Γροθιά στο στομάχι οι αριθμοί υποθέσεων σχολικού εκφοβισμού

To bullying ή ο σχολικός εκφοβισμός έχει πια γίνει μάστιγα στο νησί μας. Μια μάστιγα που κοστίζει ζωές και πολλά ψυχικά τραύματα σε μικρά παιδιά και εφήβους. Πολλές φορές οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί πρέπει να είναι αυτοί που θα παίξουν καταλυτικό ρόλο, ώστε να αποτραπεί μια τέτοια πράξη σε άλλα παιδιά. Στα σχολεία και τα εκπαιδευτικά ιδρύματα πραγματοποιούνται συνεχώς διαλέξεις και δίνονται κατευθυντήριες γραμμές σε παιδιά που δέχονται ή ασκούν εκφοβισμό, ώστε να εξαλειφθεί μια και καλή αυτή η μάστιγα. Τα «κρούσματα» εκφοβισμού στην Κύπρο ολοένα και αυξάνονται, με τους αρμοδίους να βρίσκουν συνεχώς νέες εκπαιδευτικές θεματικές και διαλέξεις, ώστε να βοηθήσουν παιδιά που ασκούν ή δέχονται εκφοβισμό.

Παρά τις ζωές που χάθηκαν και τον μεγάλο αριθμό παιδιών που δέχονται εκφοβισμό, οι πλείστοι -γονείς και παιδιά- δεν γνωρίζουν επακριβώς τι είναι και τι πρέπει να πράξουν όταν το παιδί τους ασκεί ή δέχεται σχολικό εκφοβισμό. Το bullying είναι μία επιθετική συμπεριφορά που εκδηλώνεται σκόπιμα και περιλαμβάνει μία επαναλαμβανόμενη συμπεριφορά με φυσική και λεκτική μορφή αλλά και σχετική με αυτές. Την ίδια στιγμή που τα αγόρια μπορεί να εκφοβίσουν άλλους χρησιμοποιώντας τη δύναμή τους, τα κορίτσια συχνά εκφοβίζουν άλλα κορίτσια μέσα από τον κοινωνικό αποκλεισμό. Ο εκφοβισμός είναι μέρος του σχολείου και του εργασιακού χώρου εδώ και πολλά χρόνια, ενώ τελευταία η τεχνολογία και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δημιούργησαν έναν νέο χώρο για εκφοβισμό, όπου επεκτάθηκε το εύρος του.

Υψηλά ποσοστά σχολικής βίας στην Κύπρο

Έρευνες που έγιναν σε ευρωπαϊκό επίπεδο αναφέρουν ότι η Κύπρος χαρακτηρίζεται από τα πιο υψηλά ποσοστά σχολικής βίας.

Σε πρόσφατη έρευνα στην Κύπρο (2020), βρέθηκε ότι σε δείγμα 900 εφήβων (11-15 ετών) το 14,1% ανέφεραν ότι εκφόβισαν άλλο άτομο, ενώ 22,2% ανέφεραν ότι υπέστησαν εκφοβισμό.

Το ποσοστό αυτό φαίνεται να αυξήθηκε σε διάστημα δέκα ετών -από το 2010 δηλαδή- από προηγούμενη επίσημη έρευνα όπου καταγράφηκε ότι το 9,4% των μαθητών/μαθητριών ενεπλάκησαν σε σχολική βία ως θύτες και 11,3% ως θύματα.

Δύο διαχρονικές έρευνες με δείγματα Κυπρίων εφήβων (ηλικίας 11-14), που ξεπερνούσαν τα 1000 άτομα, βρήκαν τρεις υπο-ομάδες παιδιών που εμπλέκονται σε σχολικό εκφοβισμό: 6,4%-6,5% ως θύτες, 10,6%-15,3% ως θύματα, και 8,7%-10% ως θύτες-θύματα.

