Η άσβεστη μνήμη του Ευαγόρα Παλληκαρίδη

Μνήμη ηρωομάρτυρα Ευαγόρα Παλληκαρίδη σήμερα. Πριν από 65 χρόνια ακριβώς, ο εφηβος ποιητής, που τραγούδησε με πάθος τη λευτεριά, πρόσφερε το νεανικό κορμί του θυσία στον τρισάγιο βωμό της. Πέταξε με της δόξας τα φτερά στο Πάνθεον των Αθανάτων. Βάδισε στο σχοινί της αγχόνης με το χαμόγελο στα χείλη και με την ευχή να είναι ο τελευταίος που θυσιάζεται για τη λευτεριά της σκλάβας πατρίδας. Μόλις είχε συμπληρώσει τα 19 του χρόνια -γεννήθηκε στην Τσάδα στις 20 Φεβράρη 1938- και εκτελέστηκε από τους Βρετανούς κατακτητές. Και η θυσία του έγινε τραγούδι, ύμνος δοξαστικός, πρότυπο λεβεντιάς για τη νεολαία της Κύπρου, που αγωνζόταν, όπως ο ήρωάς μας, για τη λευτεριά της Κύπρου μας και την Ένωση με τη Μάνα Ελλάδα.

Ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης, που τιμούμε σήμερα την ιερή μνήμη του, ήταν αγωνιστής προτού ακόμα ηχήσει το σάλπισμα του Διγενή, προτού αρχίσει στο ελληνικό νησί μας ο ένδοξος Ένοπλος Απελευθερωτικός Αγώνας της θρυλικής ΕΟΚΑ. Την πρώτην Ιουνίου 1953 παίρνει μέρος στις διαδηλώσεις εναντίον των γιορτασμών, που οργάνωσαν οι κατακτητές για τη στέψη της Βασίλισσάς τους Ελισάβετ. Στην Πάφο η νυκτερινή γιορτή θα γινόταν στο γυμναστήριο της πόλης, πίσω από τα κτήρια των σχολείων. Οι μαθητές, όταν είδαν τους στρατιώτες να σκάβουν το γήπεδο, για να στηρίξουν φωτεινές διακοσμήσεις και πυροτεχνήματα, μόλις αντικρίζουν τη βρετανική σημαία να κυματίζει στις ιωνικές κολώνες των προπυλαίων του «Ιακωβείου» Γυμναστηρίου, εξαγριώνονται. Η εθνική τους συνείδηση φλογίζεται. Εξεγείρονται. Σε συνεννόηση οι μαθητές του Γυμνασίου και του Κολεγίου οργανώνουν διαδήλωση. Κραυγάζουν αντιβρετανικά συνθήματα και επιμένουν να εκκενωθεί το γυμναστήριο από τους στρατιώτες. Κανένας δεν μπορεί να τους συγκρατήσει. Όλη η πόλη γίνεται ανάστατη. Συγκεντρώνεται στην Πλατεία της 28ης Οκτωβρίου και παρακολουθεί τη σύγκρουση ανάμεσα στους μαθητές και την Αστυνομία, ενισχυμένη με στρατό. Ο δεκαπεντάχρονος Παλληκαρίδης σκαρφαλώνει σαν αίλουρος σε μια κολώνα των προπυλαίων και ρίχνει κάτω την αγγλική σημαία. Οι άλλοι μαθητές με αλαλαγμούς την αρπάζουν, την καταξεσχίζουν και της βάζουν φωτιά.

Το ξέσχισμα και το κάψιμο της σημαίας έδωσε το έναυσμα μιας γενικότερης, πρωτοφανούς για την Πάφο, σύγκρουσης, μεταξύ μαθητών και αστυνομικών εφοδιασμένων με ρόπαλα και ασπίδες. Οι μαθητές οπισθοχωρούν και εφοδιάζονται με πέτρες, που τις κουβαλούν στις ποδιές τους οι γυναίκες από τις σωρούς του οικοδομικού υλικού της αυλής του σχολείου. Οι μαθητές αντεπιτίθενται και τρέπουν σε φυγή τους αστυνομικούς, που κλείνονται στον αστυνομικό σταθμό, όπου μένουν μέχρι την άλλη μέρα. Τελικά ο εορτασμός για τη στέψη της Ελισάβετ ματαιώθηκε.

