Επί ξυρού ακμής η Τοπική Αυτοδιοίκηση

Η πανδημία Covid-19 έχει: α) Φανερώσει την ευθραυστότητα των Οικισμών σε 220 χώρες και β) καταδείξει ότι τα γραμμικά, στατικά αυτοδιοικητικά μοντέλα αδυνατούν να αντιμετωπίσουν τις ασύμμετρες απειλές της νέας εποχής, όπως είναι η πανδημία, η οικονομική και κοινωνική κρίση και ο αυξανόμενος αριθμός και σοβαρότητα των φυσικών καταστροφών.

Η περιπλοκότητα και οι μη γραμμικές αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στα στοιχεία και τους παράγοντες που συνθέτουν τα αυτοδιοικητικά συστήματα, η τεράστια αβεβαιότητα, η αδυναμία ακριβούς πρόβλεψης, οι αλληλεξαρτήσεις, η υπερβολική συνδεσιμότητα, οι κρυμμένες ασυμμετρίες, η μεταφορά του ρίσκου και της ζημιάς, ο υπερσυγκεντρωτισμός εξουσιών, η μεγάλη γραφειοκρατία, η έλλειψη συναίνεσης, οι ανομοιογένειες, οι ανισότητες και η έλλειψη κοινωνικής συνοχής επιτείνουν τις ευθραυστότητες και προκαλούν ανισορροπίες και συστημική καταστροφή.

Στην εποχή της αβεβαιότητας, της ρευστότητας, της διαταραχής, της πολυπλοκότητας, των ασυμμετριών, των καταστροφικών ρίσκων, των μαύρων κύκνων και των τέλειων καταιγίδων χρειάζονται νέα δυναμικά εργαλεία, μη γραμμικά μοντέλα και ολιστικές πολυπαραμετρικές προσεγγίσεις. Μετά από πολύχρονη έρευνα έχω αναπτύξει ένα νέο Μοντέλο Καινοτομίας, το οποίο: α) θέτει τους κανόνες για τη μετάβαση από το εύθραυστο (fragile) στο αντιθραυστικό (antifragile) και β) μπορεί να καταστήσει τους Οικισμούς antifragile. Το πρώτο βήμα είναι ο εντοπισμός και η αφαίρεση των ευθραυστοτήτων (fragilities).

Η ιδιότητα Antifragility (αντι-ευθραυστότητα) -εφευρέθηκε από τον καθηγητή Nassim Taleb- είναι πέρα από την ανθεκτικότητα ‘resilience’ ή την ευρωστία ‘robustness’. Αυτό σημαίνει ότι κάτι απλώς δεν αντέχει σε ένα σοκ αλλά βελτιώνεται πραγματικά εξαιτίας αυτού. Το ανθεκτικό αντιστέκεται στα σοκ και παραμένει το ίδιο. Το αντιθραυστικό γίνεται καλύτερο. Η αντι-εύθραυστη οργάνωση αναπτύσσεται από μεταβλητότητα και διαταραχή.

Η εφαρμογή της στρατηγικής Antifragility παρουσιάζεται αναλυτικά σε έναν πρακτικό Οδηγό που έχω ετοιμάσει, στον οποίο μεταξύ άλλων καταγράφονται συνολικά 70 διεπιστημονικά εργαλεία, ασύμμετρες στρατηγικές καινοτομίας και δημιουργικές τεχνικές που επιτρέπουν στους Οργανισμούς να τροποποιήσουν την έκθεσή τους (modify their exposure) ανάλογα, ώστε να αξιοποιήσουν τις θετικές ασυμμετρίες (να είναι ανοικτοί σε ευκαιρίες) και να προστατευθούν απέναντι στις αρνητικές ασυμμετρίες (να μην είναι εκτεθειμένοι σε κινδύνους). Ο στόχος είναι διττός: Απ’ τη μια η αύξηση της έκθεσης (increase of exposure) σε ευνοϊκές ασυμμετρίες και η αξιοποίηση των ευκαιριών μπορεί να επιφέρει εκθετικά πολλαπλασιαστικά οφέλη και πλεονεκτήματα. Απ’ την άλλη η μείωση της έκθεσης (reduce of exposure) σε δυσμενείς ασυμμετρίες μπορεί να ελαχιστοποιήσει τη ζημιά και να εξαλείψει το ρίσκο της καταστροφής.

Η τροποποίηση της έκθεσης (exposure modification) επιτυγχάνεται μέσα από τον δημιουργικό συνδυασμό των κρίσιμων παραγόντων και στοιχείων από τα τέσσερα βασικά είδη της καινοτομίας (καινοτομία προϊόντος, καινοτομία διαδικασιών, οργανωσιακή καινοτομία και επικοινωνιακή καινοτομία), που συνθέτουν τη δομή μιας νέας καινοτομίας - στην προκειμένη περίπτωση του νέου αυτοδιοικητικού μοντέλου. Η συνδυαστική δύναμη των τεσσάρων διαστάσεων της καινοτομίας πολλαπλασιάζει τις πιθανότητες επίτευξης καινοτομικών αποτελεσμάτων.

