Τα 200χρονα της Παλιγγενεσίας κι η οφειλή του έθνους στον Γέρο του Μοριά

«Έφιππος χώρει γενναίε αρχηγέ ανά τους αιώνας, διδάσκοντας τους λαούς πώς οι δούλοι γίνονται ελεύθεροι». Η επέτειος για τα 200 χρόνια από την Επανάσταση δεν μπορεί παρά να φέρει στη μνήμη και τις καρδιές των Ελλήνων όσα οφείλονται στις μεγάλες φυσιογνωμίες που οι καιροί του Αγώνα ανέδειξαν ως λαμπρά του Έθνους τέκνα και πατέρες της νίκης, λαμπρές ηγετικές προσωπικότητες που άξια σήκωσαν την ευθύνη του Αγώνα, διδάσκοντας ήθος κι αξίες που ούτε «ψιξ», στο παραμικρό ψίχουλο και μόριο, δεν μπορεί να αγγίξει η εκ του πονηρού συντονισμένη εσχάτως προσπάθεια αποδόμησης των μορφών και των γεγονότων του Αγώνα.

Έτσι, ακόμα και η πιο καθοριστική στην προσφορά του μορφή της Επανάστασης, ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, κατηγορείται ως σφαγέας, μισθοφόρος, κατσικοκλέφτης. Οι αντικειμενικότεροι, ακόμα, τον θεωρούν έναν ικανό στρατιωτικό, παραγνωρίζοντας, όμως, τα υπόλοιπα χαρίσματά του. Ο Γέρος του Μoριά υπήρξε, όμως, μια πολύπλευρη προσωπικότητα, με ευρύτερες γνώσεις που αφορούσαν τον πολιτικό, τον διπλωματικό, τον ψυχολογικό και πρωτίστως τον πολεμικό τομέα. Από την παιδική του ηλικία, με μικρά ενδιάμεσα διαλείμματα, πολεμούσε συνεχώς, έχοντας αποκτήσει τεράστια εμπειρία, τόσο στον προεπαναστατικό κλεφτοπόλεμο, όσο και στον τακτικό αγγλικό στρατό. Είχε συμμετάσχει, μάλιστα, μέχρι και σε ναυτικό πόλεμο, στο κίνημα του Νικοτσάρα και στον ρωσικό στόλο. Ταυτόχρονα, όμως, αν και ολιγογράμματος, μελετούσε φανατικά, εκτός από τα πολύτιμα εκκλησιαστικά βιβλία, την Ελληνική Ιστορία και την Ιστορία του Σκεντέρμπεη, και κατά καιρούς χρησιμοποίησε τακτικές με ιστορική αναφορά. Η συναναστροφή με σπουδαία πρόσωπα του Ελληνισμού της εποχής, ειδικά κατά την παραμονή του στα Επτάνησα, αλλά και με φιλέλληνες βετεράνους των ναπολεόντειων πολέμων, μόνο θετική επίδραση είχε στη σκέψη του Κολοκοτρώνη. Η σκέψη αυτή τον κατέστησε φυσικό ηγέτη της Επανάστασης στην Πελοπόννησο και τον βοήθησε να συντρίψει κατά πολύ υπέρτερους αντιπάλους.

Μάχη στα Δερβενάκια και καταστροφή Δράμαλη

Τα Δερβενάκια αποτελούν την πιο διάσημη στιγμή του Γέρου του Μοριά και μια απόδειξη πως οι λίγοι μπορούν να συντρίψουν τους πολλούς, όταν διοικούνται από τον κατάλληλο ηγέτη. Ο Κολοκοτρώνης, ήδη πριν από την μάχη, είχε καταφέρει κάτι που λίγο καιρό νωρίτερα φάνταζε ακατόρθωτο. Ο μεγαλύτερος τουρκικός στρατός που πάτησε μέχρι τότε το πόδι του στην Ελλάδα είχε αποτύχει να υποτάξει την Επανάσταση, είχε εξαντλητικά καταπονηθεί από τις στρατηγικές φθοράς που εφήρμοζε ο Κολοκοτρώνης και ετοιμαζόταν να επιστρέψει στη βάση του στην Κόρινθο για να αναδιοργανωθεί.

