Οικονομική ανάπτυξη και κοινωνικός προβληματισμός

Η σημερινή μέρα δεν ενδείκνυται για αυστηρά τεχνοκρατικές αναλύσεις για την πορεία της οικονομίας και των δημόσιων οικονομικών. Είναι μέρα που μαζεύονται οι οικογένειες, εφόσον έχουν κάνει το τεστ που αφορά τον κορωνοϊό και τηρώντας τον μέγιστο αριθμό ατόμων ανά συνάθροιση. Τα κάρβουνα σιγά-σιγά ανάβουν και ετοιμάζονται οι σούβλες, ενώ τα μακαρόνια του φούρνου και τα γεμιστά ψήνονται.

Τα πιο πάνω αποτελούν μια εικόνα που πριν από μερικά χρόνια μπορούσες να δεις συχνότερα, εφόσον η πίεση της καθημερινότητας ήταν λιγότερη, περιορισμένα τα προβλήματα και ο κόσμος έμενε ικανοποιημένος με λιγότερα. Παιδιά στις αλάνες φυσικά στη σημερινή εποχή δύσκολα θα δεις, να βάζουν αυτοσχέδιες «πόρτες» να παίξουν ποδόσφαιρο.

Ο κόσμος εξελίσσεται μέσα από μια ισχυρή δυναμική, η τεχνολογία αναβαθμίζεται, τα οικονομικά και χρηματοοικονομικά μέσα ενισχύονται και οι οικονομίες μετασχηματίζονται. Εθνικές οικονομίες που βασίζονταν σε μικρό αριθμό τομέων πλέον παρουσιάζουν μια πιο στρωματοποιημένη και πολύπλευρη ανάπτυξη.

Η οικονομία της Κύπρου

Το ίδιο έχει συμβεί και με την οικονομία της Κύπρου, που από κυρίως γεωργική, μετατράπηκε σε κέντρο παροχής υπηρεσιών είτε αναφερόμαστε στον τουρισμό είτε στις επαγγελματικές υπηρεσίες. Φυσικά θα πρέπει να πούμε ότι τα τελευταία χρόνια γίνεται μια προσπάθεια ενίσχυσης του πρωτογενούς τομέα ειδικά σε ό,τι έχει να κάνει με την παρασκευή χαλλουμιού και κρασιού. Τα στατιστικά στοιχεία καταδεικνύουν την ενίσχυση των εξαγωγών των συγκεκριμένων προϊόντων αλλά και αρκετών άλλων.

Η Κύπρος ως εξωγενής οικονομία πρέπει να προσαρμόζεται στα ευρωπαϊκά και διεθνή δεδομένα. Με μια σχετικά μικρή εσωτερική αγορά οι ξένες επενδύσεις και η «εισαγόμενη ζήτηση» διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξή της. Είναι ξεκάθαρο ότι για ν’ ανταπεξέλθει στο νέο οικονομικό περιβάλλον θα πρέπει να παραμένει ανταγωνιστική και να μπορεί να ικανοποιεί τις συνεχώς μεταβαλλόμενες ανάγκες των επενδυτών, των επιχειρηματιών αλλά και της κοινωνίας στο σύνολό της.

Πολλές φορές ακούς ότι σταθήκαμε τυχεροί ως χώρα όταν παρουσιάζονταν προβλήματα μέσα από ευκαιριακού τύπου στηρίγματα. Για παράδειγμα ότι τη μια φορά ήμασταν τυχεροί που είχαμε τους επενδυτές από το Λίβανο, την άλλη από τη Ρωσία και τελευταίως από διάφορες χώρες μέσα από τις πολιτογραφήσεις.

Υπάρχει μεγάλη δόση αλήθειας στα πιο πάνω εφόσον ενδεχομένως καταφέραμε μέσα από την πάροδο των χρόνων να δημιουργήσουμε ένα σταθερό και βιώσιμο οικονομικό μοντέλο, με σωστά αντανακλαστικά. Δεν μπορούμε φυσικά να μη λαμβάνουμε υπόψη και τις υπερβολές, με τις οποίες καταπιάστηκαν Πολιτεία και κοινωνία.

