Καστελόριζο: Τα όρια της καινοτομίας και της εθνικής ισχύος

Η προσπάθεια παραβίασης των ελληνικών συνόρων με την εργαλειοποίηση του μεταναστευτικού, οι αλλεπάλληλες υπερπτήσεις και εναέριες παραβιάσεις από τουρκικά αεροσκάφη, το τουρκολιβυκό σύμφωνο και οι παράνομες γεωτρήσεις, οι επιθετικές δηλώσεις Τούρκων αξιωματούχων, η μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί και η πρόσφατη έκδοση NAVTEX για έρευνα νοτιανατολικά του Καστελόριζου έχουν δυναμιτίσει τις ελληνοτουρκικές σχέσεις σε σημείο που να διαγράφεται πλέον ο κίνδυνος μιας «έκρηξης».

Οι ενεργειακοί πόροι είναι ο πυρήνας της μαξιμαλιστικής στρατηγικής της Τουρκίας στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο, και ειδικότερα της τουρκικής στρατηγικής για τη Γαλάζια Πατρίδα. Πυρήνας δε αυτής της στρατηγικής είναι και το Καστελόριζο ​​και οι μικρότεροι δορυφόροι του, Ρω και Στρογγύλη. Ο Ερντογάν θεωρεί ότι η Συνθήκη της Λωζάννης περιορίζει το νεο-οθωμανικό στρατηγικό του όραμα, που φιλοδοξεί να τον μετατρέψει σε σύγχρονο «Σουλτάνο» του μουσουλμανικού κόσμου.

Αναλύσεις της συμπεριφοράς της Τουρκίας καταδεικνύουν μια μακροχρόνια αλλά και προσεκτική (με εκμετάλλευση «παραθύρων ευκαιρίας») ταύτιση διακηρύξεων και πράξεων. Προσωπική μου εκτίμηση είναι ότι, πολύ σύντομα, η Τουρκία θα προχωρήσει σε έμπρακτη αμφισβήτηση της ελληνικής υφαλοκρηπίδος. Ο Ερντογάν θέλει να δημιουργήσει τώρα τετελεσμένα στην ανατολική Μεσόγειο, καθώς διακρίνει ένα παράθυρο ευκαιρίας αφού εκτιμά ότι η επόμενη αμερικάνικη κυβέρνηση που θα ορκιστεί τον Δεκέμβριο δεν πρόκειται να είναι φιλοτουρκική. Η Τουρκία εκτιμά πως ή θα το κάνει τώρα ή ποτέ.

Η στρατηγική σημασία του νησιωτικού συμπλέγματος του Καστελόριζου είναι διττή. Πρώτον, διότι βάσει του Δικαίου της Θάλασσας όλα τα νησιά έχουν αποκλειστική οικονομική ζώνη – χάρη στο Καστελόριζο, η Ελλάδα έχει θέση στην Ανατολική Μεσόγειο. Μια θέση με άμεσα γεωπολιτικά, αλλά και δυνητικά οικονομικά οφέλη. Συνεπώς, το Καστελόριζο δεν είναι μόνον η γεωγραφική, αλλά και η ιστορική συνέχεια της Ελλάδας στην περιοχή. Δεύτερον, χάρη στο νησιωτικό σύμπλεγμα του Καστελόριζου και ιδίως χάρη στη νήσο Στρογγύλη (το νοτιοανατολικότερο σημείο της χώρας), η Ελλάδα δύναται να έχει κοινά σύνορα ΑΟΖ με την Κύπρο.

Αυτήν τη φορά στην κόψη του ξυραφιού δεν είναι κάποια μεμονωμένη βραχονησίδα όπως στην περίπτωση των Ιμίων αλλά κάτι πολύ περισσότερο: Η αναίρεση του διπλασιασμού περίπου της Ελληνικής Επικράτειας καθότι αυτό σημαίνει η εφαρμογή των προνοιών του διεθνούς δικαίου που αφορούν την Αιγιαλίτιδα ζώνη, την υφαλοκρηπίδα και την ΑΟΖ.

Ακόμη και αν το διεθνές δίκαιο είναι με το μέρος μας, πρέπει να έχουμε κατά νουν ότι αυτό εύκολα καταστρατηγείται από το δίκαιο της ισχύος. Όλα λοιπόν κρίνονται από την ισχύ. Δοθέντος δε ότι το παρελθόν «διδάσκει» και όποιος δεν το γνωρίζει είναι συχνά αναγκασμένος να το ξαναζήσει, οφείλουμε απέναντι στην επιθετική πολιτική της Τουρκίας να προετοιμαστούμε, έχοντας κατά νουν πάντα το χειρότερο εναλλακτικό σενάριο. Και πρέπει, πρωτίστως, άμεσα και με κάθε δυνατό τρόπο, να αυξήσουμε την ισχύ μας, τόσο την διπλωματική-διαπραγματευτική όσο και τη στρατιωτική. Si vis para bellum (εάν θες ειρήνη, προετοιμάσου για πόλεμο).

