H αβεβαιότητα, αρνητικός παράγοντας για την οικονομία

Ο σχεδιασμός της οικονομίας, αλλά και της καθημερινότητας, βασίζεται τις πλείστες φορές, και είναι λογικό, στο πιο πιθανό σενάριο. Φυσικά πάντοτε θα πρέπει να διεξάγονται και αναλύσεις «ευαισθησίας». Αυτό μπορεί να γίνει με τρεις μεθόδους.

Η πρώτη είναι να εξεταστούν τα πιθανά αποτελέσματα σε περίπτωση που υπάρξει αλλαγή σε μια μεταβλητή, μέθοδος απόλυτα κατανοητή αλλά όχι ρεαλιστική. Η δεύτερη είναι η αλλαγή σε συνδυασμό μεταβλητών, μέθοδος πιο αξιόπιστη αλλά και πάλι ο τρόπος που αλληλοεπηρεάζονται οι μεταβλητές δεν είναι σταθερός και πολλές φορές δεν μπορεί να εκτιμηθεί σωστά. Η τελευταία μέθοδος εφαρμόζει την αντίθετη μεθοδολογία. Δηλαδή θεωρεί δεδομένο το αρνητικό αποτέλεσμα και εξετάζει το ενδεχόμενο σενάριο που μπορεί να οδηγήσει σε αυτό το αποτέλεσμα.

Η ανάλυση ευαισθησίας δίνει τη δυνατότητα να προετοιμαστείς ως οικονομία και ως νοικοκυριό για κάθε ενδεχόμενο, οπότε στις καλές χρονιές δημιουργείς «αντισώματα» για τις περιόδους ύφεσης και ένα πλάνο αναχαίτισης των αρνητικών συνεπειών. Ίσως ποτέ να μην αφιερώσαμε χρόνο, έστω για λίγο, να σκεφτούμε το αρνητικότερο αποτέλεσμα για να δούμε τους παράγοντες που ενδεχομένως να οδηγήσουν σε αυτό.

Η αλόγιστη πιστωτική επέκταση και το μεγάλο ποσοστό ιδιωτικού δανεισμού αποτελεί ένα κλασικό παράδειγμα. Είχες ένα ακίνητο, γινόταν εκτίμηση, δινόταν ένα ποσό δανείου με βάση την εκτίμηση, χωρίς να εξετάζεται ουσιαστικά η δυνατότητα αποπληρωμής και, όταν αδυνατούσε ο δανειολήπτης να το αποπληρώσει, δινόταν νέο δάνειο να αποπληρώσει το παλιό (έχουν και οι τράπεζες μερίδιο ευθύνης). Από το 2013 και μετά τα πράγματα και οι κανονισμοί άλλαξαν άρδην, με αποτέλεσμα αρκετοί δανειολήπτες να κινδυνεύουν να χάσουν τα σπίτια τους, πράγμα που δεν υπολόγιζαν όταν έπαιρναν το δάνειο, ενώ οποιεσδήποτε νέες χορηγήσεις και δάνεια, σωστά, λαμβάνουν υπόψη τη δυνατότητα αποπληρωμής.

Φυσικά αυτήν την περίοδο υπάρχει η μεταβλητή εξάπλωσης του ιού, η πρόβλεψη της οποίας είναι αρκετά δύσκολή, εκτός κι αν γίνει σύντομα δυνατός ο εμβολιασμός της πλειοψηφίας του πληθυσμού. Η αβεβαιότητα αποτελεί αρνητικό παράγοντα στην επιχειρηματική και επενδυτική δραστηριότητα.

Τα πιο πάνω ασπάζεται και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, η οποία την εβδομάδα που μας πέρασε, ανακοίνωσε μέσω της Κριστίν Λαγκάρντ την ενίσχυση των αγορών ομολόγων εφόσον τα υψηλότερα επίπεδα αποδόσεων δεν είναι επιθυμητά. Υπενθυμίζεται ότι είχαν παρατηρηθεί αυξήσεις των αποδόσεων των ομολόγων κυρίως χωρών της ευρωπαϊκής περιφέρειας καθώς και των αμερικανικών ομολόγων.

Η ενίσχυση των προγραμμάτων ποσοτικής χαλάρωσης φανερώνει την ανησυχία που υπάρχει στην Ευρώπη για την πορεία ανάπτυξης, ενώ την ίδια ώρα στην άλλη άκρη του Ατλαντικού ο Τζο Μπάιντεν προχωρεί στην υιοθέτηση ενός μεγάλου πακέτου ενίσχυσης της οικονομίας, που βραχυπρόθεσμα θα επηρεάσει, από τη μια, αρνητικά της αξία του δολαρίου, με την ενίσχυση της προσφοράς του, από την άλλη θα δώσει ώθηση για νέες επενδύσεις και ενίσχυση της επιχειρηματικής δραστηριότητας.

Όσο ο χρόνος περνά, διαφαίνεται ότι οι προσδοκίες για γρήγορη ανάκαμψη της οικονομίας, μετά τη σταδιακά άρση των περιοριστικών μέτρων, μειώνονται σημαντικά, εφόσον κλάδοι που προσέφεραν σταθερά στο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) της χώρας αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα.

Ο τουρισμός αναζητεί φως στην ελπίδα, με τη ευχή όλων να υπάρξει η δυνατότητα επανεκκίνησης του τομέα την καλοκαιρινή περίοδο. Φαίνεται να υπάρχει κίνηση για κρατήσεις τη θερινή περίοδο, αλλά ακόμη το περιβάλλον αβεβαιότητας επηρεάζει τις αποφάσεις.

