Η μακρόχρονη ιστορία της «τελευταίας ευκαιρίας»

Σήμερα, αναλύω τη μακρόχρονη ιστορία της «τελευταίας ευκαιρίας», μια έννοια που μεταφράζεται στα Αγγλικά ως «the last chance» ή «the last opportunity». Την αναλύω, επειδή έχει επιστρέψει στην πρώτη γραμμή του δημόσιου διαλόγου για το λεγόμενο «κυπριακό πρόβλημα».

Θα σας δώσω τρία εμβληματικά παραδείγματα, που απεικονίζουν αυτήν την πραγματικότητα.

Το πρώτο παράδειγμα βρίσκεται στην επίσημη γραπτή ανακοίνωση της 5ης Οκτωβρίου 2020 του Δημοκρατικού Συναγερμού (ΔΗΣΥ), του κόμματος στο οποίο ανήκει ο Νίκος Αναστασιάδης, πρώην Πρόεδρος του ΔΗΣΥ και τωρινός Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας (ΚΔ). Σύμφωνα με αυτήν την ανακοίνωση:

«Με τους [Βρετανούς] Υπάτους Αρμοστές κ. Stephen Lillie [που εδρεύει στη Λευκωσία], κ. Kate Smith, που εδρεύει στην Αθήνα [ως Πρέσβης] και τον Sir Dominick Chilcott, που εδρεύει στην Άγκυρα [ως Πρέσβης], συναντήθηκε σήμερα [στα γραφεία του ΔΗΣΥ] ο Πρόεδρος [του ΔΗΣΥ] κ. Αβέρωφ Νεοφύτου, συνοδευόμενος από τον Αναπληρωτή Πρόεδρο κ. Χάρη Γεωργιάδη και τον Αναπληρωτή Εκπρόσωπο Τύπου κ. Γιώργο Χατζηγεωργίου…

»Σε ερώτηση, αν σκοπός αυτής της πρωτοβουλίας είναι η επίλυση του Κυπριακού ή μια προσπάθεια να περάσει η Τουρκία στο απυρόβλητο με τα όσα συμβαίνουν στην ΑΟΖ, ο Πρόεδρος του Δημοκρατικού Συναγερμού απάντησε: ‘Πιστεύω ότι θα είναι μια τελευταία ευκαιρία για προσπάθεια εξεύρεσης λύσης του Κυπριακού. Μιας σοβαρότατης προσπάθειας εκ μέρους του διεθνούς παράγοντα και της ΕΕ’…».

Το δεύτερο παράδειγμα βρίσκεται σε επίσημη γραπτή ανακοίνωση της Προεδρίας της Τουρκίας της 26ης Οκτωβρίου 2020. Αυτή δημοσιεύτηκε μετά από συνάντηση του Προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν με τον Ερσίν Τατάρ, του «de facto» επικεφαλής του παράνομου κατοχικού καθεστώτος στα εδάφη της ΚΔ υπό συνεχιζόμενη τουρκική κατοχή. Η επίσημη αγγλική μετάφραση της ανακοίνωσης επιβεβαίωσε αυτά που είχε πει o κ. Τατάρ για «την πρόταση της Τουρκίας για Πενταμερή Διάσκεψη». Κατά την άποψη του κ. Τατάρ, η προβλεπόμενη «Διάσκεψη» αποτελεί «μια τελευταία ευκαιρία [«last opportunity»] για επίλυση του Κυπριακού μέσω συμφωνίας».

Το τρίτο παράδειγμα βρίσκεται σε σχετική ανακοίνωση της 27ης Οκτωβρίου 2020 του παράνομου καθεστώτος στα κατεχόμενα. Αυτή δημοσιεύτηκε στα Αγγλικά υπό τον ακόλουθο τίτλο: «Tatar: “Turkey’s proposal for quintet meeting is the last chance to reach an agreement”», δηλαδή: «Τατάρ: ‘Η πρόταση της Τουρκίας για συνάντηση του κουιντέτου είναι η τελευταία ευκαιρία για επίτευξη συμφωνίας’».