Διαχρονικές έρευνες από το Εργαστήριο Αναπτυξιακής Ψυχοπαθολογίας στον κυπριακό πληθυσμό αναφέρουν ότι το ποσοστό σχολικής βίας αυξήθηκε τουλάχιστον 5 ποσοστιαίες μονάδες σε διάστημα δέκα ετών. Επομένως φαίνεται ότι υπάρχει μία αύξηση στα ποσοστά μαθητών που εμπλέκονται σε σχολική βία, κάτι που επισημαίνει την ανάγκη περαιτέρω έρευνας. Αυτά τα ευρήματα υπογραμμίζουν την άμεση ανάγκη ανάπτυξης αποτελεσματικών προληπτικών και θεραπευτικών προγραμμάτων.

Η Επίτροπος Προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού, Δέσπω Μιχαηλίδου - Λιβανίου, μιλώντας στη εφημερίδα «Σημερινή» και ερωτηθείσα για τους αριθμούς που απεικονίζουν τα θύματα σχολικού εκφοβισμού στην Κύπρο, ανέφερε ότι, «δυστυχώς, το γραφείο της Επιτρόπου δεν διαθέτει έναν τέτοιο μηχανισμό και αυτό είναι ένα πρόβλημα, το οποίο παρατηρείται έντονα. Έτσι έχουμε καταφύγει στο Υφυπουργείο Καινοτομίας, ώστε να εφαρμοστεί ειδικό πρόγραμμα για να είμαστε σε θέση να εφαρμόσουμε στατιστικά».

Μορφές σχολικού εκφοβισμού

Ο σχολικός εκφοβισμός μπορεί να ασκηθεί σε πολλές μορφές από τον θύτη στο θύμα, κάποια από αυτές είναι ο σωματικός εκφοβισμός, ο οποίος ασκείται με φυσικό τραυματισμό ή απειλή τραυματισμού προς κάποιον. Εκδηλώνεται με σπρωξίματα, σκουντήματα, αγκωνιές, γροθιές και κλοτσιές, τρικλοποδιές, χτυπήματα με αντικείμενα, τσιμπήματα και δαγκωνιές, περιορισμό του άλλου μέσω σωματικών πρακτικών.

Ο λεκτικός εκφοβισμός ασκείται με συστηματική χρησιμοποίηση υβριστικών εκφράσεων, φραστικών επιθέσεων, προσβολών και απειλών, αγενών σχολίων και ειρωνείας, χρήση παρατσουκλιών.

Ο εκφοβισμός με εκβιασμό ασκείται με εκούσια απόσπαση χρημάτων ή προσωπικών αντικειμένων, η οποία συνοδεύεται από απειλές ή και τον εξαναγκασμό σε αντικοινωνικές πράξεις.

Ο έμμεσος ή κοινωνικός εκφοβισμός ασκείται με προσπάθεια για κοινωνική απομόνωση ή αγνόηση ατόμου, για άσκηση επιρροής στην ομάδα των συνομηλίκων ώστε να αισθανθούν αντιπάθεια για κάποιο συγκεκριμένο συμμαθητή τους, διάδοση κακόβουλων φημών και ψευδών.

Ο ηλεκτρονικός εκφοβισμός, που έχει γίνει σύνηθες φαινόμενο πια, ασκείται με αποστολή απειλητικού ή υβριστικού υλικού μέσω των διαδικτυακών τόπων κοινωνικής δικτύωσης, χρήση ή παραποίηση των προσωπικών δεδομένων κάποιου ατόμου, αποκλεισμό του από μια δικτυακή ομάδα, κλήσεις στο κινητό του από άγνωστο νούμερο.

Ο ρατσιστικός εκφοβισμός ασκείται με διάδοση αρνητικών σχολίων εξαιτίας της καταγωγής, της κοινωνικής τάξης, της οικονομικής κατάστασης, της διαφορετικότητας.

Ο σεξουαλικός εκφοβισμός ασκείται με υβριστικά σχόλια, σκίτσα και γκράφιτι με σεξουαλικό περιεχόμενο, ανήθικες χειρονομίες, ανεπιθύμητο άγγιγμα, μέχρι και σοβαρές σεξουαλικές επιθέσεις.

