Από το Στρατηγικό Βάθος στο στρατηγικό λάθος

Είναι η πρώτη φορά στη σύγχρονη τουλάχιστον Ιστορία, που η Τουρκία κατάφερε το ακατόρθωτο: να αποκτήσει τόσους πολλούς εχθρούς και αντιπάθειες από τρίτες χώρες. Ξεπερνώντας κάθε προσδοκία και ρεαλιστική εκτίμηση, η νεο-οθωμανική Τουρκία της ισλαμικής κυβέρνησης ΑΚΡ και Ερντογάν κέρδισε επάξια με το σπαθί της, την αντιπάθεια μεγάλης μερίδας δυτικών αλλά και αραβικών/μουσουλμανικών κρατών. Ελλάδα, Κύπρος, Γαλλία, Αυστρία, Αρμενία, Ισραήλ, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Αρμενία, Σαουδική Αραβία, Αίγυπτος, μέχρι προσφάτως και η Ινδία, Κούρδοι αλλά και μεγάλο κομμάτι της ΕΕ και δυνάμεις εντός της Ουάσιγκτον δείχνουν να αντιλαμβάνονται και να ανησυχούν από τον αποσταθεροποιητικό ρόλο της κυβέρνησης Ερντογάν. Με καθεμιάν από τις πιο πάνω δυνάμεις η Τουρκία έχει σημεία τριβής και αντιπαραθέσεων, που μπορεί να πηγάζουν από διαφορετικά συμφέροντα και αιτίες, ωστόσο όλα συρρέουν σε μια κοίτη: H Oθωμανική Αυτοκρατορία που οραματίζεται να αναβιώσει o Ερντογάν, ενεργοποίησε αρνητικά αντανακλαστικά στους λαούς που διαθέτουν ακόμη ιστορική μνήμη και εθνική συνείδηση και δεν ξέχασαν τα μαύρα χρόνια της τουρκικής σκλαβιάς. Από το δόγμα των μηδενικών προβλημάτων του Αχμέτ Νταβούτογλου στο Στρατηγικό Βάθος, η σημερινή Τουρκία το μόνο που κατάφερε ήταν να βυθίσει την οικονομία της και να καταλήξει με «φιλίες» που ενδεχομένως να της δημιουργούν περισσότερα προβλήματα παρά να προσφέρουν λύσεις. Σε αυτό το πλαίσιο κρίνεται κρίσιμη η χαρτογράφηση των χωρών με τις οποίες η Τουρκία έχει ανοικτούς λογαριασμούς.

Ελλάδα-Κύπρος

Η σημερινή αντιπαλότητα Τουρκίας - Ελλάδας και Κύπρου είναι ασφαλώς ριζωμένη αρκετούς αιώνες πριν, ήδη από την εποχή της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, για να συνεχιστεί στα 400 χρόνια οθωμανικής σκλαβιάς και τον μεγάλο Ξεσηκωμό του ’21, τον ατυχή ελληνοτουρκικό πόλεμο, τη Μικρασιατική Εκστρατεία και Καταστροφή το ’23 και την επιχείρηση Αττίλας στην Κύπρο το 1974. Η αντιπαλότητα για τις θαλάσσιες ζώνες της Ανατολικής Μεσογείου είναι το τελευταίο επεισόδιο αυτής της διένεξης.

