Μεταρρύθμιση Τοπικής Αυτοδιοίκησης: 12 + 1 Δείκτες Βιωσιμότητας

Η μείωση των εσόδων και η αύξηση των δαπανών, το λεγόμενο ‘scissors effect’, θέτει σε κίνδυνο τα οικονομικά των Δήμων, των πόλεων και των Περιφερειών στην Ε.Ε., δοκιμάζοντας τις αντοχές των ηγετών της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στην πορεία για την επίτευξη των στόχων της Ατζέντας 2030. Η στρατηγική κατεύθυνση και οι προτεραιότητες της Μεταρρύθμισης της ΤΑ πρέπει να εναρμονίζονται απολύτως με τις ανάγκες της σύγχρονης εποχής, να απαντούν στις προκλήσεις που ανακύπτουν και να εξυπηρετούν τα οράματα των τοπικών κοινωνιών για το μέλλον.

Στο επίκεντρο της προσπάθειας αυτής τοποθετείται η μετάβαση της οικονομίας σε ένα περισσότερο ανθεκτικό μοντέλο μέσα από δράσεις ψηφιακού μετασχηματισμού, δικτύωσης, έρευνας και καινοτομίας, η στήριξη της πρωτογενούς παραγωγής και της επιχειρηματικότητας στις νέες συνθήκες, η εφαρμογή λύσεων ενεργειακής αποδοτικότητας, η προστασία και ανάδειξη των φυσικών και πολιτισμικών πόρων και η στήριξη των ευάλωτων πληθυσμιακών ομάδων.

Στο πλαίσιο της Μεταρρύθμισης της ΤΑ στην Κύπρο εισηγούμαι όπως θεσμοθετηθούν οι ακόλουθες αρχές, σχέδια, κανόνες και πρότυπα με στόχο την ενίσχυση της ανθεκτικότητας των νέων οντοτήτων ΤΑ.

