Δημήτριος Βεζανής: Μέγας φίλος της Κύπρου και εμπνευστής του Ενωτικού Δημοψηφίσματος του 1950

vezanis.jpg

Ο αείμνηστος καθηγητής Δημήτριος Βεζανής ήταν κορυφαία νομική και πνευματική προσωπικότητα της εποχής του. Στο βιογραφικό του αναφέρονται χαρακτηριστικά και τα εξής: «Πολιτικός επιστήμονας, πολιτειολόγος και συνταγματολόγος, κορυφαία προσωπικότητα των επιστημών, των γραμμάτων και της διανόησης, φλογερός πατριώτης και μεγάλος φίλος της Κύπρου». Αν και επιστήμονας περιωπής, ήταν πολύ χαμηλών τόνων, ιδανικός συνωμότης, με την καλή έννοια της λέξης, και ακατάβλητος μαχητής. Εργαζόταν αθόρυβα και αθέατα, όπως το επέβαλλαν οι περιστάσεις. Προτού ακόμη αρχίσει να ωριμάζει η απόφαση για τη διεξαγωγή ένοπλου απελευθερωτικού αγώνα στην Κύπρο, ο αείμνηστος Βεζανής είχε γράψει βιβλίο με τίτλο «Το Ζήτημα της Κύπρου», όπου ανέλυε το κυπριακό πρόβλημα, υποστήριζε το αίτημα του κυπριακού λαού για αυτοδιάθεση και καλούσε τους Βρετανούς να τηρήσουν τις υποσχέσεις τους στην Ελλάδα, ότι μετά τον πόλεμο θα μοιράζονταν τους καρπούς της νίκης κατά του Άξονα. Σε δημόσιες ομιλίες του αναφερόταν πάντοτε στο Κυπριακό, χαρακτηρίζοντάς το ως το μεγαλύτερο εθνικό θέμα, που έπρεπε να έχουν όλοι οι Έλληνες σε πρώτη προτεραιότητα. Πίστευε, και το έλεγε πάντοτε δημόσια και στους φοιτητές του, ότι η εκάστοτε Κυβέρνηση, η Βουλή, οι Επιστημονικοί Σύλλογοι και άλλα οργανωμένα σύνολα της Ελλάδας είχαν ιερή υποχρέωση να ενδιαφέρονται για την Κύπρο, να μιλούν για την ελληνικότητά της και να προβάλλουν το αναφαίρετο δικαίωμα του Κυπριακού Ελληνισμού για Αυτοδιάθεση - Ένωση.

Ο Δημήτριος Βεζανής ήταν πολυμαθέστατος νομικός επιστήμονας και άνθρωπος του πνεύματος. Καθηγητής της Πολιτειολογίας στην Πάντειο Ανωτάτη Σχολή Πολιτικών και Οικονομικών Επιστημών (Πάντειο Πανεπιστήμιο σήμερα) το 1937 και καθηγητής του Συνταγματικού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών το 1948, Νομάρχης Άρτας και διευθυντής του Ιδρύματος Κοινωνικών Ασφαλίσεων (1936-48). Κατά τη διάρκεια της Κατοχής ανέπτυξε πλούσια αντιστασιακή δράση. Διετέλεσε στέλεχος του Εθνικιστικού Συνδέσμου και της αντιστασιακής οργάνωσης «Πρόμαχοι», καθώς και εκδότης των αντιστασιακών εντύπων «Προμαχών» και «Μπόμπα». Μετά την απελευθέρωση δεν έπαψε να ασχολείται με τα κοινά. Ως ανυπόταχτος εθνικός αγωνιστής δεν δίστασε να πολιτευτεί και να κατέλθει ως υποψήφιος βουλευτής Πειραιά με το κόμμα των Χιτών, του φίλου και συναγωνιστή του, Γεώργιου Γρίβα. Μέχρι τον θάνατό του δεν έπαψε να ασχολείται με τα εθνικά θέματα, αλλά ποτέ του δεν μίλησε για την προσφορά του στους εθνικούς αγώνες, αν και όλη του η ζωή ήταν ένας ατέλειωτος αγώνας εθνικής προσφοράς. Ιδιαίτερα για την Κύπρο αφιέρωσε μέγα μέρος των εθνικών δραστηριοτήτων του, όταν άλλοι ακαδημαϊκοί, επιστημονικοί, πνευματικοί καθώς και οικονομικοί κυρίως παράγοντες στην Ελλάδα τηρούσαν απαράδεκτα αδιάφορη και κάποτε αρνητική στάση στο αίτημα της Κύπρου για Αυτοδιάθεση - Ένωση. Αν δεν αποκάλυπταν άλλοι φίλοι και συναγωνιστές του, και ιδιαίτερα ο Κύπριος επιστήθιος φίλος, συνεργάτης και συναγωνιστής του Σάββας Λοϊζίδης, την πλούσια εθνική προσφορά του, ίσως να μην γινόταν ποτέ γνωστή στο ευρύτερο κοινό.

