Έγκλημα

Γυναικοκτονίες, βιασμοί & ενδοοικογενειακή βία υπό έναν κυπριακό εγκληματολογικό φακό

Από το ACUNS στους αριθμούς του Κλάδου Βίας Στην Οικογένεια & Κακοποίησης Ανηλίκων της ΥΔΥΕΠ της Αστυνομίας Κύπρου

Ο όρος «γυναικοκτονία» (“femicide”) μπήκε πλέον και στον κυπριακό δημόσιο διάλογο. Μέχρι πρόσφατα, ακόμα και στη διεθνή εγκληματολογική βιβλιογραφία, δεν ήταν τόσο διαδεδομένος. Για παράδειγμα, στη 2η έκδοση του 2006 του έγκριτου “The SAGE Dictionary of Criminology” των Καθηγητών Εγκληματολογίας Eugene McLaughlin και John Muncie (Λονδίνο, εκδόσεις SAGE), δεν υπάρχει ξεχωριστό λήμμα “femicide”, ούτε καταχώρηση στο ευρετήριο.

Ορίζοντας τη «γυναικοκτονία»

Στις 26 Νοεμβρίου 2012, η Διακήρυξη της Βιέννης για τη Γυναικοκτονία (Vienna Declaration on Femicide) υπεγράφη από τους συμμετέχοντες στο συμπόσιο που συγκάλεσε το διεθνές Ακαδημαϊκό Συμβούλιο για το Σύστημα των Ηνωμένων Εθνών (Academic Council on the United Nations System). Μεταξύ αυτών που συμφώνησαν στην κοινή δήλωση περιλαμβάνονταν «αντιπρόσωποι των κρατών-μελών και ΜΚΟ, κοινωνικοί επιστήμονες, εγκληματολόγοι, εισαγγελείς, αστυνομικοί, φεμινιστές ακτιβιστές και ενδιαφερόμενα άτομα».

Ο ΓΓ του ΟΗΕ παρέλαβε τη δήλωση του ACUNS που συμπεριλαμβάνεται στο έγγραφο E/CN.15/2013/NGO/1 της Επιτροπής για την Πρόληψη του Εγκλήματος & την Ποινική Δικαιοσύνη του Οικονομικού και Κοινωνικού Συμβουλίου (ECOSOC), το οποίο συνήλθε μεταξύ 22-26 Απριλίου 2013 στη Βιέννη. Το Άρθρο 1 προτρέπει τα κράτη-μέλη, στο πλαίσιο των ευθυνών τους, να αναλάβουν θεσμικές πρωτοβουλίες για την προστασία των γυναικών, την αποτροπή και τη δίωξη της γυναικοκτονίας και την παροχή νομική αρωγής και μετα-τραυματικής θεραπείας σε θύματα-γυναίκες.

Αυτά τα υψηλού πολιτικού συμβολισμού γεγονότα έλαβαν χώραν 36 χρόνια μετά που η φεμινίστρια συγγραφέας και ακτιβίστρια Diana E.H. Russell πρωτοχρησιμοποίησε τον όρο στην κατάθεσή της στο Διεθνές Δικαστήριο για Εγκλήματα Κατά των Γυναικών, λέγοντας πως «πρέπει να αναγνωρίσουμε τη σεξουαλική πολιτική του φόνου». Η Russell, μαζί με τη Nicole Van de Ven, οργάνωσαν αυτό το λαϊκό δικαστήριο τον Μάρτιο του 1976 στις Βρυξέλλες, με στόχο να θέσουν στη διεθνή κοινή γνώμη «την πληθώρα των εγκλημάτων που τελούνται έναντι γυναικών σε όλον τον κόσμο». Επιδίωξε επίσης «να φέρει μια εναλλακτική, πιο ριζοσπαστική φεμινιστική οπτική στο Διεθνές Έτος Γυναικών του ΟΗΕ». Χαιρετισμούς απέστειλε η Simone de Beauvoir, φιλόσοφος του φεμινισμού και του δυτικού μαρξισμού. Τα πρακτικά δημοσιεύθηκαν με τον τίτλο «Crimes Against Women: Proceedings of the International Tribunal» (Μπέρκλεϋ, Russell Publications, 1976).