Από την ώρα εκείνη, γράφει ο Γιώργος Ν. Χατζηκωστής, ο Παλληκαρίδης «νιώθει να τον σφίγγουν οι αλυσίδες της σκλαβιάς. Θέλει να τις σπάσει και να ζήσει ελεύθερος, ελαφρός, αδέσμευτος. Και προσμένει την ευλογημένη ώρα...». Και η ευλογημένη ώρα ήρθε. Στις 16 Μαρτίου 1955 αρχίζει στο δικαστήριο Πάφου η προανάκριση της υπόθεσης των συλληφθέντων, στην άφιξη του πλοιαρίου «Άγιος Γεώργιος» στις ακτές της Χλώρακας, αγωνιστών. Οι μαθητές οργανώνουν διαδήλωση έξω από τα δικαστήρια και αποπειρώνται ν’ αποσπάσουν από τα χέρια της Αστυνομίας τούς υποδίκους. Ακολουθεί σφοδρή σύγκρουση. Καθυστερεί η έναρξη της δίκης. Οι συγκρούσεις συνεχίζονται για αρκετή ώρα. Γίνονται συλλήψεις μαθητών και πολιτών. Ανάμεσα στους συλληφθέντες και ο Παλληκαρίδης. Παρουσιάζονται στο δικαστήριο. Ο Παλληκαρίδης καταδικάζεται σε πρόστιμο 10 λιρών. Σε λίγες μέρες η Κύπρος συγκλονίζεται από εκρήξεις. Ο Διγενής κρούει το εγερτήριο σάλπισμα για ένοπλο απελευθερωτικό αγώνα. Ο Παλληκαρίδης δίνει από τους πρώτους μαθητές της Πάφου τον ιερό όρκο της ΕΟΚΑ και ρίχνεται στον Αγώνα. Συμμετέχει σε διάφορες ενέργειες δολιοφθοράς κυβερνητικών στόχων και σε συγκρούσεις μαθητών με στρατό. Συλλαμβάνεται, κατηγορείται και παραπέμπεται σε δίκη για τις 5 Δεκεμβρίου. Στις 4 Δεκεμβρίου το απόγευμα λέγει στον πατέρα του ότι δεν θα πήγαινε στο δικαστήριο. Προτιμούσε να βγει στο βουνό. Ο πατέρας του τον συμβουλεύει: «Παιδί μου, εκεί που πας πρόσεξε προπάντων να ’σαι τίμιος και ηθικός. Σε κάθε σχέση σου και σε κάθε περίσταση. Πήγαινε στην ευχή μου».

Από το σπίτι του ο Ευαγόρας πηγαίνει στο σχολείο του. Μόνος, κατάμονος μπαίνει στην αδειανή αίθουσα της τάξης του. Αφήνει πάνω στην έδρα ένα χαρτί. Την άλλη μέρα οι πρώτοι τελειόφοιτοι που μπαίνουν στην τάξη βρίσκουν το χαρτί. Το παίρνουν και με περιέργεια διαβάζουν:

«Παλιοί συμμαθηταί,

» Αυτήν την ώρα κάποιος λείπει ανάμεσά σας. Κάποιος που φεύγει αναζητώντας λίγον ελεύθερο αέρα.Κάποιος που μπορεί να μην τον ξαναδείτε, παρά μόνο νεκρό. Μην κλάψετε στον τάφο του. Δεν κάνει να τον κλαίτε... Λίγα λουλούδια του Μαγιού σκορπάτε στον τάφο του, φτάνει αυτό μονάχα...

Θα πάρω μιαν ανηφοριά,

Θα πάρω μονοπάτια

Να βρω τα σκαλοπάτια

Που παν’ στη Λευτεριά.

Θ’ αφήσω αδέρφια, συγγενείς

Τη ΜΑΝΑ, τον ΠΑΤΕΡΑ

Μεσ’ στα λαγγάδια πέρα

Και τις βουνοπλαγιές

.................................

Τώρα κι αν είναι χειμωνιά

Θα ’ρθει το καλοκαίρι,

Τη λευτεριά να φέρει

Σε πόλεις και χωριά...

Μα δεν μπορώ να καρτερώ».

Ακολουθούν άλλα τέσσερα τετράστιχα και καταλήγει:

«Γεια σας παλιοί συμμαθηταί. Τα τελευταία λόγια τα γράφω σήμερα για σας. Κι όποιος θελήσει για να βρει έναν ‘‘χαμένο αδερφό’’, έναν παλιό του φίλο

Ας πάρει μιαν ανηφοριά

Ας πάρει μονοπάτια,

Να βρει τα σκαλοπάτια

Που παν στη λευτεριά

Με την ελευθεριά μαζί

Μπορεί να βρει κι εμένα.

Αν ζω θα μ’ εύρει εκεί.