Γαλλία

Η κλιμακούμενη αντιπαλότητα Τουρκίας - Γαλλίας αφορά ουσιαστικά την επικυριαρχία στην Ανατολική Μεσόγειο. Το κενό ισχύος που αφήνει η σταδιακή αποχώρηση των Αμερικανών, σε συνδυασμό με την ατονία των Βρετανών, άφησε περιθώριο σε τρίτες χώρες να διευρύνουν τη ζώνη επιρροής τους, με τη Ρωσία να εδραιώνει ναυτική παρουσία στη Συρία και την Τουρκία να βρίσκει ευκαιρία θαλάσσιας επέκτασης. Η Γαλλία διατηρούσε ανέκαθεν ζωτικά συμφέροντα στη Μεσόγειο, ειδικά με κράτη της Μέσης Ανατολής όσο και της Βόρειας και Υποσαχάριας Αφρικής. Η γαλλική αεροναυτική αναδίπλωση στην περιοχή και η σύναψη στρατιωτικών συμμαχιών με Κύπρο και Ελλάδα εντάσσεται στο πλαίσιο αναχαίτισης της προσπάθειας μετατροπής της Μεσογείου σε τουρκική λίμνη. Επιπλέον ο Μακρόν κεφαλαιοποιεί πολιτικές ψήφους στο εσωτερικό της Γαλλίας ανασηκώνοντας το ανάστημά του απέναντι στον Ερντογάν, ενώ στέλνει το μήνυμα στους υπόλοιπους Ευρωπαίους εταίρους ότι μπορεί η Γερμανία να είναι ο οικονομικός πνεύμονας της ηπείρου, αλλά το Παρίσι είναι ο αξιόπιστος στρατιωτικός βραχίονας, που έχει ρόλο να διαδραματίσει μετά το Brexit.

Ισραήλ

Οι σχέσεις Ισραήλ-Τουρκίας ήταν πάντα συνάρτηση των εξελίξεων τόσο στο αραβο-ισραηλινό μέτωπο όσο και στην ισραηλινο-παλαιστινιακή διένεξη. Παρά τους παραδοσιακά καλούς εμπορικούς και πολιτικούς δεσμούς, οι διμερείς σχέσεις μεταξύ του Ισραήλ και της Τουρκίας επιδεινώθηκαν κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης ΑΚP και της αντιφατικής στάσης του απέναντι στο Ισραήλ στον δεύτερο πόλεμο του Λιβάνου και τις πολιτικές του Ισραήλ στη Γάζα. Η ρήξη ήρθε με το περιστατικό του στολίσκου Μαβί Μαρμαρά το 2011 και, παρά τη μερική συμφιλίωση στα μέσα του 2016, ελάχιστα έχουν γίνει έκτοτε για επούλωση των πληγών. Μεταξύ των δυο χωρών εξακολουθούν να υπάρχουν τρομερά εμπόδια, κυρίως η βαθιά δυσπιστία μεταξύ της τρέχουσας πολιτικής ηγεσίας σε κάθε χώρα και θεμελιώδεις αποκλίσεις στο παλαιστινιακό ζήτημα και το καθεστώς της Ιερουσαλήμ. Οι προσπάθειες του Ισραήλ να επεκτείνει την αμυντική και ενεργειακή συνεργασία με την Κύπρο, την Ελλάδα και την Αίγυπτο ως αντίβαρο στην Τουρκία και υποστήριξη των Κούρδων τραυμάτισε ακόμη περισσότερο τις σχέσεις των δυο χωρών. Το φλερτ της Άγκυρας με το Ιράν και η ανοιχτή υποστήριξη προς της Χαμάς οδήγησαν πρόσφατα το Τελ Αβίβ να προβάλει διεθνώς την άποψη ότι οι ενέργειες της Άγκυρας συνιστούν εξίσου μεγάλη απειλή για την εθνική ασφάλεια, όσο η στάση της Τεχεράνης.

Aίγυπτος

Μετά τις εξεγέρσεις στον αραβικό κόσμο το 2010 -τη λεγόμενη «Αραβική Άνοιξη»- η κυβέρνηση των ισλαμιστών της Άγκυρας υποστήριξε ανοιχτά τον προσκείμενο στη Μουσουλμανική Αδελφότητα Μοχάμεντ Μόρσι. Ωστόσο, μαζί με την απομάκρυνσή του μέσω στρατιωτικού πραξικοπήματος από τον στρατηγό Αμπντέλ φατάχ Αλ Σίσι, ανατράπηκαν και οι νεο-οθωμανικές ονειρώξεις του Ερντογάν, που έχασε σημαντικά πολιτικά ερίσματα στην αιγυπτιακή γεωπολιτική σκακιέρα. Η προσέγγιση αργότερα της κυβέρνησης Αλ Σίσι με την Κύπρο, Ελλάδα και Ισραήλ και η ίδρυση του East Med Gas Forum, που απέκλεισε την Άγκυρα από τις συζητήσεις με στόχο την εμπορική εκμετάλλευση των κοιτασμάτων στην Ανατολική Μεσόγειο, μεγάλωσε το χάσμα συμφερόντων. Η υπογραφή συμφωνίας μερικής οριοθέτησης ΑΟΖ μεταξύ Ελλάδας-Αιγύπτου εξόργισε ακόμη περισσότερο την Άγκυρα, που αποκάλυψε αυτήν την εβδομάδα ότι πρόσφεραν στο Κάιρο συμφωνία ΑΟΖ με μεγαλύτερα οφέλη, την οποία απέρριψαν.