Αυτές οι δηλώσεις αποτελούν το υπόβαθρο του εκφοβιστικού κλίματος που έχει τρομάξει τη Λευκωσία και που επιγράφτηκε στον «Φιλελεύθερο» της 17ης Ιανουαρίου 2021 από τον Κώστα Βενιζέλο. Σε άρθρο του με τον δραματικό τίτλο «Κυπριακό: Τσουνάμι πιέσεων – Πιέζουν με τελευταία ευκαιρία», αυτός ο έμπειρος και διορατικός δημοσιογράφος έγραψε τα εξής:

«Σκηνικό πιέσεων στήνεται ενόψει εξελίξεων στο Κυπριακό, αλλά και της επικείμενης Πενταμερούς Διάσκεψης, που αναμένεται να συγκληθεί τον Φεβρουάριο [του 2021]. Παρασκηνιακά, από τα Ηνωμένα Έθνη αλλά και από άλλους διεθνείς παίκτες, διαμηνύεται προς τη Λευκωσία πως αυτή η πρωτοβουλία θα είναι η ‘τελευταία ευκαιρία’. Αφήνεται να αιωρείται ως δαμόκλειος σπάθη η απειλή πως, εάν η Πενταμερής Διάσκεψη αποτύχει, τότε ο Αντόνιο Γκουτέρες θα καταθέσει στο Συμβούλιο Ασφαλείας την εντολή του».

(Για την «Πενταμερή», δείτε το άρθρο μου «Τι πραγματικά σημαίνει ο ‘σχεδιασμός’ της ‘Πενταμερούς;’» στο https://simerini.sigmalive.com/article/2020/12/27/ti-pragmatika-semainei-o-skhediasmos-tes-pentamerous/)

Η «τελευταία ευκαιρία» του 1938

Όσοι γνωρίζουν την ιστορία του Ηνωμένου Βασιλείου (ΗΒ), δεν εκπλήσσονται από την επιστροφή της έννοιας της «τελευταίας ευκαιρίας» στο επίκεντρο του «Κυπριακού». Εδώ και δεκαετίες, αυτή η έννοια έχει χρησιμοποιηθεί για να εξυπηρετήσει τη μία βρετανική κυβερνητική ατζέντα ή την άλλη.

Για παράδειγμα, στη Βουλή των Κοινοτήτων στο Ουεστμίνστερ στις 5 Οκτωβρίου 1938, ο Sir John Simon KC, τότε Υπουργός Οικονομίας και πρώην Υπουργός Εξωτερικών, ανέφερε την έννοια όταν προσπάθησε να δικαιολογήσει τη «Διάσκεψη στο Μόναχο» και το σχετικό Σύμφωνο του Μονάχου της 29ης Σεπτεμβρίου 1938.

Σε προφανώς ανήθικες συνθήκες, το Σύμφωνο του Μονάχου υπογράφτηκε από τα τέσσερα μέρη που έλαβαν μέρος στη «Διάσκεψη» – τη Γερμανία, την Ιταλία, τη Γαλλία και το ΗΒ. Η Τσεχοσλοβακία ούτε έλαβε μέρος στη «Διάσκεψη», ούτε υπέγραψε το Σύμφωνο. Εντούτοις, στις 5 Οκτωβρίου 1938, o Sir John Simon KC απευθύνθηκε στους επικριτές του Συμφώνου, συμπεριλαμβανομένου του Winston Churchill, με τον ακόλουθο τρόπο:

«Μου φαίνεται ότι το κάθε μέλος της Βουλής πρέπει να αναρωτηθεί, εάν αυτός ήταν Πρωθυπουργός [του ΗΒ], θα είχε απορρίψει τους όρους του [Συμφώνου του] Μονάχου την περασμένη Παρασκευή και θα κατέστρεφε την τελευταία ευκαιρία [«last chance»] για την αποφυγή του πολέμου;».