Ευαγόρας Παλληκαρίδης, 5.12.1955»

Στο αντάρτικο

Από τις 6 Δεκεμβρίου ο Ευαγόρας είναι πια αντάρτης. Ανέβηκε ήδη τα σκαλοπάτια που παν στη λευτεριά, όπως ήθελε. Στο βουνό αναπτύσσει πλούσια αγωνιστική δράση μέχρι τη σύλληψή του στις 28 Μαΐου 1956. Δικάζεται και καταδικάζεται σε θάνατο. Παγώνει η Κύπρος από την καταδίκη του. Ακόμα και ξένοι πολιτικοί, βουλευτές του Εργατικού Κόμματος, η Ελληνική Κυβέρνηση, η Εθναρχούσα Εκκλησία και διανούμενοι ζητούν να μην εκτελεστεί ο νεαρός ποιητής. Παρά τα διαβήματα, ο αιμοσταγής Χάρντινγκ αποφασίζει «ο νόμος ν’ ακολουθήσει την πορεία του». Ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης οδηγείται στην αγχόνη, με την ευχή να είναι ο τελευταίος Έλληνας Κύπριος που εκτελείται και η Κύπρος ν’ αποκτήσει σύντομα την ελευθερία της.

Η θυσία του Παλληκαρίδη είχε εμπνεύσει Έλληνες και ξένους λογοτέχνες. Ο έφηβος ηρωομάρτυρας έγινε το σύμβολο αγωνιστικότητας για την ελληνική μαθητιώσα και εργαζόμενη νεολαία. Έγινε πρότυπο μαθητή αγωνιστή, που βάδισε στο σχοινί της αγχόνης αγέρωχος, με την ευχή να είναι ο τελευταίος που θυσιάζεται στον πανίερο βωμό της Ελευθερίας.

Η ίδια ιστορία, δυστυχώς, συνέχισε να επαναλαμβάνεται και κορυφώνεται με όλη της την τραγικότητα το 1974. Ο τουρκικός Αττίλας έπληξε με όλη του τη βαρβαρότητα την ανοχύρωτη Κύπρο. Κρατά σκλαβωμένα τα βόρεια εδάφη, απ’ όπου ξερίζωσε τους Έλληνες από τις πατρογονικές τους εστίες.

Σήμερα, πάλι, η μαρτυρική πατρίδα μας δεν είναι ελεύθερη, αλλά ημικατεχόμενη. Και ηπολιτική μας ηγεσία πελαγοδρομεί. Της λείπει κάθε αγωνιστική διάθεση. Εμφανίζεται έτοιμη να υποκύψει στις τουρκικές αξιώσεις και να δεχθεί μια λύση χειρότερη από εκείνην της Ζυρίχης. Μια λύση διχοτομική, που θα καθιστά τους Τούρκους κυρίαρχους στον Βορρά και συγκυρίαρχους στον Νότο.
Σήμερα, το πνεύμα της θυσίας του Παλληκαρίδη πρέπει να κυριαρχεί στις καρδιές ηγεσίας και λαού. Και το πνεύμα αυτό είναι συνυφασμένο με αγώνα, θυσίες και ολοκαυτώματα, αν χρειαστεί, για να ζήσει και η Κύπρος ελεύθερη, απαλλαγμένη από τον μισαρό Αττίλα. Θ’ αποτελεί εσχάτη προδοσία οποιαδήποτε συμφωνία, που θα στερεί από τους Έλληνες της Κύπρου το αναφαίρετο δικαίωμα να ζήσουν ελεύθεροι στην ποτισμένη με ποταμούς αιμάτων ιερή γη τον προγόνων τους. Η θυσία του Παλληκαρίδη ζητεί να τον ακολουθήσουμε στην ανηφοριά και τα μονοπάτια που παν στη λευτεριά. Η φωνή του πρέπει ν’ αντηχεί στ’ αφτιά κάθε Έλληνα της Κύπρου, που μισεί τη δουλεία και την υποταγή, που είναι έτοιμος να θυσιάσει τα πάντα για την πανώρια κόρη που αναζήτησε και βρήκε ο Έφηβος της Τσάδας στα βουνά και τις ρεματιές της Πάφου. Εκεί όπου πολέμησε, συνελήφθη, δικάστηκε και καταδικάστηκε σε θάνατο. Σήμερα, επέτειο της θυσίας του Ευαγόρα Παλληκαρίδη, ας επαναλάβουμε όλοι, ηγεσία και λαός, ότι δεν δεχόμαστε απαράδεκτη λύση του εθνικού μας προβλήματος. Ας διακηρύξουμε προς εχθρούς και φίλους ότι δεν πρόκειται να γίνουμε εθελόδουλοι. Αλλά, ενωμένοι και αδιάσπαστοι, ηγεσία και λαός θα συνεχίσουμε τον αγώνα για την εθνική μας δικαίωση.