Το τελευταίο περιστατικό εκφοβισμού με θύμα 15χρονο

Δεν έχουν τέλος τα περιστατικά bullying στη Κύπρο, με το τελευταίο να διαδραματίζεται στη Λευκωσία. Ένας 15χρονος έζησε στιγμές τρόμου όταν σε πάρκο δυο μεγαλύτεροι συμμαθητές του από τη Τεχνική Σχολή τον ανάγκασαν με το ζόρι να μπει στο πορτμπαγκάζ αυτοκινήτου, με τον ίδιο να προσπαθεί να τους σταματήσει.

Ο ανήλικος βρήκε τη δύναμη και εκμυστηρεύτηκε τα όσα έγιναν σε καθηγήτριά του, που θεώρησε καθήκον της να ενημερώσει τη Σύμβουλο του σχολείου, η οποία στη συνέχεια μίλησε στον 15χρονο και αυτός με τη σειρά του εξιστόρησε τα γεγονότα ξανά. Μάλιστα οι ανήλικοι δράστες, σύμφωνα με τον 15χρονο, είχαν καταναλώσει μεγάλες ποσότητες αλκοόλ. Την ίδια στιγμή η καθηγήτρια κατέφυγε στην Αστυνομία και κατήγγειλε το περιστατικό και τώρα αναμένεται από την Αστυνομία να προειδοποιήσει τους ανηλίκους και να εξετάσει το πώς προμηθεύτηκαν το αλκοόλ.

Η Επίτροπος τοποθετήθηκε επί τούτου αναφέροντας ότι «το γραφείο μας έχει προβεί σε πολλές παρατηρήσεις, θέσεις και τοποθετήσεις στο πλαίσιο των θέσεων που έχουμε υποβάλει στη κοινοβουλευτική Επιτροπή Παιδείας στη Βουλή, ενώ παράλληλα ενημερωθήκαμε για τα μέτρα που λαμβάνονται και ελέγχους που διενεργούνται, την αστυνόμευση στα σχολεία τόσο για τη διακίνηση ουσιών και προσβασιμότητα στο αλκοόλ και χρήση από μαθητές που είναι συνυφασμένα με τα δυο τελευταία περιστατικά με τη χρήση αλκοόλ. Αυτά τα υπομνήματα τα καταθέσαμε τον Ιούλιο του 2019 και στις τοποθετήσεις μας κάνουμε γενική αναφορά στη βία και τονίζουμε ότι είναι κοινωνικό φαινόμενο και κανένας δεν γεννιέται βίαιος αλλά γίνεται στην πορεία της κοινωνικοποίησής του είτε ως θύμα βίας είτε ως παρατηρητής ενδοοικογενειακής βίας ή άλλης μορφής που προχωρεί στο να πράξει τέτοιου είδους αντικοινωνικές και επιθετικές συμπεριφορές».

Για το περιστατικό αυτό με τον 15χρονο μαθητή τοποθετήθηκε και η ΟΕΛΜΕΚ με γραπτή ανακοίνωσή της, όπου αναφέρει αποσπασματικά ότι «καταδικάζει με τον πιο έντονο τρόπο τέτοιες απαράδεκτες συμπεριφορές που προσβάλλουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και γενικότερα την κοινωνία μας».

Όσον αφορά τα δημοσιεύματα που θέλουν καθηγητή της συμβουλευτικής αγωγής να δείχνει αδιαφορία, η Οργάνωση τόνισε πως «χαρακτηρίζει ως αναληθή τα όσα έχουν δημοσιευθεί και τα οποία αφήνουν αιχμές για αδιαφορία των συναδέλφων καθηγητών αλλά και για τον τρόπο διαχείρισης του περιστατικού. Προς αποκατάσταση της αλήθειας αναφέρουμε ότι οι εμπλεκόμενοι συνάδελφοι ΣΕΑ ενήργησαν σύμφωνα με τις θεσμοθετημένες διαδικασίες στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων τους, με αποτέλεσμα να ξεκινήσουν και οι σχετικές έρευνες».