Η απόφαση για διεξαγωγή ενωτικού δημοψηφίσματος και η απόφαση για ένοπλο κίνημα

Το Κυπριακό ήταν ένα από τα κύρια θέματα που απασχολούσαν από νεανικής ηλικίας τον ανήσυχο φοιτητή της Νομικής, που αναδείχθηκε κορυφαίος επιστήμονας και διεκδικητής των εθνικών δικαίων. Βαθύς γνώστης της Ιστορίας του νησιού μας και των αγώνων του για Αυτοδιάθεση - Ένωση με τη Μητέρα Ελλάδα και στενός φίλος του Σάββα και του Σωκράτη Λοϊζίδη, ήταν φυσικό επακόλουθο να αναμειχθεί ενεργά στις δραστηριότητες των Κυπρίων της Αθήνας για τη διεκδίκηση της ελευθερίας της ιδιαίτερης πατρίδας τους. Οι δραστηριότητες αυτές άρχισαν να εντατικοποιούνται μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν οι Βρετανοί λησμόνησαν τις υποσχέσεις τους στην Ελλάδα, ότι θα μοιράζονταν τους καρπούς της νίκης κατά του Άξονα και αρνούνταν στον κυπριακό Ελληνισμό την αυτοδιάθεση. Αγνοούσαν οι φλεγματικοί και υπερόπτες Βρετανοί ακόμη και τα ίδια τα Ηνωμένα Έθνη, που υιοθέτησαν την Αρχή της Αυτοδιάθεσης των λαών. Γράφει ο εθνικός αγωνιστής Σάββας Λοϊζίδης στο βιβλίο του «Άτυχη Κύπρος»: «Μέσα σ’ αυτό το διεθνές κλίμα συζητήθηκε τρόπος έκφρασης και προβολής του αιτήματος των Κυπρίων για Ένωση, όχι ανεξαρτησία. Αλλά η ιδέα διεξαγωγής Δημοψηφίσματος (ως τρόπου προώθησης του αιτήματος για Αυτοδιάθεση - Ένωση), διατυπώθηκε για πρώτη φορά στην Αθήνα, στο Γραφείο Εθναρχίας, από τον καθηγητή της Νομικής Σχολής Δημήτριο Βεζανή. Η πρόταση ήταν να κληθεί η βρετανική διοίκηση να διεξαγάγει το Δημοψήφισμα και, σε περίπτωση άρνησης ή αναβλητικότητας, να αναλάβει η Εθναρχία», όπως και έγινε.

Νωρίτερα, τον Μάρτη του 1951, ο καθηγητής Βεζανής, σε ομιλία του στη Λέσχη Σιδηροδρομικών Υπαλλήλων, μίλησε για το Κυπριακό και κάλεσε το ακροατήριο να συμπαραταχθεί με τους αδελφούς Κυπρίους, που ζητούσαν την Ένωσή τους με τη Μητέρα Ελλάδα. Επίσης, τόνισε ότι αποτελεί καθήκον και εθνική υποχρέωση της Ελλάδας, λαού και ηγεσίας, να συμπαρασταθούν ολόψυχα, με κάθε μέσο, στους αδελφούς Κυπρίους, που ζητούν την Αυτοδιάθεσή τους και την Ένωση με τη Μητέρα Ελλάδα. Κι όταν αργότερα η Βρετανία αρνήθηκε ν’ αναλάβει τη διεξαγωγή του Δημοψηφίσματος, που ο αείμνηστος Βεζανής, όπως προανεφέρθηκε, είχε εισηγηθεί, οι Κύπριοι δεν εγκατέλειψαν τον αγώνα. Στην Αθήνα, πατριώτες, στενοί φίλοι των αδελφών Σάββα και Σωκράτη Λοϊζίδη, ανάμεσά τους και ο Δημήτριος Βεζανής, όπως παράλληλα και άλλοι επίσης Κύπριοι της Αθήνας, ανάμεσά τους οι αδελφοί Αλέξης, Κύρος και Αχιλλέας Κύρου -διπλωμάτης ο πρώτος και εκδότες της απογευματινής αφημερίδας «Εστία» οι άλλοι δυο-, ο Συνταγματάρχης Γεώργιος Γρίβας και ο γιατρός Ιωάννης Ιωαννίδης μελετούσαν τρόπους διεκδίκησης της Αυτοδιάθεσης - Ένωσης με δυναμικά μέσα.