Όπως αναφέρουν οι Myrna Dawson, Michelle Carrigan & Emily Hill (“Femicide”, Oxford Bibliographies, 2019), από τα μέσα της δεκαετίας του 1970 υπήρξε σημαντική έρευνα για το ζήτημα, με αύξηση της προσοχής σε ακτιβιστικό, ακαδημαϊκό και κυβερνητικό επίπεδο από τα μέσα της δεκαετίας του 2000. Ο όρος χρησιμοποιήθηκε περισσότερο για να υπογραμμίσει τα εγκλήματα κατά συγκεκριμένων ομάδων γυναικών (ιθαγενείς ή/και φτωχές γυναίκες, πόρνες) σε κάποιες περιοχές του πλανήτη, όπως τη Λατινική Αμερική.

Σύμφωνα με τη βιβλιογραφική επισκόπηση των συγγραφέων, ο ορισμός της Russell για τη γυναικοκτονία είναι «η δολοφονία ενός ή περισσοτέρων γυναικών από έναν ή περισσότερους άνδρες διότι είναι γυναίκες» ή δολοφονίες που «έχουν ως κίνητρο το μίσος ή την ανισότητα στις σχέσεις εξουσίας μεταξύ ανδρών και γυναικών».

Οι ακαδημαϊκές και πολιτικές συζητήσεις για τη σκοπιμότητα και τη χρησιμότητα του όρου «γυναικοκτονία», των χαρακτηριστικών της, αλλά και των τρόπων καταγραφής, ταξινόμησης και ανάλυσης συνεχίζουν, με τον όρο σιγά-σιγά να καθιερώνεται, τουλάχιστον σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Στη συζήτηση, πέραν της Κοινωνιολογίας, της Νομικής και της Εγκληματολογίας έχουν πλέον εμπλακεί και επιστήμες όπως η Γυναικολογία, η Μαιευτική και η Παιδιατρική.

Οι αριθμοί στην Κύπρο

Η «Σημερινή» εξασφάλισε από τον Κλάδο Χειρισμού Θεμάτων Βίας Στην Οικογένεια & Κακοποίησης Ανηλίκων (ΒΣΟ&ΚΑ) της Υποδιεύθυνσης Διαχείρισης Υποθέσεων Ευάλωτων Προσώπων (ΥΔΥΕΠ) της Αστυνομίας Κύπρου, τα επίσημα στατιστικά στοιχεία γύρω από τις υποθέσεις φόνων, βίας και κακοποιήσεων κατά γυναικών. Σύμφωνα με αυτά, το 2019 σε 1.200 υποθέσεις για περιστατικά βίας στην οικογένεια, το 72% των θυμάτων ήταν γυναίκες, όπως επίσης και το 2020 σε σύνολο 1.860 περιστατικών το 77% των θυμάτων ήταν γένους θηλυκού.

Τα στοιχεία του ΒΣΟ&ΚΑ της ΥΔΥΕΠ έχουν ως εξής:

ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΓΥΝΑΙΚΩΝ 25.12.PNG

Βιασμοί στην Κύπρο

Σε σχέση με τους αριθμούς βιασμών που δίνει η ΥΔΥΕΠ, παρατηρούμε πως υπάρχει αύξηση μεταξύ 2019-2021, λαμβάνοντας ιδιαίτερα υπόψη πως για το τρέχον έτος έχει καταγραφεί μόνο το πρώτο εξάμηνο.

Αν και αυξητική, η τάση παραμένει ωστόσο -και μέχρι στιγμής- σε χαμηλά επίπεδα σε σχέση με άλλες χώρες της Ευρώπης.

