους, να υπερβούν την αντιπυραυλική ικανότητα του αντιπάλου, τόσο σε δυνατότητα κορεσμού της δύναμης πυρός του, όσο και σε ικανότητα έγκαιρης και ακριβούς ανίχνευσης κι εντοπισμού των εχθρικών πυραύλων. Μια καίρια διάσταση αυτής της εξέλιξης είναι η καταλυτική διεύρυνση των αποστάσεων ανάμεσα στις αντιμαχόμενες ναυτικές δυνάμεις. Ενδεικτικά, σε πρόσφατη άσκηση, πύραυλος που εκτοξεύτηκε από σκάφος στο Ιόνιο έπληξε στόχο στο Αιγαίο. Βέβαια, ήδη τα αεροσκάφη, απονηωνόμενα από αεροπλανοφόρα, είχαν διευρύνει την απόσταση αυτή σε εκατοντάδες ή και χιλιάδες χιλιόμετρα στον πόλεμο του Ειρηνικού, ενώ το Ένολα Γκέυ, το αεροσκάφος που έριξε την ατομική βόμβα στην Χιροσίμα, είχε πετάξει 1600 χιλιόμετρα για τον σκοπό.
Στο απότοκο της Μάχης του Taranto και της Ναυμαχίας του Midway, κατά την διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο κύριος τύπος μαχητικού πλοίου ήταν το αεροπλανοφόρο με συνοδεία προστατευτικού του στόλου από αντιτορπιλικά και βοηθητικά πλοία συνοδείας. Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, η ιδέα του ASuW αφορούσε κυρίως τις ομάδες μάχης πολλαπλών αεροπλανοφόρων που αναπτύχθηκαν από το Ναυτικό των Ηνωμένων Πολιτειών, εναντίον των οποίων η Σοβιετική Ένωση σχεδίασε εξειδικευμένες στρατηγικές που, ωστόσο, δεν αντιστοιχούσαν σε μια ισορροπία 1:1. Η αναντιστοιχία αυτή ναυτικής εξάπλωσης και στρατιωτικής ισχύος των ΗΠΑ προς την κατά βάση συγκεντρωμένη ηπειρωτική επικράτεια της Σοβιετίας ανακινούσε σε ιστορικούς συγκρίσεις προς το ιστορικό ανάλογο της ναυτικής ηγεμονίας των Αθηνών, σε αντιπαραβολή προς την ηπειρωτική υφή της Σπάρτης και της Πελοποννησιακής της Συμμαχίας.

Κατηγορίες αντι-επιφανειακού πολέμου, «air ASuW»

Στις κατηγορίες αντι-επιφανειακού πολέμου, «air ASuW», με βάση την πλατφόρμα από την οποία εκτοξεύονται τα όπλα, περιλαμβάνονται οι τέσσερεις κάτωθι, ενώ οι πύραυλοι κατά των πλοίων περιλαμβάνουν τα Harpoon, RBS-15, P-500 Bazalt, Penguin και Exocet, με καταλυτική το τελευταίο ιστορική εμφάνιση, το πλήγμα που κατάφεραν οι Αργεντινοί κατά του καταδρομικού Σέφιλντ στον αργεντινο-βρετανικό πόλεμο του 1982.

• Αέρας (ή αεροπορία): Αντιαεροπορικός πόλεμος που πραγματοποιείται με αεροσκάφος. Ιστορικά, αυτό πραγματοποιήθηκε κυρίως μέσω οριζόντιου βομβαρδισμού από ύψος ή με κατάδυση, χαμηλού ύψους πυκνά βλήματα (strafing runs) ή με εκτόξευση τορπιλών από τον αέρα (και σε ορισμένες περιπτώσεις από επιθέσεις αυτοκτονίας). Σήμερα, το air ASuW διεξάγεται γενικά από επιθέσεις από σταθερούς εκτοξευτές χρησιμοποιώντας, π.χ., πυραύλους cruize (ALCM) ή πυραύλους κατά των πλοίων (ASM).

• Εκτοξευτές επιφανείας (Surface): Αντιεπιφανειακός πόλεμος που διεξάγεται από πολεμικά πλοία. Αυτά τα σκάφη μπορούν να χρησιμοποιούν τορπίλες, πυροβόλα όπλα-κανόνια, πυραύλους από επιφάνεια σε επιφάνεια ή νάρκες. Τα μη επανδρωμένα εναέρια οχήματα (UAV) αντιπροσωπεύουν μιαν αναδυόμενη τεχνολογία. Προστίθενται και οι ασύμμετρες μέθοδοι, που περιλαμβάνουν τα σκάφη αυτοκτονίας.
• Υποβρύχια: Αντιεπιφανειακός πόλεμος, που διεξάγεται από υποβρύχια. Ιστορικά, αυτό πραγματοποιήθηκε χρησιμοποιώντας τορπίλες και όπλα καταστρώματος, και χαρακτήρισε ιδιαίτατα την δράση των Γερμανών στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Πιο πρόσφατα, ο πύραυλος cruize που εκτοξεύεται από υποβρύχιο (SLCM) έχει γίνει ένα προτιμώμενο όπλο κατά των πλοίων, προσφέροντας σημαντικά μεγαλύτερη εμβέλεια.
• Παράκτιες βάσεις ή το Διάστημα: Ιστορικά, αυτό αναφέρεται σε βομβαρδισμό στην ακτή από παράκτιο πυροβολικό, συμπεριλαμβανομένων πυροβόλων. Οι πύραυλοι cruize ή βαλλιστικοί πύραυλοι είναι πιο συνηθισμένοι. Επιπλέον, οι δορυφόροι που ελέγχονται από το έδαφος μπορούν να παράσχουν δεδομένα σχετικά με τις κινήσεις του στόλου.