Υπάρχουν αρκετά παραδείγματα υπερβολών, όπως η μεγάλη πιστωτική επέκταση με την παραχώρηση δανείων μόνο στη βάση μιας υποκειμενικής εκτίμησης της υποθήκης χωρίς να διασφαλίζεται η δυνατότητα αποπληρωμής, τα καταναλωτικά δάνεια χωρίς εξασφαλίσεις (διακοποδάνεια σε μερικές περιπτώσεις), οι επενδύσεις σε ομόλογα και αξιόγραφα, και η παραχώρηση πιστωτικών καρτών που ουσιαστικά δεν τις χρειάζονταν οι ιδιοκτήτες τους. Αυτά ήταν λάθη τόσο των πολιτών αλλά και των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων. Το ίδιο μπορεί να ειπωθεί και θα τους διάσπαρτους πύργους χωρίς ολοκληρωμένο πολεοδομικό σχεδιασμό.

Φυσικά από την άλλη ήταν το επιχειρηματικό δαιμόνιο των Κυπρίων και η συνεργασία Πολιτείας και ιδιωτικού τομέα που έδωσε τη δυνατότητα προσέλκυσης σημαντικών επενδύσεων στη χώρα. Αμέτρητα ταξίδια σε πολλές χώρες, πολλές από αυτές αρκετά μακρινές, παρουσιάσεις και συνεχής προσπάθεια ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας της χώρας μέσα από τη βελτίωση του νομικού και φορολογικού πλαισίου καταγράφονται στα θετικά.

Πολλοί είναι οι τομείς στους οποίους υπήρξε η δυνατότητα προσέλκυσης κεφαλαίων από το εξωτερικό, σοβαρών επενδυτών που πίστεψαν στη χώρα, που μετέφεραν τις εργασίες των επιχειρήσεών τους, καθώς και την οικογένειά τους. Αλλά δυστυχώς ως λαός είμαστε των άκρων (αυτό διαφαίνεται και στις αποφάσεις της Πολιτείας) και επιρρεπείς στις υπερβολές.

Είναι σημαντικό να καταγραφούν άμεσα οι τομείς τους οποίους θέλουμε ως χώρα να αναπτύξουμε, να συσταθούν ομάδες με τεχνοκράτες από τον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα, και χρονοδιαγράμματα ώστε να παραδώσουν έναν ολοκληρωμένο και πρακτικά εφαρμόσιμο σχεδιασμό για την ανάπτυξή τους. Και, φυσικά, μετά θα πρέπει να υπάρξει σχολαστική παρακολούθηση της εφαρμογής του πλάνου που θα συμφωνηθεί από τις συγκεκριμένες ομάδες.

Υπάρχει όμως ακόμη η δυνατότητα θεσμικών αλλαγών μέσα από τα προγράμματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εφόσον για την εκταμίευση κεφαλαίων θα πρέπει να ελέγχονται οι μεταρρυθμίσεις που ολοκληρώνονται. Ίσως τελικά να λειτουργούμε καλύτερα, αν μας παρακολουθούν και μας επιβάλλουν τις αλλαγές, αλλά θα πρέπει να υπάρξουν πολιτικές συναινέσεις.

Κρίνεται, επιπλέον, αναγκαίο να υπάρξουν αποφάσεις και κινήσεις που θα δώσουν ώθηση στην οικονομία βραχυπρόθεσμα, ώστε με την αντιμετώπιση του προβλήματος του ιού να υπάρξει ισχυρή ανάπτυξη, αλλιώς θα οδηγηθούμε σε μια οριζόντια πορεία φθοράς. Είναι εκείνην την περίοδο που θα προκύψουν σημαντικά ζητήματα όσον αφορά την ανεργία και τα προβλήματα βιωσιμότητας των επιχειρήσεων.

