Ελλάδα

Μητσοτάκης προς Johnson: «Πρωθυπουργέ, είναι η στιγμή να αδράξετε την ευκαιρία»

«Τι ωραία ημέρα και αυτή όπου όλες οι πόλεις που πήραν λείψανα από τον ναό σου –Βενετία, Παρίσι, Λονδίνο, Κοπεγχάγη– θα επανορθώσουν τις κλοπές τους, θα διαμορφώσουν ιερές θεωρίες για να σου επιστρέψουν τα λείψανα που κατέχουν, λέγοντας: “Συγχώρεσέ μας, θεά! ήταν για να τα σώσουμε από τα κακά πνεύματα της νύχτας”, και θα ξαναχτίσουμε τα τείχη σου στους ήχους του αυλού για να ξεπλύνουμε το έγκλημα του αναίσχυντου Λύσανδρου!» (Ernest Renan, Προσευχή πάνω στην Ακρόπολη, εκδ. Ροές 2009).


Πέραν της ιστορικής και πολιτισμικής, το ζήτημα της επιστροφής των γλυπτών του Παρθενώνα ενέχει μια βαθύτερη διάσταση, συνδεδεμένη με τα σύγχρονα ταυτοτικά κινήματα, την ανάγκη των κοινωνιών για προσδιορισμό και την έκφραση εθνικής ιδιαιτερότητας σε ένα παγκοσμιοποιημένο γίγνεσθαι. Ως κομμάτι του πιο επιβλητικού και χαρακτηριστικού μνημείου του ελληνικού (και ίσως του δυτικού κόσμου), τα Μάρμαρα επανέρχονταν κατά καιρούς στην επικαιρότητα. Οι σχετικές προσπάθειες της Μελίνας Μερκούρη σημάδεψαν τις τελευταίες δεκαετίες του περασμένου αιώνα, ενώ η ίδρυση του νέου μουσείου της Ακρόπολης την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα, προσέδωσε επιπλέον επιχειρήματα και κίνητρα.

Η επέτειος των 200 χρόνων από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης παρείχε την ευκαιρία στον Πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη να θέσει το ζήτημα στη διάρκεια συνάντησής του με τον Boris Johnson (ο πρώτος Έλληνας Πρωθυπουργός που θέτει επίσημα το ζήτημα σε Βρετανό ομόλογό του. The Guardian, 17 Νοεμβρίου 2021). Στη διάρκεια της επίσκεψής του στο Λονδίνο (16-17 Νοεμβρίου 2021), ο Κ. Μητσοτάκης παραχώρησε συνέντευξη στην εκπομπή «Good Morning Britain» (στο δίκτυο του ITV), στη διάρκεια της οποίας τόνισε πως o B. Johnson, ως «λάτρης της κλασσικής Ελλάδας», θα έπρεπε να αναθεωρήσει τη βρετανική στάση σχετικά με το συγκεκριμένο θέμα. Κατέληξε τονίζοντας ότι δεν ήθελε να αναφερθεί σε «επιστροφή» των Μαρμάρων, αλλά σε «επανασύνδεση». Σε συνέντευξή του στους Financial Times (16 Νοεμβρίου 2021) εξήγησε ότι το ζήτημα των Μαρμάρων τον απασχολούσε πραγματικά και δεν αποτελούσε «υποσημείωση» της επίσκεψής του στη βρετανική πρωτεύουσα. Παρά την αποθαρρυντική τοποθέτηση του Βρετανού Πρωθυπουργού ότι το θέμα αφορούσε τις Αρχές του Βρετανικού Μουσείου και όχι την Κυβέρνηση, ο Κ. Μητσοτάκης προχώρησε σε δημοσίευση άρθρου στην Daily Mail (20 Νοεμβρίου 2021), εν είδει ανοικτής επιστολής προς τον Βρετανό Πρωθυπουργό. Στο συγκεκριμένο άρθρο, μέσω ξεκάθαρης επίκλησης στο συναίσθημα των Βρετανών, καταβάλλεται προσπάθεια να εξηγηθεί η σημασία του πολιτισμικού και ιστορικού κενού που προέκυψε με τη μεταφορά των γλυπτών εκτός Ελλάδας. Περαιτέρω επιχειρείται να καταδειχθεί ο διεθνής αντίκτυπος του ζητήματος, ενώ προτείνονται τρόποι επίλυσης της διαφοράς, ως κίνηση επαναβεβαίωσης των ιστορικών δεσμών μεταξύ των δύο χωρών. Υποστηρίζεται ότι μια διευθέτηση εκ μέρους του B. Johnson θα άφηνε παράλληλα το στίγμα του στη νέα εποχή που αρχίζει για τη Βρετανία μετά το «Brexit».