Η μύηση στην Επιτροπή Αγώνα και οι ενέργειες του Βεζανή προς ενίσχυση του ενωτικού αγώνα

Ο Σωκράτης και ο Σάββας Λοϊζίδης αναλαμβάνουν την πρωτοβουλία και συναντώνται με τον Γρίβα. Του προτείνουν ν’ αναλάβει την ηγεσία ένοπλου απελευθερωτικού αγώνα στην Κύπρο. Ο Γρίβας αποδέχεται υπό όρους και ο Σωκράτης Λοϊζίδης αναλαμβάνει να δει τον παλιό φίλο και συμμαθητή του, Αρχιεπίσκοπο Μακάριο, για να τον μυήσει στο μεγάλο μυστικό. Τον προσεγγίζει σε μια επίσκεψή του στην Αθήνα, όπου είχε επαφές με την ελληνική Κυβέρνηση για το Κυπριακό, και του μιλά για κίνηση στην Αθήνα με σκοπό τη διεξαγωγή ένοπλου απελευθερωτικού αγώνα στην Κύπρο. Ο Μακάριος υιοθετεί την ιδέα και αρχίζουν οι συσκέψεις των πρωτοπόρων αγωνιστών αδελφών Λοϊζίδη. Από τους πρώτους που πλησιάστηκαν ήταν ο καθηγητής Βεζανής. Μόλις ο Σάββας Λοϊζίδης τού αποκάλυψε το μεγάλο μυστικό και του πρότεινε να συμμετάσχει στην Επιτροπή που θα χειριζόταν το εγχείρημα, ο Βεζανής δάκρυσε δηλώνοντας «παρών» και εκφράζοντας την ετοιμότητα να προσφέρει ολόψυχα ό,τι του ζητηθεί για την ελευθερία της Κύπρου. Συμμετέχει στη μυστική Επιτροπή, η οποία στις 7 Μαρτίου 1953 δίνει και υπογράφει τον ιερό όρκο των «12» πρωτοπόρων αγωνιστών, στο σπίτι ενός άλλου μεγάλου φίλου της Κύπρου, του καθηγητή της Θεολογίας Γεράσιμου Κονιδάρη, στην οδό Ασκληπιού, αριθμός 36 β’.

Πιστός στο καθήκον ο καθηγητής Βεζανής κινείται στο παρασκήνιο ακούραστα προς διάφορες κατευθύνσεις για την προώθηση του ιερού σκοπού απελευθέρωσης της Κύπρου. Μιλά με συναδέλφους του ακαδημαϊκούς, καλώντας τους να προβάλλουν παντού και πάντοτε, ιδιαίτερα στις επαφές τους με ξένους συναδέλφους τους, την ιερή υπόθεση της Κύπρου. Καλεί τους φοιτητές του να γίνουν πρωτοπόροι σε εκδηλώσεις που σκοπό έχουν να ενημερώνουν την ελληνική κοινή γνώμη και να προβάλλουν παντού και πάντοτε το δίκαιο αίτημα των αδελφών Ελλήνων της Κύπρου για Αυτοδιάθεση και Ένωση με τη Μάνα Ελλάδα. Δεν παραλείπει ακόμα ο σοφός καθηγητής να ζητεί από φίλους του, ανώτατους αξιωματικούς του Στρατού και των Σωμάτων Ασφαλείας, να μιλούν στα στελέχη και τους άντρες τους για την Κύπρο, που στενάζει κάτω από τον βρετανικό ζυγό. Όπου καλείται να μιλήσει για διάφορα θέματα που αφορούν τον ελληνικό λαό, βρίσκει την ευκαιρία να αναφερθεί και στην Κύπρο.