Μετά τα λάθη του παρελθόντος, που δημιούργησαν μια κακή εικόνα για τη χώρα και ενίσχυσαν τις πολιτικές αντιπαραθέσεις στο εσωτερικό, οποιεσδήποτε ρυθμίσεις πρέπει να έχουν ξεκάθαρο νομικό πλαίσιο, όχι απλώς κάποιες σελίδες κανονισμών που επιδέχονται διάφορες ερμηνείες, μηχανισμό ελέγχου και λογοδοσίας αλλά και αποτελεσματικότητα στην εφαρμογή τους, μακριά από δαιδαλώδεις γραφειοκρατικές διαδικασίες.

Είναι χαρακτηριστικό ότι οι οικονομικοί σχεδιασμοί θα πρέπει να περιλαμβάνουν μιαν ασταθή μεταβλητή, που είναι η εξάπλωση της πανδημίας, η οποία θα πρέπει να αξιολογείται μέσα από μηχανισμούς ανάλυσης ευαισθησίας των μοντέλων.

Γίνεται επίσης αντιληπτό ότι τέτοιες αλλαγές δεν γίνονται από τη μια μέρα στην άλλη, αλλά απαιτείται λεπτομερής σχεδιασμός, εμπειρογνωμοσύνη και ένα υλοποιήσιμο πλάνο. Πολλές ιδέες χωρίς συνοχή και έλεγχο στην υλοποίησή τους ουσιαστικά θα προκαλέσουν σύγχυση και σίγουρα όχι το επιθυμητό αποτέλεσμα.

Οι οικονομίες πρέπει να παρουσιάζουν ευελιξία, ισχυρούς και βιώσιμους οικονομικούς δείκτες, υγιείς επιχειρήσεις, ευέλικτο και φιλικό επιχειρηματικό περιβάλλον, πάντοτε με τους απαραίτητους μηχανισμούς ελέγχου, και με πλήρη αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού του τόπου.

Στην οικονομική θεωρία όλες οι οικονομίες παρουσιάζουν κυκλικότητα, με περιόδους ανάπτυξης, διόρθωσης και ύφεσης. Το ζητούμενο όμως για κάθε οικονομία είναι πόσο προετοιμασμένη είναι στην περίπτωση ύφεσης και η ανθεκτικότητα που έχει σε περίπτωση αρνητικών εξελίξεων.

Η κυπριακή οικονομία τις τελευταίες δεκαετίες αναπτύχθηκε, αναπροσαρμόστηκε, εξειδικεύτηκε και υπάρχουν επιτεύγματα για τα οποία ο λαός της μπορεί να νιώθει περήφανος. Την ίδια στιγμή υπήρξαν σοβαρά λάθη και παραλείψεις, ευκαιριακού τύπου αποφάσεις και ενέργειες που προκάλεσαν την κοινωνία και δημιούργησαν μιαν άσχημη εικόνα της χώρας στο εξωτερικό.

Μέσα από την καθημερινότητα, την πίεση της δουλειάς, εφόσον πλέον οι ρυθμοί της ζωής είναι πολύ διαφορετικοί και πιο απαιτητικοί απ’ ό,τι παλαιότερα, χάνονται οι διαπροσωπικές σχέσεις και πολλές φορές ο σεβασμός προς τον άνθρωπο. Οπότε πέρα από τη συζήτηση για την πορεία των οικονομικών, των επενδύσεων, για το πώς θα κινηθεί η αγορά των κρυπτονομισμάτων, είναι καλό να κοιτάξουμε πώς ενισχύεται ο κοινωνικός ιστός.

Πάντως σημείο «αντιπαράθεσης» της σημερινής μέρας ενδεχομένως να είναι το αν το αλάτι μπαίνει στη σούβλα πριν μπει στα κάρβουνα, στο μέσο ή προς το τέλος, όταν πλησιάζει να ψηθεί. Καλά Χριστούγεννα!