Πώς το σχολείο συμβάλλει στην εξάλειψη του εκφοβισμού

Σε κάθε περίπτωση το σχολείο πρέπει να ασχοληθεί με θέματα εκφοβισμού με σωστή διαπαιδαγώγηση. Κατ’ αρχήν χρειάζεται να διαμορφωθεί καλό σχολικό κλίμα και επικοινωνία μεταξύ εκπαιδευτικών και μαθητών. Από την αρχή της σχολικής χρονιάς είναι ανάγκη να τεθούν ξεκάθαροι κανόνες και όρια. Οι κανόνες αυτοί θα προβλέπουν μεταξύ άλλων και βασικούς τρόπους διαχείρισης βίαιων συμπεριφορών. Κρίνεται σκόπιμο σε κάθε σχολική μονάδα να υπάρχουν εκπαιδευτικοί, οι οποίοι έχοντας λάβει την κατάλληλη εκπαίδευση, θα λειτουργούν ως διαμεσολαβητές μεταξύ των μαθητών που έχουν εμπλακεί σε φαινόμενα βίας. Πρέπει να δημιουργηθεί μεταξύ γονέων και εκπαιδευτικών τέτοιος δίαυλος επικοινωνίας, που να μπορούν να συζητούν τα θέματα αυτά και να καταθέτουν τους προβληματισμούς τους.

Ρωτώντας την Επίτροπο για τα Δικαιώματα του Παιδιού για το πού μπορεί ένα παιδί να αποταθεί όταν έχει πέσει θύμα εκφοβισμού και δεν θέλει να αναφέρει το περιστατικό στους γονείς του, ανέφερε ότι «το Υπουργείο Παιδείας έχει προχωρήσει σε εγχειρίδιο εκπαιδευτικού με δραστηριότητες που αναγνωρίζουν και ευαισθητοποιούν γύρω από το θέμα σχολικού εκφοβισμού. Αντιλαμβάνεστε ότι ο σχολικός εκφοβισμός είναι κάτι συστηματικό και ως τέτοιο θα πρέπει να αντιμετωπιστεί, γι’ αυτό και η καλύτερη λύση είναι η πρόληψη, η οποία προάγεται μέσα από την ανάληψη παιδαγωγικών δράσεων και πρωτοβουλιών, κουλτούρας σεβασμού του παιδιού, αποδοχής διαφορετικότητας, συνεργασίας και ειδικότερα η συνεργασία γονέων και στήριξη οικογενειών των οποίων τα παιδιά παρουσιάζουν τέτοιες συμπεριφορές, γιατί και τα παιδιά που εξασκούν βία είναι τα ίδια θύματα και θα πρέπει και αυτά να το αντιληφθούν και να μην επαναλάβουν. Ωστόσο, η πρόληψη είναι η καλύτερη θεραπεία για να μην χαθούν άλλες ζωές από τον σχολικό εκφοβισμό».

Συνήθειες που παράγουν τη βία

Σε ερώτηση αν ο θύτης είναι συνήθως και αυτός θύμα ενδοοικογενειακής βίας ή άλλης μορφής βίας, η Επίτροπος για τα Δικαιώματα του Παιδιού ανέφερε ότι «δεν είναι απαραίτητο αυτό, υπάρχουν κι άλλοι κοινωνικοί παράγοντες, όπως τα θεάματα που παρακολουθεί ένα παιδί, τα παιχνίδια που συνήθως είναι εμπόλεμα, βίαια και εμπεριέχουν θανατώσεις». Ένα επίσης τρανό παράδειγμα για βίαιες θεάσεις μπροστά στα παιδιά είναι οι πρόσφατες διαδηλώσεις αλλά και εμπρησμοί γονέων σε σχολικές μονάδες, εξάλλου η Επίτροπος τόνισε πως «οι διαδηλώσεις με απειλές και σωματική βία, η τοποθετήσεις εκρηκτικού μηχανισμού και η συνεχιζόμενη εκδήλωση βίας μπροστά στα παιδιά είναι απαράδεκτα. Τα παιδιά μας είναι ο καθρέφτης της κοινωνίας, είναι και μιμητικά, ενώ παρακολουθούν αυτές τις βίαιες συμπεριφορές και έτσι αντιγράφουν, μεταφέρουν και επαναλαμβάνουν τέτοιου είδους πράξεις».

(δημοσιεύθηκε στη «Σημερινή της Κυριακής», 05/12/2021)