Λόγω της σημασίας της ως πολιτικής, αλλά και ιστορικής κίνησης, μεταφράζουμε την ανοικτή επιστολή του Έλληνα Πρωθυπουργού στη βρετανική εφημερίδα, με την οποία επιχείρησε να διαμορφώσει τη βρετανική κοινή γνώμη και να θέσει εκ νέου προς συζήτηση την ελληνική αξίωση.

«Πολύ λίγοι πρώην Βρετανοί Πρωθυπουργοί παρακολούθησαν κλασσικές σπουδές σε πανεπιστήμια. Ακόμα λιγότερα μπορούν να επικαλεστούν την επίδραση της αρχαίας Ελλάδας στην πολιτική τους σκέψη. Αλλά κανένας, νομίζω, δεν αναφέρθηκε σε κάποιον Αθηναίο πολιτικό του 5ου αιώνα π.Χ. ως έναν από τους ήρωές του.

» Και έπειτα ήρθε ο Boris Johnson. Ο πάντα αιρετικός Πρωθυπουργός της Βρετανίας έκανε και τα τρία. Παρακολούθησε κλασσικές σπουδές στην Οξφόρδη. Αντιλαμβάνεται τι προσέφερε στον σύγχρονο κόσμο ο κλασσικός πολιτισμός. Πρόκειται για ένα άτομο που διαθέτει ακόμα και προτομή του Περικλή, του ήρωα στον οποίον αναφέρθηκε. Περαιτέρω, ο Boris Johnson συνειδητοποιεί τον μοναδικό δεσμό που συνδέει τη νεωτερικότητα με την αρχαία ιστορία.

» Γι’ αυτό όταν τον συνάντησα στην Downing Street την περασμένη βδομάδα, μου είπε ότι αντιλαμβανόταν την ένταση των αισθημάτων του ελληνικού λαού, σε σχέση με ένα από τα ελάχιστα ζητήματα που χωρίζουν την Ελλάδα και το Ηνωμένο Βασίλειο: το μέλλον των γλυπτών του Παρθενώνα.

» Τα εν λόγω γλυπτά κατασκευάστηκαν από τον γλύπτη Φειδία και τοποθετήθηκαν ως ζωοφόρος στον σπουδαίο ναό. Το μεγαλύτερο μέρος της ζωοφόρου παραμένει άθικτο στην Αθήνα. Ωστόσο, το κομμάτι που αφαιρέθηκε παράνομα από τον Λόρδο Elgin βρίσκεται κλεισμένο μακριά, στο Βρετανικό Μουσείο, 1.500 μίλια από την πραγματική του οικία και αποκομμένο τόσο από την πόλη όσο και από το παγκόσμιο μνημείο όπου δικαιωματικά ανήκει.

» Λίγα λεπτά μπροστά από την όμορφη αίθουσα με τη γυάλινη πρόσοψη, στον τρίτο όροφο του Μουσείου της Ακρόπολης, είναι αρκετά για να καταλάβει κανείς τι θέλω να πω. Το Μουσείο βρίσκεται σε μικρή απόσταση από τον Παρθενώνα και αποτελεί την οικία του μεγαλύτερου μέρους των γλυπτών. Πρόκειται για το μοναδικό μέρος στον κόσμο, όπου μπορεί κανείς να θαυμάσει τα γλυπτά στο φυσικό τους περιβάλλον, στέκοντας μπροστά σε 2.500 χρόνια ιστορία, με πανοραμική θέα τον υπερκείμενο ναό.