Κι όταν, με τη βοήθεια του Θεού και των άοκνων προσπαθειών της Επιτροπής Αγώνα, ακούστηκε στην Κύπρο το εγερτήριο σάλπισμα του Διγενή κι άρχισε ο Ένοπλος Απελευθερωτικός Αγώνας της ΕΟΚΑ, ο καθηγητής Βεζανής, όπως ομολογούν συνάδελφοι συνεργάτες του, δάκρυσε από συγκίνηση, έκανε τον σταυρό του και είπε: «Σ’ ευχαριστώ, Θεέ μου, που έχουν τελεσφορήσει οι προαπάθειές μας. Ευλόγησε, σε θερμοπαρακαλώ, τον αγώνα των αδελφών μας της Κύπρου και δώρισέ τους το υπέρτατο αγαθό της Ελευθερίας». Στις συνομιλίες του με ακαδημαϊκούς συναδέλφους του και άλλους φίλους του, ο καθηγητής Βεζανής μιλούσε πάντοτε για την Κύπρο και τον επικό, Απελυθερωτικό Αγώνα των παιδιών της. Δεν απέκρυβε τον θαυμασμό του για τους αγωνιστές και, χαριτoλογώντας, δεν παρέλειπε να αναφερθεί και στην υπερφίαλη Βρετανική Αυτοκρατορία και το αποκρουστικό «ουδέποτε» του φλεγματικού Χόπκινσον: «Καιρός ήταν», τόνιζε, «να δεχθούν οι Τόριδες του Λονδίνου το εξευτελιστικό στραπάτσο από τα λεβεντόπαιδα της ΕΟΚΑ. Ο βρετανικός λέοντας εξημερώνεται από τα Ελληνόπουλα της Κύπρου».

Αντιδράσεις μετά το τέλος του Αγώνα

Όταν έληξε ο Αγώνας της ΕΟΚΑ, ο αείμνηστος Βεζανής δεν χάρηκε. Η Ζυρίχη, έλεγε στους φίλους του, δεν έδωσε στην Κύπρο γνήσια ελευθερία. Συναντούσε συχνά τον Διγενή στο Χαλάνδρι και μιλούσαν για τα λάθη της ελληνικής πλευράς στον χειρισμό του Κυπριακού, που οδήγησαν στις συμφωνίες Ζυρίχης - Λονδίνου, αντί στην Ένωση. Ο ίδιος επισκέφτηκε επανειλημμένα την Κύπρο, είδε τον Μακάριο και αντάλλαξε μαζί του απόψεις για τον περαιτέρω χειρισμό του Κυπριακού. Και ο Μακάριος εκτιμούσε τις συμβουλές και τις υποδείξεις του σοφού καθηγητή. Την Κύπρο επισκέφθηκε ο μεγάλος φίλος της επανειλημμένα μετά την κάθοδο της Ελληνικής Μεραρχίας, που αναπτέρωσε τις ελπίδες του Κυπριακού Ελληνισμού για εθνική δικαίωση. Με τον Μακάριο και τον Διγενή επισκέφτηκε την περιοχή της Τηλλυρίας, όπου είχαν διεξαχθεί οι ιστορικές μάχες κατά των Τούρκων στασιαστών τον Αύγουστο του 1964.

Η καρδιά του μεγάλου φίλου της Κύπρου, που ήταν ήδη επιβαρυμένη από το 1963, ράγισε ανεπανόρθωτα με την ανάκληση του Διγενή και της Ελληνικής Μεραχίας από την Κύπρο, μετά τη μάχη της Κοφίνου, τον Νιόβρη του 1967. Δεν μπορούσε να πιστέψει και να χωνέψει ότι η στρατιωτική κυβέρνηση της Αθήνας, που του είχε προτείνει υπουργοποίηση αλλά την απέρριψε, θα υπέκυπτε στο τουρκικό τελεσίγραφο και θα άφηνε την Κύπρο απροστάτευτη, έρμαιο στις τουρκικές επεκτατικές ορέξεις. Η καρδιά του τον πρόδωσε και ο μεγάλος φίλος της Κύπρου, Δημήτριος Βεζανής, πέθανε στις 19 Μαρτίου 1968. Αιωνία του η μνήμη. Η Κύπρος θα τον ευγνωμονεί εσαεί για τις υπηρεσίες που της πρόσφερε χρόνια, χωρίς να της ζητήσει τίποτε, μόνο την αγάπη της.

(δημοσιεύθηκε στη «Σημερινή της Κυριακής», 14/11/2021)