Είναι δυνατός ο «διάλογος» με την Τουρκία;

Συνήθως, όπως στην περίπτωση μιας διαπραγμάτευσης μεταξύ γειτόνων που επιθυμούν να λύσουν μια σοβαρή διαφορά, ο διάλογος δεν είναι μόνο ωφέλιμος, αλλά απαραίτητος. Ο διάλογος μπορεί να προσδιορίσει τα χαρακτηριστικά της διαφοράς και να οδηγήσει σε μιαν αμοιβαία αποδεκτή συμφωνία.

Για να είναι αληθινός και εποικοδομητικός, ο διάλογος προϋποθέτει την ύπαρξη μερών με καλές προθέσεις που θέλουν να ενεργήσουν λογικά, νόμιμα και, συνεπώς, δίκαια. Ταυτόχρονα, ο διάλογος προϋποθέτει την προθυμία των μερών να προσφύγουν στο δικαστήριο, εάν οι διαπραγματεύσεις αποτύχουν και άλλες μορφές εναλλακτικής επίλυσης διαφορών δεν καταλήξουν σε οποιαδήποτε διευθέτηση.

Εάν τέτοιες προϋποθέσεις απουσιάζουν, ο διάλογος δεν έχει νόημα. Μάλιστα, ο διάλογος μπορεί να γίνει επικίνδυνος, εάν, για να γίνει το δικό του, ένα μέρος είναι πρόθυμο να χρησιμοποιήσει απειλές, εκβιασμούς ή βίαιες πράξεις.

Έτσι, για αυτονοήτους λόγους, ένας ουσιαστικός διάλογος δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί μεταξύ ενός δολοφόνου και του ατόμου που δολοφονεί, ενός βιαστή και του ατόμου που βιάζει και ενός ληστή και του ατόμου που ληστεύει. Σε τέτοιες άσπλαχνες συνθήκες, οι τροχοί της ποινικής δικαιοσύνης θα πρέπει να γυρίσουν.

Όλα αυτά υπαγορεύονται από την κοινή λογική. Ωστόσο, στις διεθνείς σχέσεις, η κοινή λογική σπάνια ισχύει στο πλαίσιο της Τουρκίας και της αυταρχικής κυβέρνησης του Πρόεδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.

Από τη μια, όπως έχω γράψει σε πολλαπλά άρθρα στο παρελθόν, η Τουρκία έχει αποδειχθεί υπεύθυνη για ανθρωποκτονίες/γενοκτονίες, βιασμούς, εκτοπισμούς και άλλες σοβαρές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αυτές έχουν πραγματοποιηθεί τόσο στην Τουρκία, όσο και στα εδάφη της Κυπριακής Δημοκρατίας (ΚΔ) υπό συνεχιζόμενη κατοχή από το 1974.

Από την άλλη, σε ένα διπλωματικό κλίμα μολυσμένο από τον κατευνασμό σε συνδυασμό με τη συστημική παρανομία, ατιμωρησία και αδικία, η τουρκική κατοχή επικρατεί και οι τροχοί της διεθνούς ποινικής δικαιοσύνης έχουν παραμείνει στάσιμοι. Αυτή η εξωφρενική κατάσταση χειροτέρεψε κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού που μόλις πέρασε, όταν η Τουρκία αύξησε την προκλητικότητά της εις βάρος της Ελλάδας και της ΚΔ.

Ως αποτέλεσμα, τι συνέβη; Συνεπείς σε μια γερμανική πρωτοβουλία, ο ένας πολιτικός μετά τον άλλο απαίτησαν τον «διάλογο». Θα σας δώσω ορισμένα παραδείγματα.

Κλήσεις για «διάλογο»

Σε δήλωση της 12ης Αυγούστου 2020, ο Κυριάκος Μητσοτάκης, Πρωθυπουργός της Ελλάδας, ανακοίνωσε:

«Δεν φοβόμαστε τον διάλογο, ακόμη και τον πιο δύσκολο, γιατί έχουμε πίστη στο δίκαιο των θέσεών μας. Όμως διάλογος με προκλήσεις και σε κλίμα έντασης είναι, προφανώς, άνευ αντικειμένου».

Στις 13 Αυγούστου 2020, ο Πρόεδρος Ερντογάν ισχυρίστηκε: «Το κλειδί για την επίλυση στην Ανατολική Μεσόγειο βρίσκεται στον διάλογο και στις διαπραγματεύσεις».

Στις 14 Αυγούστου 2020, το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) δημοσίευσε τα «Κυριότερα αποτελέσματα» της «Βιντεοδιάσκεψης των Υπουργών Εξωτερικών» των κρατών μελών της ΕΕ. Ένα από αυτά αποκάλυψε ότι οι υπουργοί, συμπεριλαμβανομένων εκείνων της Ελλάδας και της ΚΔ:

«Επανέλαβαν την ισχυρή στήριξή τους στις προσπάθειες του Ύπατου Εκπροσώπου [της ΕΕ] να επαναφέρει τον διάλογο και να διευκολύνει την αποκατάσταση των σχέσεων με την Τουρκία».