Όπως προκύπτει από πρόσφατη μελέτη του Κύπριου Εγκληματολόγου Δρος Άγγελου Κωνσταντίνου του Ανοικτού Πανεπιστημίου Κύπρου («Το Αδίκημα του Βιασμού στο Κυπριακό Συγκείμενο: Εγκληματολογική Χαρτογράφηση και Νομική/Νομολογιακή Ανάλυση», 2020, Εθνικός Μηχανισμός για τα Δικαιώματα της Γυναίκας, Υπουργείο Δικαιοσύνης & Δημόσιας Τάξης και Ιερά Αρχιεπισκοπή Κύπρου), η συχνότητα βιασμού/απόπειρας βιασμού ανά έτος στην Κύπρο, μεταξύ 2010-2019 είχε μειωτική τάση από το 2010 και μετέπειτα, εκτός από το 2018, όταν αυξήθηκαν και πάλι για να μειωθούν το αμέσως επόμενο έτος, όπως διαφαίνεται στον σχετικό πίνακα που δημοσιεύουμε.

ΠΙΝΑΚΑΣ ΒΙΑΣΜΟΙ 25.12.PNG

Εξάλλου, σύμφωνα με την Eurostat, κατά το έτος 2017, η Κύπρος κατείχε την έκτη πιο χαμηλή θέση ανάμεσα στα κράτη-μέλη της ΕΕ, σε σχέση με τη συχνότητα του βιασμού. Με βάση τα στατιστικά που παραθέτει ο κ. Κωνσταντίνου, η Κύπρος κατέγραψε 2.34 βιασμούς ανά 100.000 κατοίκους, σε αντιδιαστολή με την Ελλάδα (1.45/100.000), που κατέλαβε τη χαμηλότερη θέση και την Αγγλία/Ουαλία (92.08/100.000), που κατέλαβε την υψηλότερη.

Όπως σημειώνει ο κ. Κωνσταντίνου στην εισαγωγή της μελέτης, «η τέλεση του αδικήματος του βιασμού στην Κύπρο παρουσιάζει κατά την τελευταία δεκαετία (ετησίως) ελάχιστη/μέγιστη τιμή 14/38 αντιστοίχως και, παρότι συγκαταλέγεται στα πιο σοβαρά αδικήματα του ποινικού μας κώδικα, δεν έχει τύχει σημαίνουσας εγκληματολογικής και νομικής ανάλυσης».

Το «known-unknown» της αφανούς εγκληματικότητας

Όπως συμβαίνει με κάθε μορφή εγκληματικής και παραβατικής συμπεριφοράς, υπάρχουν τα επίσημα στατιστικά αλλά υπάρχει η «αφανής ή σκοτεινή εγκληματικότητα» (“dark figure of crime”), δηλαδή εγκλήματα που δεν καταγγέλλονται και που ο πραγματικός τους αριθμός είναι άγνωστος και που μπορεί μόνο να υπολογιστεί, και πάλι όμως υποθετικά.

Για τέτοιου είδους εγκλήματα, όπως ενδοοικογενειακής βίας και σεξουαλικής κακοποίησης ανηλίκων, που τελούνται πίσω από κλειστές πόρτες και στο ιερό άβατο της οικίας, αυτό το άγνωστο ποσοστό υπολογίζεται πως είναι πάντα μεγαλύτερο του πραγματικού. Η γενικότερη αύξηση στις σχετικές καταγγελίες που παρατηρήθηκε το 2020 από το 2018, ίσως οφείλεται, σύμφωνα με την Αστυνόμο Β’ Κυριακή Λαμπριανίδου, στη σύσταση εξειδικευμένων επαρχιακών κλιμακίων κάτω από τα ΤΑΕ και στο ότι «η Αστυνομία έκανε άνοιγμα προς την κοινωνία», καλώντας τα θύματα να έρθουν και να καταγγείλουν με σεβασμό και ασφάλεια («Σημερινή» της Κυριακής, 14/02/2021).