Διαχρονικά έχει αποδειχθεί ότι η άκρατη προσπάθεια αποφυγής της σύγκρουσης –μέσω του κατευνασμού– δεν είναι πάντοτε αποδοτική και απλώς αναβάλλει το μοιραίο γεγονός για το μέλλον και συχνά υπό χειρότερες συνθήκες. Συνεπώς τόσο η Ελλάδα και η Κύπρος όσο και οι εταίροι μας θα ήταν λάθος να υιοθετήσουν μιαν αναβλητική, κατευναστική στρατηγική απέναντι στον Ερντογάν. Η αναβλητικότητα στην άσκηση κυριαρχικών δικαιωμάτων και ο κατευνασμός πρώτον, συνιστούν μια ευθραυστότητα στην εθνική μας κυριαρχία και, δεύτερον, ενισχύουν την ανθεκτικότητα της τουρκικής πλευράς (ενθαρρύνουν την επιθετικότητα και τη δημιουργία τετελεσμένων). Αντίθετα, η στρατηγική που επιφέρει οικονομικό και πολιτικό κόστος στην Τουρκία για κάθε απαράδεκτη ενέργειά της ενισχύει την ανθεκτικότητά μας και αυξάνει την ευθραυστότητα της τουρκικής πλευράς.

Στο Εγχειρίδιο Καινοτομίας που έχω ετοιμάσει –γίνεται αναφορά πιο κάτω– προτείνονται οι κανόνες, οι στρατηγικές και τα εργαλεία που βοηθούν τους οργανισμούς να: α) Μεταβούν από το εύθραυστο (fragile) στο ανθεκτικό (antifragile) και β) τιθασεύσουν την ιδιότητα που ο Nassim Taleb ορίζει ως Antifragility (αξιοποίηση των θετικών μαύρων κύκνων και αποφυγή των αρνητικών μαύρων κύκνων). Η ιδιότητα Antifragility πρέπει να ενσωματωθεί άμεσα στο Σχέδιο Διαχείρισης Κινδύνων και στην Εθνική Στρατηγική Ασφάλειας –Ελλάδας και Κύπρου– ώστε να είμαστε σε θέση να αντιμετωπίσουμε τα διάφορα είδη γκρίζων και μαύρων κύκνων που θα εμφανιστούν τον Σεπτέμβριο.

Η διατήρηση πειστικά ισχυρών Ενόπλων Δυνάμεων έναντι της απειλής θα πρέπει να αποτελέσει απαράβατο στρατηγικό Δόγμα. Εάν δεν υπήρχε ο Ελληνικός στόλος στο Καστελόριζο, η Τουρκία σήμερα θα γιόρταζε την άλωση του Αιγαίου. Ζούμε διαχρονικά με έναν αναθεωρητικό, επεκτατικό γείτονα, ξένο προς το Δυτικό αξιακό σύστημα, του οποίου η κοινωνία εύκολα φανατίζεται, τόσο θρησκευτικά όσο και εθνικιστικά. Το χρέος έναντι των σημερινών και επερχόμενων γενεών είναι να αποκτήσουμε το ταχύτερο νοοτροπία και δυνατότητες παρόμοιες με αυτές του Ισραήλ.

Η πειστική προβολή μιας γενικευμένης ελληνικής αντίδρασης (δυνατότητες, αποφασιστικότητα) επέφερε την αναδίπλωση της Τουρκίας στο Καστελόριζο. Ο Σουλτάνος τώρα θυμήθηκε τον «Διάλογο της Οργής» για διαμοιρασμό, ξεχνώντας τις δίκαιες διεκδικήσεις και τα νόμιμα δικαιώματα της Ελλάδας και της Κύπρου που διαχρονικά καταπατούνται, τα εδάφη και τις θάλασσές μας που βρίσκονται υπό τουρκική κατοχή. Ελλάδα και Κύπρος έχουν πολλά τετελεσμένα να ανατρέψουν, δίκαια να διεκδικήσουν και χαμένες πατρίδες να θυμηθούν. H αποδοχή των τετελεσμένων καθιστά πιο εύθραυστη / ευάλωτη την πλευρά μας και πιο ανθεκτική την τουρκική πλευρά. Όταν η Τουρκία έχει «optionality» (την επιλογή να παίρνει / διαπραγματεύεται μόνο αυτά που της συμφέρουν), τότε η τουρκική πλευρά καθίσταται πιο ανθεκτική και η πλευρά μας πιο εύθραυστη.

Πρέπει να διεκδικήσουμε σημαίνοντα ρόλο στην ενεργειακή ευρωπαϊκή σκακιέρα, με συνεργασίες με τους κυρίαρχους ανταγωνιστές-προμηθευτές ενεργειακών πόρων. Είναι δε απαραίτητη η τριεθνής οριοθέτηση της ΑΟΖ ανάμεσα στην Ελλάδα, την Κύπρο και την Αίγυπτο, που θα δίνει πλήρη δικαιώματα στο Καστελόριζο και στη Στρογγύλη. Η Ελλάδα θα πρέπει να προχωρήσει άμεσα στην υπογραφή αμυντικής συμφωνίας με τη Γαλλία για την αγορά πλοίων και αεροσκαφών. Να αρχίσει να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα και τον εναέριο χώρο στα 12 μίλια, ώστε να μεγεθύνει τον στρατηγικό της χώρο και άρα το στρατηγικό της πλεονέκτημα. Η άμεση ενίσχυση της άμυνας της Κύπρου με την αγορά οπλικών συστημάτων από τη Γαλλία είναι εκ των ων ουκ άνευ.