Στις 25 Αυγούστου 2020, προτού αναχωρήσει για την Αθήνα και την Άγκυρα, ο Heiko Maas, Υπουργός Εξωτερικών της Γερμανίας, δήλωσε:

«Η Τουρκία και η Ελλάδα είναι σύμμαχοί μας στο ΝΑΤΟ. Τα επίμαχα ζητήματα που σχετίζονται με τα αποθέματα φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο μπορούν να επιλυθούν μόνο σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο και με ειλικρινή διάλογο μεταξύ τους».

Στις 26 Αυγούστου 2020, σύμφωνα με τον Λευκό Οίκο, «ο Πρόεδρος Τραμπ επαναβεβαίωσε ότι η Ελλάδα και η Τουρκία πρέπει να δεσμευτούν σε διάλογο, ο οποίος είναι ο μόνος δρόμος για την επίλυση των διαφορών τους».

(Πήγες: https://primeminister.gr/2020/08/12/24591, www.tccb.gov.tr/en/news/542/121801/-the-key-to-resolution-in-the-eastern-mediterranean-is-dialogue-and-negotiations-, www.consilium.europa.eu/el/meetings/fac/2020/08/14/, www.auswaertiges-amt.de/en/newsroom/news/maas-athens-ankara/2377032 και https://gr.usembassy.gov/readout-of-call-between-president-trump-and-prime-minister-mitsotakis/).

Αγνοημένες πραγματικότητες

Όλες αυτές οι δηλώσεις υποστήριξαν «διάλογο» στην Ανατολική Μεσόγειο. Ωστόσο, επικεντρώνοντας στην Ελλάδα και Τουρκία, όλες απέφυγαν να αναφέρουν τη συνεχιζόμενη κατοχή των βορείων εδαφών της ΚΔ από την Τουρκία και τις αμέτρητες σχετικές παρανομίες για τις οποίες ευθύνεται η Τουρκία.

Μάλιστα, όλες αυτές οι δηλώσεις, εκτός αυτή της ΕΕ, αγνόησαν την ύπαρξη της ΚΔ. Επίσης, όλες αγνόησαν την ολοφάνερη αποτυχία της Τουρκίας να γίνει κράτος μέρος βασικών συμβάσεων του διεθνούς δικαίου και τη σχετική απομάκρυνση της Τουρκίας από διάφορα διεθνή δικαστήρια.

Αυτά τα θέματα έχουν ύψιστη σημασία.

Πρώτον, σε αντίθεση με την ΚΔ, την Ελλάδα και το Ηνωμένο Βασίλειο (ΗΒ), δηλαδή τα τρία άλλα κράτη μέρη της Συνθήκης Εγκαθίδρυσης και της Συνθήκης Εγγυήσεων του 1960,

η Τουρκία ποτέ δεν έχει επιβεβαιώσει ρητά, σύμφωνα με το άρθρο 36 του Καταστατικού του Διεθνούς Δικαστηρίου της Δικαιοσύνης του 1945, ότι αποδέχεται την υποχρεωτική δικαιοδοσία αυτού του Δικαστηρίου στη Χάγη. Επομένως, η Τουρκία έχει απομακρυνθεί από αυτόν τον βασικό δικαστικό πυλώνα του διεθνούς δικαίου.

Δεύτερον, ενώ η ΚΔ, η Ελλάδα και το ΗΒ έχουν γίνει κράτη μέρη της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982, η Τουρκία δεν έχει καν υπογράψει αυτήν τη Σύμβαση που αντικατοπτρίζει το εθιμικό διεθνές δίκαιο. Επομένως, η Τουρκία έχει απομακρυνθεί από το Διεθνές Δικαστήριο για το Δίκαιο της Θάλασσας στο Αμβούργο.

Τρίτον, και πάλι σε αντίθεση με την ΚΔ, την Ελλάδα και το ΗΒ, η Τουρκία δεν έχει γίνει κράτος μέρος του Καταστατικού της Ρώμης για το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο του 1998. Ούτε έχει υπογράψει αυτό το Καταστατικό που αφορά το έγκλημα της γενοκτονίας, τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας (συμπεριλαμβανομένου του εγκλήματος του απαρτχάιντ), τα εγκλήματα πολέμου και το έγκλημα της επίθεσης. Επομένως, η Τουρκία έχει απομακρυνθεί από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο στη Χάγη.

Τέταρτον, ενώ η Τουρκία έχει παρουσιαστεί πολλές φορές ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ) στο Στρασβούργο, συνεχίζει να περιφρονεί την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα του 1950, η οποία δεσμεύει την Τουρκία, καθώς και την Ελλάδα, το ΗΒ και την ΚΔ.