Η Αίγυπτος την περασμένη εβδομάδα ζήτησε μια ενιαία και σταθερή αραβική πολιτική κατά της Τουρκίας μέσω στενότερης συνεργασίας μεταξύ των αραβικών κρατών. Ο Αιγύπτιος Υπουργός Εξωτερικών Sameh Shoukry δήλωσε στον Αραβικό Σύνδεσμο στις 9 Σεπτεμβρίου ότι οι κατάφωρες τουρκικές πρακτικές και παρεμβάσεις σε πολλές αραβικές χώρες είναι οι σημαντικότερες αναδυόμενες απειλές για την αραβική εθνική ασφάλεια. Είπε ότι η Τουρκία διευκολύνει την πρόσβαση δεκάδων χιλιάδων τρομοκρατών και μισθοφόρων στη Συρία, αναπτύσσοντας χιλιάδες μαχητές στη Λιβύη, που εκμεταλλεύονται τους πόρους των αραβικών λαών στο Ιράκ και τη Λιβύη μέσω παράνομων συμφωνιών.

Στην τελική του δήλωση στις 10 Σεπτεμβρίου, ο Αραβικός Σύνδεσμος κατήγγειλε τις τουρκικές παρεμβάσεις σε αραβικές χώρες (Συρία, Λιβύη και Ιράκ) και κάλεσε την τουρκική πλευρά «να μην παρεμβαίνει στις εσωτερικές υποθέσεις των αραβικών χωρών και να σταματήσει τις προκλητικές ενέργειές της που θα σαμποτάρουν την εμπιστοσύνη και θα αποτελέσουν απειλή για την ασφάλεια και τη σταθερότητα της περιοχής». Το Κατάρ, η Λιβύη, η Σομαλία και το Τζιμπουτί, ωστόσο, απείχαν από την ψηφοφορία επί της δήλωσης.

Σαουδική Αραβία - ΗΑΕ - Μπαχρέιν

Η ένταση στις σχέσεις μεταξύ της Τουρκίας και των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και της Σαουδικής Αραβίας αντανακλά σε μεγάλο βαθμό τη μάχη για κυριαρχία στον Αραβικό κόσμο και στη Μέση Ανατολή.

Υποστηρίζοντας την «Αραβική Άνοιξη» και τη Μουσουλμανική Αδελφότητα, η Τουρκία ήλπιζε να υπονομεύσει τις μοναρχίες στις χώρες του Κόλπου. Οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι αποτελούν τη μεγάλη απειλή για τα καθεστώτα του Κόλπου και βρήκαν καταφύγιο και προστασία στην Τουρκία. Αυτήν τη βδομάδα, το Υπουργείο Δικαιοσύνης των ΗΠΑ δήλωσε ότι το Al Jazeera Media Network «είναι πράκτορας της κυβέρνησης του Κατάρ» και διέταξε όπως ο ειδησεογραφικός οργανισμός εγγραφεί ως ξένος πράκτορας. Σύμφωνα με αμερικανικά δημοσιεύματα, η εξέλιξη αυτή προέκυψε μετά από πιέσεις από την κυβέρνηση των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, η οποία έχει από καιρό δυσαρεστηθεί για την κριτική κάλυψη που λαμβάνει από το Al Jazeera ως εκφραστής της Μουσουλμανικής Αδελφότητας. Η εξέλιξη αυτή δεν είναι τυχαία την παρούσα χρονική συγκυρία, κατά την οποία υπογράφτηκε η συμφωνία ειρήνης Ισραήλ-ΗΑΕ-Μπαχρέιν με τις ευλογίες ΗΠΑ εν μέσω αντιδράσεων από την Τουρκία, που κατηγόρησε ουσιαστικά την κίνηση ως προδοσία του αγώνα των Παλαιστινίων.