Η απέραντη απειλή εξ Ανατολών δεν αντιμετωπίζεται με περιστασιακούς παράγοντες, γραμμικά μοντέλα και στατικά εργαλεία. Η αντιμετώπιση της μόνιμης αυτής απειλής πρέπει να στηρίζεται σε συστημικούς παράγοντες, μη γραμμικά μοντέλα και δυναμικά εργαλεία. Χρειάζεται πολυεπίπεδη προετοιμασία και για το χειρότερο ενδεχόμενο με αύξηση όλων των συντελεστών ισχύος και ιδιαιτέρως της αμυντικής.

Η ανάπτυξη ασυμμετρικών στρατηγικών και της αρχικής ιδέας διενέργειας των στρατιωτικών επιχειρήσεων: α) Απαιτεί περισσότερη προετοιμασία και εμπεριέχει μεγαλύτερο ρίσκο από τις συμμετρικές στρατηγικές και β) συνήθως χρειάζεται καινοτομία. Μια συνέργεια στις ασύμμετρες προσπάθειες μπορεί να αποβεί καθοριστικής σημασίας σε μεγάλες συγκρούσεις.

Οι ασυμμετρικές μέθοδοι εφαρμόζονται σε όλα τα επίπεδα πολέμου –στρατηγικό, επιχειρησιακό και τακτικό– και σε όλο το φάσμα των στρατιωτικών επιχειρήσεων. Υπάρχει πολιτικο-στρατηγική ασυμμετρία, τεχνολογική ασυμμετρία, οργανωσιακή ασυμμετρία και ασυμμετρία θέλησης, αποφασιστικότητας και ηθικού. Η υπεροχή στην εκπαίδευση ή/και την ηγεσία επίσης αποτελούν είδη ασυμμετρίας.

Για να μπορέσει ένας Οργανισμός να αξιοποιήσει τις ασυμμετρίες πρέπει να έχει την ικανότητα να: α) Ανακαλύψει τις ασυμμετρίες και να διακρίνει την προοπτική μεταξύ τους, β) μετατρέψει τις ασυμμετρίες σε ικανότητες και να τις ενσωματώσει στρατηγικά στη διαμόρφωση ενός οργανωσιακού σχεδιασμού, ώστε να τις αξιοποιήσει με έναν βιώσιμο τρόπο, και γ) συνταιριάσει τις δυνατότητες που πηγάζουν από τις ασυμμετρίες με τις ευκαιρίες που παρουσιάζονται.

Σύγχρονο στρατηγικό εργαλείο:

Μετά από πολύχρονη έρευνα έχω αναπτύξει ένα νέο, δυναμικό Μοντέλο Καινοτομίας, το οποίο μπορεί να ενισχύσει όλους τους συντελεστές που συνθέτουν την Εθνική Ισχύ: Οικονομία, Διπλωματία, Ένοπλες Δυνάμεις.

Το σύγχρονο αυτό στρατηγικό εργαλείο:

1. Εφαρμόζει μια διττή στρατηγική – βοηθά τους οργανισμούς να ανακαλύψουν και αξιοποιήσουν τις θετικές / πολύτιμες ασυμμετρίες (ευκαιρίες) και να εντοπίσουν και αποφύγουν τις αρνητικές ασυμμετρίες (κινδύνους). Η ανακάλυψη και αξιοποίηση των πολύτιμων ασυμμετριών –από όλους τους συντελεστές ισχύος και όλες τις διαστάσεις της καινοτομίας– επιφέρει εκθετικά πολλαπλασιαστικά οφέλη και πλεονεκτήματα.
2. Βοηθά τους οργανισμούς να καινοτομήσουν: α) Κάτω από συνθήκες εξαιρετικής αβεβαιότητας και β) σε πραγματικό χρόνο ή σε σχεδόν πραγματικό χρόνο.
3. Ενισχύει τη διεπιστημονική / διακλαδική δημιουργικότητα και την ικανότητα καινοτομίας των Στελεχών των Ενόπλων Δυνάμεων, της Δημόσιας Διοίκησης και των Επιχειρήσεων.

Το νέο Υπόδειγμα Καινοτομίας –παρουσιάζεται αναλυτικά σε έναν πρακτικό Οδηγό 210 σελίδων– μπορεί να: α) Βελτιώσει σημαντικά τις επιδόσεις καινοτομίας της Ελλάδας και της Κύπρου και β) λειτουργήσει ως πολλαπλασιαστής ισχύος, προσδίδοντας στην πλευρά μας ένα βιώσιμο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα έναντι της ποσοτικής-αριθμητικής υπεροχής της Τουρκίας.

* Σύμβουλος Στρατηγικής, Επικοινωνίας και Καινοτομίας