» Είναι το καταλληλότερο μέρος, το καλύτερο μέρος και το μοναδικό μέρος όπου μπορεί να εκτιμηθεί in situ η πολιτισμική και ιστορική σημασία των γλυπτών. Και είναι ακριβώς η ομορφιά αυτής της αρμονίας που καθιστά τόσο άκυρη ενέργεια τον διαχωρισμό των γλυπτών που βρίσκονται στο Λονδίνο, από το κύριο σώμα στην Αθήνα. Μια ενέργεια που είναι αδύνατον να παραβλέψουμε.

» Παρ’ όλη την παγκόσμια σημασία τους, ούτε η ζωοφόρος ούτε ο Παρθενώνας μπορούν να θεωρηθούν ολοκληρωμένα χωρίς τα γλυπτά [που βρίσκονται στο Λονδίνο]. Στη θέση των γλυπτών υπάρχουν απλά γύψινα εκμαγεία – ή σε μερικές περιπτώσεις οι θέσεις τους παραμένουν κενές, ως θλιβερή ένδειξη των τμημάτων που απουσιάζουν από αυτό το ανεκτίμητο κομμάτι της παγκόσμιας κληρονομιάς.

» Φέτος συμπληρώνονται 200 χρόνια από τον ελληνικό πόλεμο για ανεξαρτησία, ενάντια στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Πρόκειται για έναν πόλεμο, στη διάρκεια του οποίου η Βρετανία στάθηκε στο πλευρό της Ελλάδας, στον αγώνα της για ελευθερία.

» Η μεγαλύτερη εκδήλωση της θεώρησης του [Βρετανού] Πρωθυπουργού για μια νέα, γεμάτη αυτοπεποίθηση, ανοικτή και πραγματικά οικουμενική Βρετανία είναι η εξής: Η Κυβέρνησή του να τολμήσει και μαζί με το Βρετανικό Μουσείο να επαναπατρίσουν τα γλυπτά του Παρθενώνα. Σε μια τέτοια περίπτωση η Ελλάδα είναι έτοιμη να εξετάσει ως αντάλλαγμα την έκθεση στο Βρετανικό Μουσείο ορισμένων εμβληματικών έργων τέχνης –που δεν εκτέθηκαν ποτέ εκτός Ελλάδας–.

» Εξάλλου μουσεία και πινακοθήκες όλο και περισσότερο επιστρέφουν έργα τέχνης, μοιράζονται, δανείζουν και συνεργάζονται. Για παράδειγμα σκεφτείτε την αξιόλογη έκθεση που πραγματοποιήθηκε στο Μουσείο Επιστημών [Science Museum του Λονδίνου], με τίτλο «Greeks: Science and wisdom», την οποία εγκαινίασα την περασμένη βδομάδα. Για τους σκοπούς της έκθεσης συγκεντρώθηκαν έργα τέχνης όχι μόνο από την Ελλάδα και το Ηνωμένο Βασίλειο, αλλά από πολλές άλλες χώρες και συλλογές.

» Δεν είναι άποψη μόνο της ελληνικής Κυβέρνησης ότι τα γλυπτά πρέπει να επανασυνδεθούν. Εκφράστηκε ομόφωνα και από την Διακυβερνητική Επιτροπή της UNESCO για Προώθηση της Επιστροφής των Πολιτιστικών Αγαθών στις Χώρες Προέλευσης [Intergovernmental Committee for Promoting the Return of Cultural Property to its Countries of Origin]. Τον Σεπτέμβριο [η Επιτροπή] επέκρινε την άρνηση της Βρετανίας να συζητήσει το ζήτημα, υποστηρίζοντας ότι «η υπόθεση ενέχει διακυβερνητική χαρακτήρα και συνεπώς η υποχρέωση της επιστροφής των γλυπτών του Παρθενώνα βαραίνει ξεκάθαρα την Κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου».