Ο Churchill δεν πιέστηκε. Στις 5 Οκτωβρίου 1938, λίγα λεπτά μετά την ομιλία τού Sir John Simon, προειδοποίησε τη Βουλή ότι, λόγω του Σύμφωνου του Μονάχου:

«Όλα τελείωσαν. Σιωπηλή, πένθιμη, εγκαταλελειμμένη [και] σπασμένη [η Τσεχοσλοβακία], υποχωρεί στο σκοτάδι. Έχει υποφέρει από κάθε άποψη από τη σύνδεσή της με τις δυτικές δημοκρατίες και με την Κοινωνία των Εθνών, της οποίας ήταν πάντα υπάκουος υπηρέτης… Τολμώ να πιστεύω ότι στο μέλλον το τσεχοσλοβακικό κράτος δεν μπορεί να διατηρηθεί ως ανεξάρτητη οντότητα. Θα δείτε ότι σε μια χρονική περίοδο που μπορεί να μετρηθεί με χρόνια, αλλά μπορεί να μετρηθεί μόνο με μήνες, η Τσεχοσλοβακία θα καταστραφεί από το ναζιστικό καθεστώς [στη Γερμανία]». (Πηγή: Hansard, House of Commons Debates, 5 October 1938, Columns 349 & 364).

Ο Churchill είχε δίκαιο. Η Γερμανία εκμεταλλεύτηκε την κατάσταση για να καταλάβει ένα μεγάλο μέρος της Τσεχοσλοβακίας και, έτσι, να διχοτομήσει αυτήν την ευάλωτη γειτονική χώρα σε «ζώνες», όπως πρόβλεπε το Σύμφωνο του Μονάχου.

Λίγους μήνες αργότερα, στις 15 Μαρτίου 1939, ακολούθησε η γερμανική κατοχή της υπόλοιπης Τσεχοσλοβακίας, μια επιθετική κίνηση που παραβίασε τόσο το Σύμφωνο του Μονάχου, όσο και το διεθνές δίκαιο. Ωστόσο, η Γαλλία και το ΗΒ δεν αντέδρασαν στρατιωτικά για να υπερασπίσουν την Τσεχοσλοβακία. Όπως ήρθανε τα πράγματα, το ΗΒ και η Γαλλία καθυστέρησαν να κηρύξουν πόλεμο κατά της Γερμανίας μέχρι τον απόηχο της γερμανικής εισβολής στην Πολωνία στην 1η Σεπτεμβρίου 1939.

Συνεπώς, σε αντίθεση με όσα υπονόησε ο Sir John Simon στις 3 Οκτώβριου 1938, το Σύμφωνο του Μονάχου δεν αποδείχθηκε ότι αποτελούσε «τελευταία ευκαιρία για την αποφυγή του πολέμου».

Οι «τελευταίες ευκαιρίες» στο Κυπριακό

Όσον αφορά το Κυπριακό, η έννοια της «τελευταίας ευκαιρίας» ακούστηκε στη βρετανική Βουλή των Κοινοτήτων στις 21 Δεκεμβρίου 1956, δύο μέρες μετά τη δημοσίευση του διαιρετικού «Σχεδίου Radcliffe» και τη σχετική δήλωση του Βρετανού Υπουργού Αποικιών, Alan Lennox-Boyd, ότι σε περίπτωση επικείμενης «αναθεώρησης» της πολιτικής της, η βρετανική κυβέρνηση αναγνώριζε πως «η άσκηση του αιτήματος αυτοδιάθεσης σε έναν τέτοιο ανάμεικτο πληθυσμό πρέπει να περιλαμβάνει τη διχοτόμηση μεταξύ άλλων ενδεχόμενων επιλογών».