Γυναικοκτονίες & ενδοοικογενειακή βία σε κοινωνικό, ακαδημαϊκό & πολιτικό πλαίσιο

Η αποκάλυψη του Ίλαρχου Νίκου «Ορέστη» Μεταξά το 2019 ως κατά συρροήν δολοφόνου αλλοδαπών γυναικών, που εργάζονταν στην πατρίδα μας, οδήγησε -μέσα από μια δικαστική διαδικασία-εξπρές- στην επιβολή της μεγαλύτερης ποινής που επιβλήθηκε ποτέ από κυπριακό Δικαστήριο, για τον φόνο 7 προσώπων. Όπως γράφει η Φρόσω Βιολάρη, υπό την προεδρία του Προέδρου του Κακουργιοδικείου Λευκωσίας, Χάρη Πογιατζή, το τριμελές Κακουργιοδικείο Λευκωσίας επέβαλε στις 24 Ιουνίου 2019 για κάθε φόνο διά βίου φυλάκιση, ωστόσο για τους δύο φόνους με θύματα μητέρες και κόρες, τα ισόβια συντρέχουν, αφού τα αδικήματα διαπράχθηκαν κατά τον ίδιο χρόνο («Σημερινή» Online, 31/12/2019).

Αναφορικά με τις δολοφονίες γυναικών, καθώς και περισσότερα στοιχεία γύρω από την ενδοοικογενειακή βία και τις γυναικτονίες σε Κύπρο, Ευρώπη και αλλού στον κόσμο, καταγράφονται στο άρθρο «40 υποθέσεις μέσα σε μια 10ετία μετρά η μικρή Κύπρος» της Γαβριέλλας Θεοφάνους («Σημερινή» της Κυριακής, 17/10/2021).

Από το ίδιο άρθρο, καταγράφουμε και την επεξήγηση που δίνει στο φαινόμενο της γυναικοκτονίας ο Καθηγητής Ανδρέας Καπαρδής, Πρόεδρος του Κυπριακού Συνδέσμου Εγκληματολογίας.

Ο κ. Καπαρδής τόνισε πως «στη σοβαρή ενδοοικογενειακή βία οι γυναίκες και τα παιδιά είναι αυτά που υποφέρουν πιο πολύ στα χέρια εκείνων που εμπιστεύονται και αγαπούν». Επίσης σχολίασε το γεγονός ότι με την αλλαγή του πληθυσμού της Κύπρου ένας στους πέντε είναι Ελλαδίτης καθώς και μετανάστες των γύρω χωρών, στις οποίες είναι υψηλό το ποσοστό βίας κατά των γυναικών λόγω της κουλτούρας τους, πράγμα που αυξάνει και τα ποσοστά βίας εντός του νησιού μας όπου και διαμένουν.

«Η συμπεριφορά των δύο σε μια σχέση εξαρτάται πάντα από την ανατροφή που τους δόθηκε και από το πολιτισμικό τους περιβάλλον. Όπως σε κάποιες χώρες οι γυναίκες θεωρούνται κτήματα των συζύγων τους και πως σε θέματα οικογένειας δεν μπορούν να παρεμβαίνουν άλλοι, γιατί μόνον ο άνδρας είναι κυρίαρχος της οικογένειας. Μιλάμε βέβαια για ορισμένες κουλτούρες και όχι τη δική μας», συνέχισε ο καθηγητής, ενώ σχολίασε πως η Κύπρος είχε μια τέτοια κουλτούρα γύρω στο 1950 και 1960. Σήμερα στην Κύπρο, πρόσθεσε, υπάρχει ένα μικρό ποσοστό που στηρίζει αυτές τις αντιλήψεις και συμπεριφέρεται αναλόγως και αυτό οφείλεται κυρίως στη μόρφωση και στην ενδοοικογενειακή ανατροφή.

Καταληκτικά, ο κ. Καπαρδής τόνισε πως η συμπεριφορά και η ενδοοικογενειακή ζωή όπως και το μορφωτικό επίπεδο μπορούν να ανατρέψουν αυτές τις βίαιες συμπεριφορές ιδιαίτερα προς τις γυναίκες, οι οποίες καταλήγουν ορισμένες φορές σε γυναικοκτονίες.