» Φαίνεται ότι πολλοί Βρετανοί συμφωνούν. Κατ’ ακρίβειαν οι δημοσκοπήσεις υποδεικνύουν ότι η υποστήριξη στην επιστροφή των γλυπτών στην Ελλάδα ενισχύθηκε τα τελευταία χρόνια. Φυσικά οι Αρχές του Βρετανικού Μουσείου θα υποστηρίξουν ότι η επιστροφή των γλυπτών θα αποτελέσει την αρχή παρόμοιων απαιτήσεων, δημιουργώντας την υποχρέωση να επιτρέψουν την επιστροφή και άλλων αντικειμένων. Κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Θεωρούμε ότι τα γλυπτά αποτελούν μοναδική περίπτωση.

» Είναι γεγονός ότι ο Λόρδος Elgin ενήργησε παράνομα. Χρησιμοποιώντας δυναμίτη και σιδερένιους λοστούς κυριολεκτικά έσπασε τα ανάγλυφα από τις βάσεις τους, προκαλώντας ζημιές στον Παρθενώνα. Ακολούθως έστειλε τα γλυπτά εκτός της χώρας.

» Σε τελική ανάλυση [όμως], η συζήτηση δεν αφορά κυρίως στην ιδιοκτησία ή στη νομιμότητα. Πρόκειται περισσότερο για μια πολιτική και ηθική συζήτηση με πολιτική διάσταση, που περιορίζεται από τεχνικές λεπτομέρειες. Η επανένωση των μαρμάρων θα καθίστατο πολύ πιο εύκολη αν η βρετανική Κυβέρνηση αναιρούσε τους πολιτικούς περιορισμούς που προκύπτουν από τον Νόμο περί του Βρετανικού Μουσείου [British Museum Act of 1963], ο οποίος δένει τα χέρια των Αρχών του ιδρύματος.

» Δεδομένου ότι ο [Βρετανός Πρωθυπουργός] μου δήλωσε ότι δεν θα στεκόταν εμπόδιο στις προσπάθειες της Ελλάδας να διεξάγει επίσημο διάλογο με το Βρετανικό Μουσείο σχετικά με το μέλλον των γλυπτών, θεωρώ ότι τα πράγματα θα εξελιχθούν διαφορετικά – [ο Πρωθυπουργός] δεν θα εμποδίσει οποιαδήποτε μελλοντική συμφωνία προκύψει και, αντιθέτως, θα προσπαθήσει να τροποποιήσει την υφιστάμενη νομοθεσία για να επιτρέψει την επιστροφή των γλυπτών.

» Ένα πράγμα είναι σίγουρο. Οι δεσμοί Ελλάδας και Ηνωμένου Βασιλείου εκτείνονται βαθιά στον χρόνο. Σήμερα οι δεσμοί μας είναι ισχυροί και ανθεκτικοί. Αλλά δεν μπορούμε να προσποιηθούμε ότι είναι ολοκληρωμένοι. Γι’ αυτό ελπίζω ότι το Λονδίνο και η Αθήνα θα εργαστούν μαζί για να ανατρέψουν μια αδικία που βαραίνει τους Έλληνες.

» Ο μεγαλύτερός σας ποιητής, ο Λόρδος Byron, ήταν ένας από τους πολλούς Βρετανούς που πολέμησαν στο πλευρό μας, στον πόλεμο της ανεξαρτησίας. Το 1824 ο Byron πέθανε ως ήρωας για την Ελλάδα, μετά τη δεύτερη πολιορκία του Μεσολογγίου. Περίπου 200 χρόνια μετά τον θάνατο του Byron, πιστεύω ότι ο Boris Johnson, μελετητής της κλασσικής περιόδου, γνωρίζει ότι έχει μια μοναδική ευκαιρία να εκμεταλλευτεί τις συνθήκες και να καταστήσει αυτήν τη γενιά, ως τη γενιά που επιτέλους επανασύνδεσε τα γλυπτά του Παρθενώνα.

» Πρωθυπουργέ, είναι η στιγμή να αδράξετε την ευκαιρία».