Αυστρία

Η Αυστριακοί ποτέ δεν ξέχασαν ότι μετά την πτώση του Βυζαντίου (1453) οι Οθωμανοί πολιόρκησαν τα τείχη της Βιέννης το 1529, απειλώντας να εισβάλουν στη καρδιά της Ευρώπης. Οι φρικαλεότητες των Τούρκων έμειναν μέχρι σήμερα ανεξίτηλες στη μνήμη των Ευρωπαίων. Η νίκη των πολιορκημένων είχε ύψιστη σημασία για την Ευρώπη, διότι η επέκταση των Τούρκων αναχαιτίστηκε για ενάμιση αιώνα, μέχρι που ξαναεμφανίστηκαν. Μετά τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας από τον Ερντογάν, τη Λιβύη και την εισβολή στο Βόρειο Ιράκ, σημείωσε πως «απλώς η Τουρκία δεν είναι αξιόπιστος εταίρος της Ευρώπης». Η Αυστρία είναι μια από τις χώρες που τάσσεται υπέρ της διακοπής των ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την Τουρκία. Κατηγορεί την Άγκυρα ότι βρίσκεται πίσω από επιθέσεις κατά Κούρδων διαδηλωτών στη Βιέννη, ενώ κλείνει τζαμιά και απελαύνει ιμάμηδες, τους οποίους κατηγορεί για κατασκοπία. Σημείο τριβής μεταξύ των δυο χωρών αποτελεί και το μεταναστευτικό, για το οποίο η Αυστρία έχει ιδιαίτερες ευαισθησίες.

Ινδία

Το μακρύ ισλαμικό χέρι της Τουρκίας φθάνει μέχρι την Ινδία, αφού, σύμφωνα με ινδικές εκθέσεις, η Άγκυρα φέρεται να βρίσκεται πίσω από τις προσπάθειες δημιουργίας πυρήνων ισλαμιστών στη χώρα. Η προσπάθεια της Τουρκίας να επεκτείνει την επιρροή της στους μουσουλμάνους της νοτιοανατολικής Ασίας εντάσσεται στο πλαίσιο του ανταγωνισμού της με τη Σαουδική Αραβία για την ηγεμονία του ισλαμικού κόσμου. Η κυβέρνηση Ερντογάν χρηματοδοτεί επίσης θρησκευτικά σχολεία στην Ινδία και στρατολογεί φονταμενταλιστές με σκοπό να ριζοσπαστικοποιούν άλλους. Άλλη μια ανησυχία των ινδικών Αρχών εντοπίζεται στον νότο και συγκεκριμένα στο παράκτιο κρατίδιο Κεράλα, όπου μια ακραία ισλαμιστική οργάνωση χρηματοδοτείται εδώ και αρκετό καιρό από την Τουρκία και το Κατάρ. Αναφέρεται, επίσης, πως η Τουρκία και το Πακιστάν, μέσω Κατάρ, χρηματοδοτούν τον ιεροκήρυκα Zakir Naik, ο οποίος κατηγορείται για ριζοσπαστικοποίηση των μουσουλμάνων. H Πρεσβεία της Τουρκίας στο Νέο Δελχί σφυρηλατεί συμμαχίες με ινδικές ΜΚΟ και υπογραμμίζει ότι «Ινδοί ακτιβιστές που υπηρετούν την ατζέντα της Άγκυρας στέλνονται ολοένα και περισσότερο στην Τουρκία για ταξίδια έκθεσης ("exposure trips") στη χώρα και ενθαρρύνονται να μιλούν κατά της Ινδίας». Οι στενές στρατιωτικές/οικονομικές σχέσεις της Τουρκίας με το Πακιστάν και η υποστήριξη για το θέμα του Κασμίρ είναι ακόμη μια σοβαρή εστία έντασης μεταξύ των δυο χωρών.