Υπό την σκιάν αυτών των διπλών εξελίξεων, ο Kenneth Robinson, αντιπολιτευτικός βουλευτής του Εργατικού Κόμματος, όχι μόνο κάλεσε τη βρετανική κυβέρνηση να ελευθερώσει τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο από την εξορία του στις Σεϋχέλλες, αλλά πρόσθεσε και κάτι άλλο:

«Αυτή είναι η τελευταία ευκαιρία [«last chance»]. Είναι σίγουρα η τελευταία ευκαιρία που θα έχει αυτή η κυβέρνηση για επίλυση του Κυπριακού. Ζητάει από τον λαό της Κύπρου να κάνει ένα μεγάλο βήμα και να αποδεχτεί αυτό το Σύνταγμα [που προβλέπει το «Σχέδιο Radcliffe»]. …Ελπίζω να εκμεταλλευτούν αυτήν την τελευταία ευκαιρία».

Τελικά, επειδή το «Σχέδιο Radcliffe» ουσιαστικά πέθανε όταν γεννήθηκε, η βρετανική κυβέρνηση αναγκάστηκε να παρουσιάσει ένα νέο διαιρετικό «Σχέδιο», το «Σχέδιο Macmillan», στις 19 Ιουνίου 1958. Λίγες μέρες πριν, σε διμερείς συνομιλίες στην Ουάσιγκτον από τις 9 έως 11 Ιουνίου 1958, ο Harold Macmillan, Βρετανός τότε Πρωθυπουργός, ειδοποίησε τους Αμερικανούς ότι το «Σχέδιό» του δημιουργούσε «μια ευκαιρία, και ίσως την τελευταία ευκαιρία [«last chance»], για να τερματιστεί η επικίνδυνη κατάσταση στη Νήσο [Κύπρο]». (Πηγή: Ronald D. Landa et al (eds.), Foreign Relations of the United States, 1958–1960, Volume X, Part 1, Eastern Europe Region; Soviet Union; Cyprus (US Government Printing Office, Washington DC, 1993, page 967).

«Η τελευταία ευκαιρία» του 1958

Στις 26 Ιουνίου 1958, εν όψει του δημοσιευμένου «Σχεδίου Macmillan», ο Υπουργός Αποικιών, Alan Lennox-Boyd, ισχυρίστηκε στη βρετανική Βουλή ότι: «Έχουμε τώρα μια ευκαιρία – ίσως είναι η τελευταία ευκαιρία [«last chance»] – να θεραπεύσουμε μια πληγή που αποδυναμώνει και εξαθλιώνει τον ελεύθερο κόσμο».

Σε εύθετο χρόνο, πρόσθετοι πολιτικοί και δημοσιογράφοι επανέλαβαν τη βρετανική κυβερνητική απεικόνιση του διαιρετικού «Σχεδίου Macmillan» ως «τελευταία ευκαιρία». Στη Βουλή των Λόρδων στις 8 Ιουλίου 1958, ο Λόρδος Winster, ο οποίος υπηρέτησε ως Βρετανός κυβερνήτης της Κύπρου από το 1946 έως το 1949, απηύθυνε παρόμοιο μήνυμα προς τους πρωταγωνιστές του Κυπριακού στην Ανατολική Μεσόγειο:

«Θέλω μάλλον να απευθυνθώ αλλού: στους Έλληνες και Τούρκους πρωθυπουργούς, στους ηγέτες των Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων, στον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο και στον Συνταγματάρχη Γρίβα. Μπορεί να αντιμετωπίζουν μια τελευταία ευκαιρία [“last chance”]. Αφήστε τους να την αντιμετωπίσουν ως πολιτικοί άνδρες, και όχι υπό την ικανότητα των ταραχοποιών, όπως, σε κάποιο βαθμό, έχουν κάνει μέχρι τώρα».

Στην ίδια Βουλή, την ίδια ημέρα, δύο πρώην Υφυπουργοί Αποικιών, μίλησαν και αυτοί για την «τελευταία ευκαιρία» που υποτίθεται δημιουργήθηκε με το «Σχέδιο Macmillan».