Το Άρθρο 46 της Σύμβασης επιβεβαιώνει την «Υποχρεωτική ισχύ και εκτέλεση των αποφάσεων» του ΕΔΑΔ. Εντούτοις, στις 20 Νοεμβρίου 2018, στον απόηχο μιας νέας ήττας της Τουρκίας στο ΕΔΑΔ – στην υπόθεση Selahattin Demirtas v Turkey (No 2) – ο Πρόεδρος Ερντογάν ισχυρίστηκε ότι «οι αποφάσεις του ΕΔΑΔ δεν μας δεσμεύουν».

Αυτός ο ψευδής ισχυρισμός δημοσιεύτηκε γραπτώς στον επίσημο ιστότοπο της Προεδρίας της Τουρκίας. (Δείτε: www.tccb.gov.tr/en/news/542/99715/-those-who-want-to-take-turkey-back-to-its-old-dark-days-will-vanish-into-their-own-darkness-)

Απορώ, γιατί αυτές οι πραγματικότητες δεν είναι στο επίκεντρο των ανακοινωθέντων της ΕΕ, της Ελλάδας και της ΚΔ. Έπρεπε να είναι, ειδικά σε μια ταραγμένη εποχή που η Τουρκία συνεχίζει να αρνείται να αναγνωρίσει τη νόμιμη κυβέρνηση της ΚΔ, ενός νόμιμου κράτους μέλους της Οργάνωσης των Ηνωμένων Εθνών, του Συμβουλίου της Ευρώπης και της ΕΕ. Για παράδειγμα, στις 27 Αυγούστου 2020, μια επίσημη δήλωση του Υπουργείου Εξωτερικών της Τουρκίας αναφέρθηκε, ψευδώς, στην «Ελληνική Κυπριακή Διοίκηση της Νότιας Κύπρου». (Δείτε: http://athens.emb.mfa.gov.tr/Mission/ShowAnnouncement/375440)

Προτεινόμενες προϋποθέσεις

Καλώ την ΕΕ, την Κυβέρνηση της Ελλάδας και την Κυβέρνηση της ΚΔ να προειδοποιήσουν ότι δεν θα ξεκινήσει κανένας ουσιαστικός διάλογος με την Τουρκία προτού ικανοποιηθούν ορισμένες προϋποθέσεις.

Παρακάτω, παραθέτω μια μη εξαντλητική λίστα προτεινομένων προϋποθέσεων.

Κατ’ αρχάς, χωρίς άλλη καθυστέρηση, η Τουρκία πρέπει να αποδεχτεί την υποχρεωτική δικαιοδοσία του Διεθνούς Δικαστηρίου της Δικαιοσύνης. Ταυτόχρονα, η Τουρκία πρέπει να γίνει κράτος μέρος διαφόρων κρίσιμων κειμένων του διεθνούς δικαίου που έχουν ζωτική σημασία για την ασφάλεια και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, αλλά, μέχρι στιγμής, η Τουρκία δεν έχει καν υπογράψει. Αυτά περιλαμβάνουν τα κείμενα που ανέφερα παραπάνω – τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας και το Καταστατικό του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου.

Κατά συνέπειαν, η Τουρκία πρέπει να αποδεχθεί επισήμως τη δικαιοδοσία του Διεθνούς Ναυτιλιακού Δικαστηρίου και του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου.

Στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η Τουρκία όχι μόνον πρέπει να αποσύρει τον ψευδή ισχυρισμό του Προέδρου Ερντογάν ότι «οι αποφάσεις του ΕΔΑΔ δεν μας δεσμεύουν», αλλά πρέπει να εφαρμόσει όλες τις αποφάσεις του Δικαστηρίου που έχει αγνοήσει.

Περαιτέρω, η Τουρκία πρέπει να παραδεχθεί επισήμως ότι είναι κατοχική δύναμη στα εθνο-καθαρισμένα βόρεια εδάφη της ΚΔ και να υποσχεθεί ότι, εξαιτίας των αμέτρητων παρανομιών που έχει προκαλέσει η κατοχή, θα παραδώσει αποζημιώσεις και άλλα διορθωτικά μέτρα.

Εν τω μεταξύ, η Τουρκία πρέπει να αναγνωρίσει τη νόμιμη κυβέρνηση της ΚΔ και να σταματήσει να την περιγράφει με παραπλανητικά ονόματα.

Εάν, λόγω της αλαζονείας ή της υπεροψίας της, η Τουρκία αρνείται να δεχθεί τέτοιες λογικές προϋποθέσεις που προωθούν το κράτος δικαίου, ο διάλογος με αυτήν θα είναι μάταιος. Τα λέω αυτά υπό το φως μιας σοφής παρατήρησης του αείμνηστου Βραζιλιάνου φιλόσοφου, Paolo Freire. «Ο διάλογος δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς ταπεινοφροσύνη».

*Επίκουρος Καθηγητής στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου UCLan Cyprus. Οι απόψεις του είναι προσωπικές.