Αρμενία

H Tουρκία δυσαρεστήθηκε για τη στήριξη της Αρμενίας σε Κύπρο και Ελλάδα όσον αφορά τα δικαιώματά τους στην Ανατολική Μεσόγειο και τις καταγγελίες κατά των παράτυπων ενεργειών της Άγκυρας. Τούρκοι και Αρμένιοι έχουν ανοικτούς λογαριασμούς εδώ και περισσότερο από έναν αιώνα. Κατά τη διάρκεια του 1ου Παγκοσμίου Πολέμου, εκμεταλλευόμενοι αυτήν την έκρυθμη κατάσταση, οι φανατισμένοι Νεότουρκοι εφάρμοσαν το ανόσιο σχέδιο αφανισμού του χριστιανικού λαού των Αρμενίων, τους οποίους, μαζί με τους Έλληνες και τους Ασσύριους, εκλάμβαναν ως εμπόδιο στο φιλόδοξο όραμά τους για τη δημιουργία μιας παντουρανικής υπεραυτοκρατορίας από τα Βαλκάνια μέχρι τη Σιβηρία, με αποκλειστικά τουρκικής καταγωγής λαούς. Η Αρμενική Γενοκτονία και η άρνηση της Τουρκίας να αναγνωρίσει το έγκλημα αυτό κατά της ανθρωπότητας, αποτελεί το πιο σοβαρό αγκάθι στις σχέσεις των δύο. Πρόσφατα το Αζερμπαϊτζάν και η Αρμενία κατηγόρησαν ο ένας τον άλλον ότι παραβίασαν την εύθραυστη εκεχειρία κατά μήκος των συνόρων τους με τα αιματηρά επεισόδια να διαρκούν μέρες. Η Τουρκία ήταν από τις πρώτες χώρες που στήριξαν τις επιθέσεις των Αζέρων κατά θέσεων των Αρμενίων. Το Αζερμπαϊτζάν στηρίζει από την πλευρά του «με αποφασιστικότητα τις δραστηριότητες της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο», αναφέρει ανακοίνωση του Υπουργείου Εξωτερικών της χώρας. Οι δυο χώρες πραγματοποιούν από κοινού στρατιωτικές ασκήσεις, γεγονός που ανησυχεί τους Αρμενίους, οι οποίοι δεν ξέχασαν ποτέ την τουρκική βαρβαρότητα.

Κλείνουν το μάτι σε Κίνα

Εκτός από τις προαναφερθείσες χώρες, απέναντι στην Τουρκία του Ερντογάν τρέφουν αντιπάθειες και μίσος κι άλλες ομάδες χωρών, όπως οι Κούρδοι, που διεξάγουν έναν μακροχρόνιο αγώνα αυτοδιάθεσης. Επίσης οι Σύροι του Μπασάρ Αλ Άσαντ και μεγάλες ομάδες πληθυσμού στον Λίβανο και τη Λιβύη, ακόμα και σε παραδοσιακά φιλοτουρκικές χώρες, όπως η Γερμανία, αρχίζουν πλέον να συνειδητοποιούν ότι το μοντέλο της Τουρκίας, το οποίο ήλπιζαν να εφαρμόσουν σε άλλες μουσουλμανικές χώρες, ανήκει πια στη σφαίρα της φαντασίας. Η ανάλυση του Foreign Affairs αυτήν την εβδομάδα, ότι ο Ερντογάν μετατρέπει την Τουρκία σε Κράτος-Πελάτη της Κίνας, ανοίγει ένα άλλο μεγάλο κεφάλαιο, που αγγίζει τις ευαίσθητες χορδές σε κύκλους των ΗΠΑ, οι οποίοι αρχίζουν να αντιλαμβάνονται την ανάγκη αλλαγής προσέγγισης των σχέσεων με την Τουρκία του ΑΚΡ.