Φυσικά μεγάλο ζητούμενο είναι η αλλαγή στη νοοτροπία και στις συνήθειες των τουριστών, που ενδεχομένως να έχει επιφέρει η εξάπλωση του ιού. Αν δηλαδή θα ανακάμψει σταδιακά η λεγόμενη «εισαγόμενη» κατανάλωση ή θα σταθεροποιηθεί σε χαμηλότερα από του προ ιού επίπεδα. Χαρακτηριστικό της ενδεχόμενης αλλαγής των συνηθειών των τουριστών είναι το σημαντικό ποσοστό Ρώσων παραθεριστών που κατάφερε να προσελκύσει το Ντουμπάι.

Πέραν του τουρισμού, ο τομέας των ακινήτων φαίνεται να επηρεάζεται σημαντικά από την κρίση του ιού. Διαφαίνεται να δημιουργούνται δύο τάσεις στην αγορά. Η μια αφορά της εσωτερική ζήτηση, όπου υπάρχει ενδιαφέρον για αγορά κατοικίας ή άλλων ακινήτων, ειδικά μετά και από την εκπόνηση του σχεδίου επιδότησης επιτοκίου από την Κυβέρνηση, και η δεύτερη την εξωτερική ζήτηση, που παραμένει σε πολύ χαμηλά επίπεδα, λόγω της δυσκολίας ξένων επενδυτών να επισκεφθούν τη χώρα.

H εξωτερική ζήτηση τα προηγούμενα χρόνια τροφοδοτήθηκε σε μεγάλο βαθμό και από το επενδυτικό πρόγραμμα. Προς αυτήν την κατεύθυνση σχεδιάστηκαν και κατασκευάστηκαν αρκετά έργα αποκλείοντας ενδεχομένως άλλες αγορές, όπως για παράδειγμα τις σκανδιναβικές χώρες, όπου ενδεχόμενοι επενδυτές θα ενδιαφέρονταν για την απόκτηση παραθεριστικής κατοικίας όχι τόσο μεγάλης αξίας.

Επανερχόμενοι στο αρχικό μέρος του άρθρου θα ήταν καλό να είχε γίνει ανάλυση αντικτύπου σε περίπτωση που το πρόγραμμα θα έκλεινε παρά να παραχωρούνται άδειες έργων, χωρίς ουσιαστικό σχεδιασμό. Υπάρχει, θα πρέπει να πούμε, μελέτη από το Υπουργείο Οικονομικών που καταδεικνύει ότι η συνεισφορά του προγράμματος στο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν της χώρας δεν ήταν σημαντική, αλλά ο χρόνος θα δείξει. Το πρόγραμμα βοήθησε τη χώρα σε δύσκολες περιόδους, εξελίχτηκε όμως σε ένα μη βιώσιμο εργαλείο υπερβολής και εύκολου κέρδους.

Υπηρεσίες-λιανικός τομέας

Παρόμοια, ίσως σε μικρότερο βαθμό, φαίνεται να είναι και η κατάσταση στον τομέα των υπηρεσιών. Υπάρχει σημαντική μείωση στον τομέα των συμβουλευτικών υπηρεσιών εφόσον από τη μια πολλές επενδύσεις αναβλήθηκαν και από την άλλη οι τοπικές επιχειρήσεις έχουν ως προτεραιότητά τους την επιβίωση.

Ο λιανικός τομέας λόγω της προηγούμενης κρίσης αναδιαρθρώθηκε σημαντικά με αρκετές εταιρείες, κυρίως μικρομεσαίες (παρόλο που είδαμε και μεγάλες αλυσίδες να πτωχεύουν) να αναστέλλουν δραστηριότητες λόγω οικονομικών προβλημάτων, και νέους «παίκτες» να μπαίνουν στην αγορά ή υφιστάμενους να ενισχύουν τον κύκλο εργασιών τους. Είναι πολύ ενδιαφέρον να δούμε την εξέλιξη του τομέα με την άρση των περιοριστικών μέτρων, εφόσον όλοι οι οικονομικοί αναλυτές συμφωνούν ότι η σημερινή κρίση θα έχει απώλειες.

Επιπλέον αναμένεται να παρατηρηθούν αλλαγές στη νοοτροπία των καταναλωτών, οι οποίοι θα είναι πιο προσεκτικοί στις αγορές και στις δαπάνες τους και θα προβαίνουν σε έρευνα αγοράς πριν προχωρήσουν σε αυτές.

Η κατανάλωση, πέρα από τη διάθεση των καταναλωτών, επηρεάζεται και από τη ρευστότητα που υπάρχει στην αγορά και το διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών, καθώς και τη διάθεση των πολιτών να αποταμιεύσουν.

Αυτή η κρίση είναι σίγουρα διαφορετική από την προηγούμενη, εφόσον το πρόβλημα δεν εστιάζεται στην Κύπρο. Άρχισαν οι συζητήσεις για τη λήψη μέτρων επανεκκίνησης της οικονομίας. Σίγουρα χρειαζόμαστε βραχυπρόθεσμα μέτρα για να υπάρξει μια συντομότερη ανάκαμψη, αλλά ας είναι η ευκαιρία αυτή η κρίση για τον σχεδιασμό μιας πιο βιώσιμης και ανθεκτικής οικονομίας.

Και όπως πολύ σωστά είπε ο Γιώργος Σεφέρης, «σ’ αυτόν τον κόσμο που ολοένα στενεύει, ο καθένας μας χρειάζεται όλους τους άλλους. Πρέπει να αναζητήσουμε τον άνθρωπο, όπου κι αν βρίσκεται».