Η ενσωμάτωση της ιδιότητας Antifragility στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό του νέου αυτοδιοικητικού μοντέλου θα δώσει τη δυνατότητα στους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ) να αντιμετωπίσουν πιο αποτελεσματικά τις ασύμμετρες απειλές της μετα-κορωνοϊό εποχής. Ένα δυναμικό antifragile αυτοδιοικητικό σύστημα έχει την ιδιότητα να μετασχηματίζεται, να εξελίσσεται, να προσαρμόζεται και να βελτιώνεται με τον χρόνο. Η ευελιξία και η συνεχής αναπροσαρμογή επιτρέπουν στις Τοπικές Αρχές να διαμορφώσουν πολιτικές λαμβάνοντας υπόψη τις μεταβαλλόμενες τοπικές συνθήκες και ιδιαιτερότητες.

Το νέο αυτοδιοικητικό μοντέλο πρέπει να προωθήσει τις συνεργασίες και τις συνέργειες ανάμεσα σε όλους τους εταίρους της καινοτομίας, να επιτύχει την κρίσιμη μάζα μέσα από τη δημιουργία περιοχών καινοτομίας (innovation districts) και να παρέχει τις απαραίτητες υποδομές, κίνητρα και εργαλεία για την ανάπτυξη τοπικών καινοτομιών με διεθνή απήχηση. Επίσης, η κοινωνική επιχειρηματικότητα και η κοινωνική καινοτομία είναι δύο σημαντικά νέα πεδία που πρέπει να τροφοδοτηθούν.

Η δημιουργία κουλτούρας καινοτομίας, η προσέλκυση ταλέντων και επενδύσεων, οι Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών, οι ψηφιακές δεξιότητες, η απλοποίηση των διαδικασιών, η ταχύτητα, η εγγύτητα, η αμεσότητα, η συμμετοχή, η συνεργασία, η μείωση των ανισοτήτων, η διαφάνεια και η λογοδοσία ενισχύουν την ανθεκτικότητα των Οικισμών.

Όμως, η έμφαση στην αποδοτικότητα και τις σταδιακές βελτιωτικές αλλαγές (incrementalism) χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι ασύμμετρες αβεβαιότητες, η μεταβλητότητα, η πολυπλοκότητα και οι αλληλεξαρτήσεις εμπεριέχει εκρηκτικά ρίσκα και δυνητικά καταστροφικές συνέπειες. Το νέο αυτοδιοικητικό μοντέλο που συζητείται αυτήν την περίοδο είναι εξαιρετικά εύθραυστο - πρόκειται για ένα γραμμικό, στατικό μοντέλο, το οποίο δεν μπορεί να αντιμετωπίσει τις πολύμορφες διαστάσεις και τις ασύμμετρες απειλές της μετα-κορωνοϊό εποχής.

Ένα καινοτόμο, antifragile αυτοδιοικητικό μοντέλο: α) Εξισορροπεί και ενισχύει και τους τρεις πυλώνες (κράτος ‘state’, αγορά ‘market’ και τοπική κοινωνία ‘community’) και β) ενθαρρύνει τη δημιουργία νέων ευκαιριών, αξιοποιεί τα τοπικά συγκριτικά πλεονεκτήματα και αντιμετωπίζει τις τοπικές προκλήσεις. Με τη βοήθεια του δυναμικού εργαλείου που έχω αναπτύξει και του εκπαιδευτικού προγράμματος που έχω ετοιμάσει, μπορεί να ενισχυθεί η βιωσιμότητα του νέου αυτοδιοικητικού συστήματος πριν από το δημοψήφισμα στις 30 Μαΐου για τη μεταρρύθμιση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.

Η πρωτοποριακή μέθοδος που παρουσιάζεται πολύ επιγραμματικά στο παρόν άρθρο μπορεί να: α) Βοηθήσει τους Οργανισμούς να καινοτομήσουν πολύ πιο αποτελεσματικά, β) εφαρμοστεί σε όλους τους τομείς και σε όλα τα επίπεδα, κλίμακες και μεγέθη: Δημόσιες Υπηρεσίες, ΟΤΑ, Επιχειρήσεις -μεγάλες εταιρείες και startups- Κυκλική Οικονομία, Ανταγωνιστικότητα, Nation Branding, Οικονομική Διπλωματία, Έξυπνη Άμυνα κ.ά.

Επίσης, το δυναμικό αυτό εργαλείο μπορεί να μεγιστοποιήσει τον επιστημονικό, οικονομικό και κοινωνικό αντίκτυπο των ευρωπαϊκών επενδύσεων στην έρευνα και την καινοτομία. Η ενσωμάτωση της ιδιότητας Antifragility στον σχεδιασμό και την υλοποίηση των Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων -Ταμείο Ανάκαμψης, Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, Ορίζοντας Ευρώπη κ.ά.- είναι εκ των ων ουκ άνευ. Τα παραδοσιακά στατικά εργαλεία, οι μεθοδολογίες αξιολόγησης έργων και τα κριτήρια επιλογής που χρησιμοποιούνται στο πλαίσιο των υφιστάμενων Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων αναπτύχθηκαν για την προ κορωνοϊό εποχή. Σήμερα τα πάντα έχουν αλλάξει - χρειάζεται ένα νέο πρωτόκολλο για την καινοτομία.

*Σύμβουλος Στρατηγικής, Επικοινωνίας και Καινοτομίας