Η στρατηγική σημασία πλωτών αλλά και «αβύθιστων» αεροπλανοφόρων

Στον πόλεμο των Falklands του 1982 μεταξύ Αργεντινής και Ηνωμένου Βασιλείου, ένας στόλος του Βασιλικού Ναυτικού περίπου 100 πλοίων στάλθηκε πάνω από 7000 μίλια από τη βρετανική ηπειρωτική χώρα στον Νότιο Ατλαντικό. Οι Βρετανοί έπρεπε να επιβληθούν στην αεροπορική αναμέτρηση του πολεμικού θεάτρου με μόνον 36 Harrier από τα δύο αεροπλανοφόρα τους και μερικά ελικόπτερα, σε σύγκριση με τουλάχιστον 200 αεροσκάφη της Fuerza Aérea Argentina, αν και το Λονδίνο έστειλε βομβαρδιστικά Vulcan σε μια επίδειξη στρατηγικής ικανότητας μεγάλων αποστάσεων. Τα περισσότερα από τα χερσαία αεροσκάφη της Royal Air Force δεν ήταν διαθέσιμα, λόγω της απόστασης από τις αεροπορικές βάσεις της Βρετανίας.

Αυτή η εξάρτηση από αεροσκάφη στη θάλασσα έδειξε την σημασία του αεροπλανοφόρου. Ο πόλεμος των Falklands έδειξε την ευπάθεια των σύγχρονων πλοίων σε πυραύλους στην θάλασσα, όπως τους Exocet. Ένα χτύπημα από πύραυλο Exocet βύθισε το HMS Sheffield, ένα σύγχρονο καταδρομικό με αντιαεροπορικό εξοπλισμό. Πάνω από τους μισούς θανάτους που υπέστη η Αργεντινή στον πόλεμο σημειώθηκαν όταν το πυρηνικό υποβρύχιο Conqueror τορπίλισε και βύθισε το ελαφρύ καταδρομικό «ARA στρατηγός Belgrano», με απώλεια 323 ζωών. Σημαντικά μαθήματα σχετικά με τον σχεδιασμό του πλοίου, τον περιορισμό ζημιών και τα υλικά κατασκευής πλοίων διδάχτηκαν από την σύγκρουση.

Στην θαλάσσια αναμέτρηση, τα υποβρύχια δείχτηκαν να είναι τρομερά όπλα, όχι μόνο στην βύθιση ενός παρωχημένου καταδρομικού πριν από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο (το Στρατηγός Belgrano, πρώην USS Phoenix) από ένα πυρηνικό υποβρύχιο επίθεσης (HMS Conqueror) στις 2 Μαΐου, αλλά, λιγότερο προφανώς, στην ακινητοποίηση ολόκληρου του βρετανικού στόλου από ένα αργεντινό υποβρύχιο. Δεύτερον, η φύση, αν όχι η πλήρης έκταση, της απειλής των σύγχρονων πυραύλων κατά σκαφών που εκτοξεύτηκαν παρατηρήθηκε σε δύο επιθέσεις της Αργεντινής, πρώτον εναντίον του θωρηκτού HMS Sheffield (4 Μαΐου) και, στην συνέχεια, μετά από διείσδυση στην άμυνα του στόλου, του εφοδιαστικού πλοίου Atlantic (25 Μαΐου).
Μάθημα δόθηκε, επίσης, από το πώς ένας χερσαίος πύραυλος έπληξε και το αντιτορπιλικό HMS Glamorgan (12 Ιουνίου), δείχνοντας πόσο αποτελεσματικές θα είναι επιθέσεις από την γη στην θάλασσα σε μελλοντικούς θαλάσσιους πολέμους – μάθημα ιδιαίτερα σημαντικό για μας, αφού σκεφτείτε μια πυραυλικά οπλισμένη ζούγκλα των ελληνικών νησιών στο Αιγαίο. Τρίτον, οι Βρετανοί επιβεβαίωσαν μαθήματα ελέγχου ζημιών και επιβίωσης πλοίων, ενώ οι Αργεντινοί διαπίστωσαν ότι αεροσκάφη οπλισμένα μόνο με μη κατευθυνόμενες βόμβες ήταν εκτός συναγωνισμού και ξεπερασμένα από πλοία με πυραύλους επιφανείας-αέρος. Τέταρτον, και ίσως το πιο θεμελιώδες, και οι δύο πλευρές είδαν τα σοβαρά μειονεκτήματα της ανεπαρκούς ανίχνευσης, καθώς και οι δύο μειονεκτούσαν χωρίς από αέρα επιτήρηση πρώτης γραμμής στην θάλασσα. Και οι δύο έπρεπε να διαχειριστούν με πρόχειρα μέσα, όπως υποβρύχια και εμπορικά αεροσκάφη, την διεξαγωγή αναγνώρισης. Το δίκτυο των αβύθιστων πλατφορμών στο Αιγαίο, που είναι τα νησιά, ίσως να μην είναι μειονέκτημα, αλλά ένα στρατηγικό πλεονέκτημα.

*Φιλόσοφος, συγγραφέας