Ο ένας ήταν ο περιβόητος Λόρδος Colyton, πιο γνωστός ως Henry Hopkinson, ο οποίος, ως Υφυπουργός Αποικιών, ανακοίνωσε στις 28 Ιουλίου 1954 ότι υπήρχαν «ορισμένα εδάφη στην Κοινοπολιτεία που, λόγω των ιδιαζουσών συνθηκών τους, δεν μπορούν να αναμένουν ότι θα είναι ποτέ [«never»] δυνατό να αποκτήσουν πλήρη ανεξαρτησία». Ο δεύτερος ήταν ο Λόρδος Lloyd, Υφυπουργός Αποικιών από το 1954 έως το 1957. (Πηγές: Hansard, House of Commons Debates, 28 July 1954, Column 508 & 26 June 1958, Columns 611 to 619 and Hansard, House of Lords Debates, 8 July 1958, Columns 694 748 & 754).

Τότε, όπως γίνεται σήμερα, ορισμένα μέσα μαζικής ενημέρωσης ήταν πρόθυμα να αντηχήσουν τα μηνύματα της βρετανικής κυβέρνησης. Για παράδειγμα, στις 5 Σεπτεμβρίου 1958, το βρετανικό περιοδικό «The Spectator» δημοσίευσε άρθρο υπό τον τίτλο «Last chance for Cyprus», δηλαδή «Τελευταία ευκαιρία για την Κύπρο».

Έτσι, ενσωματώθηκε η έννοια της «τελευταίας ευκαιρίας» στην περίεργη, διαιρετική και διαστρεβλωμένη φρασεολογία του Κυπριακού.

Οι «τελευταίες ευκαιρίες» από το 1958

Στην πράξη, αποδείχθηκε ότι το «Σχέδιο Macmillan» δεν ήταν η «τελευταία ευκαιρία». Ωστόσο, κατά καιρούς από το 1958, αυτής της έννοιας έχει γίνει επίκληση αρκετές φορές, ειδικά στο πλαίσιο των προσπαθειών υπέρ μιας διαιρετικής «λύσης» του Κυπριακού που, μέσω της προτεινόμενης «δικοινοτικής, διζωνικής ομοσπονδίας», θα νομιμοποιήσει τις παράνομες «de facto» συνέπειες των τουρκικών εισβολών του 1974 και την επακόλουθη τουρκική κατοχή και εθνοκάθαρση.

Αρκεί να απαριθμήσω με χρονολογική σειρά τους τίτλους ορισμένων άρθρων που δημοσιεύτηκαν σε κορυφαία βρετανικά μέσα μαζικής ενημέρωσης από το 2004, όταν ολοκληρώθηκε το διαιρετικό «Σχέδιο Annan», έως το 2017, όταν οργανώθηκε η πενταμερής «Διάσκεψη για την Κύπρο» στην Ελβετία: «Last Chance for Cyprus» (The Times, 29.3.2004)· «Cyprus talks ‘may be last chance’» (BBC News Online, 23.6.2006)· «Last chance for peace in Cyprus» (Guardian, 23.7.2008)· «Cyprus’s ‘last chance’? (Guardian, 22.9.2009)· Talks are ‘last chance for solution’ on Cyprus (Financial Times, 7.11.2010)· «Cyprus talks threaten to be the last chance for reunification» (Financial Times, 25.5.2016)· ‘‘Last-chance’ Cyprus peace talks open in Swiss Alps (Reuters, 28.6.2017).

Αξίζει να προσθέσω δύο τουρκικές πηγές.

Η μία πηγή είναι ανακοίνωση της 26 Νοεμβρίου 2015 του παράνομου καθεστώτος της Τουρκίας στα κατεχόμενα. Στον τίτλο της, μετέδωσε μια ωμή προειδοποίηση του Υπουργού Εξωτερικών της Τουρκίας: «Cavusoglu: This is the last chance, we do not want to miss this opportunity», δηλαδή «Cavusoglu: Αυτή είναι η τελευταία ευκαιρία, δεν θέλουμε να χάσουμε αυτή την ευκαιρία».