1. Επιστημονική τεκμηρίωση, ορθολογικός σχεδιασμός, πλήρης αξιοποίηση των διαθέσιμων οικονομικών πόρων και ύπαρξη συστήματος διαρκούς αξιολόγησης και ποσοτικών και ποιοτικών δεικτών αποδοτικότητας. Μηχανισμός παρακολούθησης έργων.
2. Επίτευξη Αναπτυξιακής και Κοινωνικής Συνοχής. Για παράδειγμα, η ενδεχόμενη συγχώνευση ενός μεγάλου Δήμου που στηρίζεται κυρίως στην τουριστική βιομηχανία και τη Γαλάζια Οικονομία με έναν γειτονικό, επίσης μεγάλο Δήμο με βασικούς πυλώνες τον γεωργοκτηνοτροφικό τομέα και τις ζώνες ανάπτυξης -οικιστικές, βιομηχανικές / βιοτεχνικές, ζώνη μεγάλων αναπτύξεων, κτηνοτροφική, δασική- μπορεί να μειώσει τον αντίκτυπο των αναπτυξιακών δράσεων, να επιτείνει τις ευθραυστότητες και να προκαλέσει ανισορροπίες και συστημική καταστροφή. Σε τέτοια περίπτωση θα ήταν καλύτερα οι δύο αυτοί Δήμοι να παραμείνουν αυτόνομοι, αλλά να ανήκουν στην ίδια Περιφέρεια Καινοτομίας.
3. Μελέτες σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες καταδεικνύουν ότι οι συνενώσεις Δήμων δεν οδηγούν πάντοτε σε συνέργειες, οικονομίες κλίμακας και βελτίωση της αποδοτικότητας. Αυτή η πτυχή πρέπει να τεκμηριωθεί επιστημονικά για κάθε νέα οντότητα ΤΑ ξεχωριστά. Η επίτευξη καλύτερων αποτελεσμάτων -βελτιωμένες υπηρεσίες με λιγότερο κόστος- δεν εξαρτάται μόνο από τον αριθμό των Δήμων. ‘Καλύτερα αποτελέσματα με λιγότερο κόστος’ είναι ο ορισμός της καινοτομίας.
4. Παροχή ισχυρών κινήτρων και διευκολύνσεων -από την κεντρική κυβέρνηση και τις νέες οντότητες ΤΑ- σε επιχειρήσεις, συμπράξεις τοπικού χαρακτήρα, πολιτιστικούς φορείς, εθελοντικές οργανώσεις, δημιουργούς και καλλιτέχνες με σκοπό την ενίσχυση της τοπικής ανάπτυξης. Τα κίνητρα μπορεί να περιλαμβάνουν: οικονομικά (π.χ. χορηγίες από το Ταμείο Ανάκαμψης), φορολογικά και πολεοδομικά κίνητρα, αύξηση των δικαιωμάτων ανάπτυξης, απαλλαγή από τα διάφορα τέλη, διαφημιστικά κίνητρα, δωρεάν παραχώρηση αιθουσών εκδηλώσεων και εκθεσιακών χώρων κ.ά.
5. Συντονισμός -από τις νέες οντότητες ΤΑ- των προγραμμάτων Κοινωνικής Καινοτομίας και Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας.
6. Δημιουργία Περιφερειών Καινοτομίας ‘Innovation Districts’ με στόχο την: α) Συνεργασία όλων των εταίρων ‘stakeholders’ της καινοτομίας, β) δημιουργία κρίσιμης μάζας και γ) εκμετάλλευση όλων των συγκριτικών πλεονεκτημάτων των νέων οντοτήτων ΤΑ, της κοινωνικής δυναμικής και του οικοσυστήματος της επιχειρηματικότητας και της καινοτομίας.
7. Η δημιουργία οικοσυστήματος καινοτομίας στην ύπαιθρο μπορεί να συμβάλει στην αποτροπή του κινδύνου αποψίλωσης του πληθυσμού στις περιοχές της υπαίθρου. Σχέδιο ‘Startup Ύπαιθρος’: Παροχή κινήτρων για την ανάπτυξη αγροτικών καινοτομιών ‘rural innovation’ και τη δημιουργία νέων ευκαιριών. Η προσπάθεια αυτή θα μπορούσε να στηριχθεί και από τα υφιστάμενα Κέντρα Έρευνας & Καινοτομίας με την παροχή της απαραίτητης τεχνογνωσίας (κάθε Επαρχιακός Οργανισμός ΤΑ να τυγχάνει υποστήριξης από τα Κέντρα Έρευνας & Καινοτομίας που λειτουργούν σήμερα σε κάθε επαρχία). Μέσα από το εν λόγω Σχέδιο οι Startup Κοινότητες θα έχουν τη δυνατότητα να δημιουργούν τοπικές καινοτομίες με διεθνή απήχηση.
8. One Stop Shop για τους δημότες και τις επιχειρήσεις για όλες τις υπηρεσίες που θα προσφέρονται από τις νέες οντότητες ΤΑ.
9. Χάρτης Δικαιωμάτων του Δημότη (π.χ. υποχρέωση απάντησης / ανταπόκρισης των Τοπικών Αρχών στα αιτήματα και τα παράπονα των δημοτών μέσα σε 30 μέρες). Το σοβαρό, διαχρονικό πρόβλημα της γραφειοκρατίας μπορεί να εκτροχιάσει την πορεία υλοποίησης της Μεταρρύθμισης της ΤΑ.
10. Place Branding. Το Place Branding είναι η διαδικασία της ανακάλυψης, της δημιουργίας, της ανάπτυξης και της σύλληψης ιδεών και σχεδίων για την (επανα)κατασκευή ταυτότητας του τόπου, καθορίζοντας τα χαρακτηριστικά και της ατμόσφαιρας του τόπου και στη συνέχεια την οικοδόμηση της αίσθησης της τοποθεσίας. Το Place Branding αφορά: α) Place Making: ανάπτυξη, διαχείριση, πολιτικές και καινοτομία, β) χτίσιμο, ανάπτυξη ή διατήρηση της ανταγωνιστικότητας, γ) συμβολή στη βιώσιμη ανάπτυξη ενός τόπου, δ) τι και ποιος δημιουργεί τον τόπο: είναι προσανατολισμένο στην προσφορά, ε) τη διαδικασία αναγνώρισης των δυνατών σημείων, το χτίσιμο της ιστορίας του τόπου, επεξήγηση της ιστορίας με συνάφεια μέσω του marketing και των επικοινωνιών και στ) χτίζοντας μια διαχρονική φήμη.
11. Ενσωμάτωση της ιδιότητας antifragility (αντι-ευθραυστότητα) στη δομή του νέου αυτοδιοικητικού μοντέλου. Η ιδιότητα αυτή επιτρέπει στους Οργανισμούς να τροποποιήσουν την έκθεσή τους (modify the exposure) ανάλογα, ώστε απ’ τη μια να είναι πιο ανοικτοί σε θετικές ασυμμετρίες (ευκαιρίες) και πιο κλειστοί απέναντι σε αρνητικές ασυμμετρίες (κινδύνους). Ένα δυναμικό αυτοδιοικητικό μοντέλο μπορεί να προσαρμόζεται, να εξελίσσεται και να γίνεται καλύτερο με τον χρόνο.
12. Σχέδια Διαχείρισης Κρίσεων σε τοπικό / περιφερειακό επίπεδο λαμβάνοντας υπόψη τις ασύμμετρες επιπτώσεις και την ανάγκη για στοχευμένα μέτρα.
13. Ενίσχυση της διεπιστημονικής δημιουργικότητας και της ικανότητας καινοτομίας των Στελεχών της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.

Τα πιο πάνω μέτρα και πρότυπα μπορούν να: α) Καταστήσουν το νέο Σύστημα Αυτοδιοίκησης στην Κύπρο απόλυτα βιώσιμο, β) αποτελέσουν το πλαίσιο για ένα νέο αναπτυξιακό αυτοδιοικητικό μοντέλο για όλα τα κράτη-μέλη της ΕΕ και γ) εφαρμοστούν άμεσα και μη μηδενικό κόστος.

Όπως αναφέρει ο Καθηγητής Nassim Taleb, ο οποίος παρουσίασε τη θεωρία του Μαύρου Κύκνου και την έννοια ‘Antifragility’: ‘Μια αλλαγή 1% στα συστήματα, μπορεί να μειώσει την ευθραυστότητα ‘fragility’ -ή να αυξήσει την αντι-ευθραυστότητα ‘antifragility’- κατά περίπου 99%. Αυτό σημαίνει ότι χρειάζονται μόνο πολύ λίγα βήματα για να κάνουμε τα πράγματα καλύτερα και πιο ασφαλή’.

Ένα δυναμικό, μη γραμμικό ‘antifragile’ αυτοδιοικητικό μοντέλο είναι το αντίδοτο στις πολλαπλές μεταλλάξεις του Μαύρου Κύκνου.