Όπως σημειώνεται, μέχρι πρότινος η λέξη γυναικοκτονία δεν υπήρχε στο Κυπριακό Δίκαιο και φυσικά καλυπτόταν από το κακούργημα της ανθρωποκτονίας με ποινή διά βίου φυλάκισης. Η Πρόεδρος της Βουλής και βουλευτής του ΔΗΣΥ, Αννίτα Δημητρίου, κατέθεσε πρόσφατα πρόταση νόμου, η οποία να καλύπτει το αδίκημα της γυναικοκτονίας ως κακούργημα εναντίον γυναικών λόγω του φύλου τους, με διά βίου φυλάκιση.

Αλλοδαποί - Κύπριοι & ενδοοικογενειακή βία: Η περίπτωση της Πάφου

Ενδιαφέροντα στατιστικά για τα ποσοστά της σχετικής εγκληματικότητας που αναλογούν σε Κύπριους και αλλοδαπούς έδωσε το Κλιμάκιο για τη Βία στην Οικογένεια της Αστυνομικής Διεύθυνσης Πάφου στο «ΚΥΠΕ» (10/12/2021).

Σύμφωνα με τον Βοηθό Αστυνομικό Διευθυντή Πάφου, Μιχάλη Ιωάννου, από τις 15 Φεβρουαρίου 2021 που έχει τεθεί σε λειτουργία μέχρι σήμερα, το Κλιμάκιο αναφέρει τα εξής:

- Έχει διερευνήσει 216 υποθέσεις.

- Υπέβαλαν τα παράπονά τους 239 παραπονούμενοι, εκ των οποίων οι 142 είναι Κύπριοι και οι 97 αλλοδαποί.

- Κατηγορήθηκαν 223 άτομα, εκ των οποίων 134 Κύπριοι και 89 αλλοδαποί.

- Συνελήφθησαν 106 πρόσωπα, εκ των οποίων 52 Κύπριοι και 54 αλλοδαποί.

- Εκδόθηκαν προς τον σκοπό διερεύνησης αυτών των υποθέσεων συνολικά 42 διατάγματα αποκλεισμού, εκ των οποίων τα 15 αφορούν Κύπριους και τα 25 αλλοδαπούς.

- Έχουν τεθεί περιοριστικοί όροι σε κατηγορούμενους σε 57 περιπτώσεις.

Το αστυνομικό Κλιμάκιο για τη Βία στην Οικογένεια της Πάφου, είπε ο κ. Ιωάννου, συνεχίζει τη διερεύνηση αυτών των υποθέσεων με εξειδικευμένο προσωπικό , προσθέτοντας πως «από τη μέχρι σήμερα πορεία του φαίνεται ότι τυγχάνει εμπιστοσύνης». Γι’ αυτό, πρόσθεσε, οι καταγγελίες γίνονται μόνο στο ΤΑΕ Πάφου και όχι στους τοπικούς σταθμούς όπως παλαιότερα. Αυτό, συνέχισε, δίδει ένα επιπρόσθετο κίνητρο στους παραπονούμενους, που στη συντριπτική τους πλειοψηφία είναι γυναίκες και παιδιά, να κάνουν τις καταγγελίες τους και να διερευνώνται.

Ο Βοηθός Αστυνομικός Διευθυντής Πάφου είπε ακόμη πως το Κλιμάκιο έχει τη δυνατότητα με τη βοήθεια και άλλων υπηρεσιών, όπως είναι οι κρατικές υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας και τα Νοσοκομεία, να προσφέρουν επιπρόσθετη βοήθεια στα θύματα, ούτως ώστε να σταματήσουν οι υποθέσεις και να μειωθούν στο ελάχιστο.

* Αστυνομικές Σπουδές, Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου

(Δημοσιεύθηκε στη «Σημερινή της Κυριακής», 26/12/2021, στήλη «Άμυνας & Ασφάλειας Αφηγήματα». Στο ψηφιακό κείμενο έγιναν κάποιες πολύ μικρές διορθώσεις στις παραπομπές της προτελευταίας παραγράφου, σε σχέση με το κείμενο της έντυπης εφημερίδας.)