Η δεύτερη πηγή είναι η αγγλόφωνη έκδοση της τουρκικής εφημερίδας «Hurriyet» της 17ης Ιουνίου 2017. Λίγες ημέρες πριν από την έναρξη της δεύτερης φάσης της «Διάσκεψης για την Κύπρο», δημοσίευσε συνέντευξη με τον Matthew Kidd, τότε Ύπατο Αρμοστή του ΗΒ στην ΚΔ. Αυτός δήλωσε ότι «οι ηγέτες» των «δύο κοινοτήτων» ένιωθαν ότι «προσφέρουν στη γενιά τους την τελευταία ευκαιρία [‘‘the last chance’’]».

Συμπεράσματα

Τι μας διδάσκει η ιστορία που έχω αναλύσει; Από τη μια, μας διδάσκει ότι, ως έννοια, «η τελευταία ευκαιρία» έχει μακρά ιστορία ως γλωσσικό διπλωματικό εργαλείο του ΗΒ, της Τουρκίας και, ως εκ τούτου, της νεο-αποικιοκρατίας. Από την άλλη, μας διδάσκει ότι ύπουλα κίνητρα και τρομακτικοί κίνδυνοι μπορεί να κρύβονται πίσω από οποιαδήποτε «τελευταία ευκαιρία».

Κανείς δεν πρέπει να ξεγελαστεί. Στο Κυπριακό, όσοι ασκούν πίεση μιλώντας για «την τελευταία ευκαιρία», στοχεύουν τη νομιμοποίηση των διαιρετικών συνεπειών της επιθετικότητας, της εθνοκάθαρσης και πολλών άλλων απάνθρωπων εγκλημάτων.

*Αρκεί να απαριθμήσω με χρονολογική σειρά τους τίτλους ορισμένων άρθρων που δημοσιεύτηκαν σε κορυφαία βρετανικά μέσα μαζικής ενημέρωσης από το 2004, όταν ολοκληρώθηκε το διαιρετικό «Σχέδιο Annan», έως το 2017, όταν οργανώθηκε η πενταμερής «Διάσκεψη για την Κύπρο» στην Ελβετία: «Last Chance for Cyprus» (The Times, 29.3.2004)· «Cyprus talks ‘may be last chance’» (BBC News Online, 23.6.2006)· «Last chance for peace in Cyprus» (Guardian, 23.7.2008) · «Cyprus’s ‘last chance’?» (Guardian, 22.9.2009)· «Talks are ‘last chance for solution’ on Cyprus» (Financial Times, 7.11.2010)· «Cyprus talks threaten to be the last chance for reunification» (Financial Times, 25.5.2016)· «‘‘Last-chance’ Cyprus peace talks open in Swiss Alps» (Reuters, 28.6.2017).

ΥΓ: Αυτό το άρθρο βασίστηκε, εν μέρει, στο άρθρο μου της 4ης Ιουλίου 2017 με τίτλο «What does ‘the last chance’ really mean?» στο http://forum.agora-dialogue.com/2017/07/04/what-does-the-last-chance-really-mean/ και στις ακόλουθες πηγές στο διαδίκτυο: www.disy.org.cy/nea/anakoinoseis/2409-synantisi-proedrou-k-averof-neofytou-me-tous-vretanoys-ypatous-armostes-pou-edreyoun-stin-kypro-stin-ellada-kai-stin-tourkia, www.tccb.gov.tr/en/news/542/122511/-the-turkish-side-favors-a-fair-lasting-and-sustainable-solution-in-cyprus-, https://pio.mfa.gov.ct.tr/en/tatar-turkeys-proposal-for-quintet-meeting-is-the-last-chance-to-reach-an-agreement/, www.philenews.com/eidiseis/politiki/article/1103868/kypriako-tsoynami-pieseon-piezoyn-me-teleftaia-efkairia, https://publications.parliament.uk/pa/cm200304/cmselect/cmliaisn/310/4070606.htm και https://pio.mfa.gov.ct.tr/en/tatar-turkeys-proposal-for-quintet-meeting-is-the-last-chance-to-reach-an-agreement/

*Επίκουρος Καθηγητής στη Νομική Σχολή Πανεπιστημίου UCLan Cyprus. Οι απόψεις του είναι προσωπικές