Σε αυτό τον οδήγησε η τακτική της καμένης γης που εφάρμοσε ο Κολοκοτρώνης. Ο Έλληνας στρατηγός, μιμούμενος τον Ρόδιο μισθοφόρο Μέμνονα, που για λογαριασμό των Περσών θέλησε να καταστρέψει τις σοδειές, ώστε ο στρατός του Μεγάλου Αλεξάνδρου να λιμοκτονήσει στην Μικρά Ασία, κατάφερε να προκαλέσει οξύ επισιτιστικό πρόβλημα στον Δράμαλη. Έτσι ο τελευταίος υποχρεώθηκε να υποχωρήσει στην Κόρινθο. Γι’ αυτό προσπάθησε μέσω ενός Έλληνα συνεργάτη του να παραπλανήσει τους επαναστάτες ότι απ’ το Άργος που βρίσκονταν θα κινούνταν νοτιότερα. Με αυτό το τέχνασμα ήθελε να επιστρέψει ανενόχλητος. Ο Κολοκοτρώνης διέγνωσε έγκαιρα, ωστόσο, ότι ο τουρκικός στρατός δεν ήταν σε θέση να προχωρήσει και θα οπισθοχωρούσε. Η αριθμητική υπεροχή των Τούρκων ήταν τόσο μεγάλη που όταν πρωτοπέρασαν στον Μοριά δημιουργήθηκε στον Δράμαλη βεβαιότητα επιτυχίας, με αποτέλεσμα να αφήσει τις διαβάσεις που οδηγούσαν πίσω στην Κορινθία (Δερβενάκια, κ.λπ) αφύλακτες. Αυτό φρόντισε να εκμεταλλευτεί ο Κολοκοτρώνης και αμέσως πρότεινε οι Έλληνες να τις καταλάβουν και να παγιδεύσουν τον εχθρό. Πολλοί οπλαρχηγοί, και κυρίως ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης, διαφώνησαν μαζί του, ενώ κάποιοι δεν πίστεψαν ούτε πως ο Δράμαλης σκόπευε να υποχωρήσει.

Τελικά ο Κολοκοτρώνης επέμεινε και πήγε στα Δερβενάκια με 2.350 άνδρες, όπου στις 26 Ιουλίου, όπως είχε προβλέψει, εμφανίστηκαν οι Τούρκοι. Από εδώ και στο εξής ο Γέρος με χειρουργικές κινήσεις, λες και παίζει σκάκι, καθοδηγεί τον εχθρό στην θανάσιμη παγίδα που του έχει στήσει. Μελετώντας κανείς σήμερα την εξέλιξη της μάχης, εύλογα θα θεωρήσει πως είχαν προηγηθεί χρονοβόρες προετοιμασίες και σίγουρα φαντάζει ακατόρθωτο το ότι ο Έλληνας στρατηγός συνέλαβε ένα τέτοιο σχέδιο ουσιαστικά επί τόπου.

Ο Δράμαλης είχε τέσσερεις διαδρομές, απ’ τις οποίες θα μπορούσε να περάσει στην Κόρινθο. Ο Κολοκοτρώνης, αφού ορθά απέκλεισε την επιλογή του Αγιονορίου, και επειδή δεν είχε επαρκείς δυνάμεις για να καλύψει όλες τις υπόλοιπες, κατέφυγε στο ακόλουθο τέχνασμα. Σε ένα κομβικό σημείο τοποθέτησε ένα «ψευδοστράτευμα», το οποίο θα δρούσε αποτρεπτικά και θα ωθούσε τους Τούρκους στα στενά των Δερβενακίων, όπου ήταν κρυμμένοι οι Έλληνες. Το ψευδοστράτευμα αποτελείτο από ζώα, στα οποία είχαν φορέσει φέσια και από ηλικιωμένους, ανήμπορους να πολεμήσουν. Το κόλπο πέτυχε και οι Τούρκοι, θέλοντας να αποφύγουν την σύγκρουση, προχώρησαν ανυποψίαστοι προς τα Δερβενάκια. Στην είσοδο του στενού τούς περίμενε ο Κολοκοτρώνης με κάποιους οπλαρχηγούς, οι οποίοι άνοιξαν κουβέντα με τους προπορευόμενους Αλβανούς. Οι Αλβανοί μπουλουκτσήδες τούς ζητούσαν να κάνουν συμφωνία για να περάσουν αμαχητί, φοβούμενοι κυρίως μην τους επιτεθεί το ψευδοστράτευμα, καθώς οι υπόλοιποι Έλληνες παρέμεναν κρυμμένοι. Ο Κολοκοτρώνης σκόπιμα χρονοτριβούσε στις συζητήσεις και είχε δώσει εντολή κανείς να μη βιαστεί να πυροβολήσει προτού δώσει εντολή. Σκοπός του ήταν αφενός να εισέλθουν περισσότεροι Τούρκοι στο στενό και, αφετέρου, να αλλάξει η θέση του ήλιου που τύφλωνε τους Έλληνες.

Όταν έκρινε ότι έφθασε η κατάλληλη στιγμή, έδωσε το σύνθημα της επίθεσης και οι Έλληνες ξεπρόβαλαν μέσα από την χαράδρα και επιτέθηκαν στους ανυποψίαστους Τούρκους, που είχαν προχωρήσει στο στενό. Οι τελευταίοι, μαζί με όσους δεν είχαν ακόμα εισέλθει στα Δερβενάκια, προσπάθησαν να υποχωρήσουν και να περάσουν από γειτονικό στενό. Στην κομβική θέση Παναγοράχη τούς περίμενε, όμως, ο Αντώνης Κολοκοτρώνης, ανιψιός του Θεόδωρου, ο οποίος τους έφραξε τον δρόμο και τους έσπρωξε ουσιαστικά προς την χαράδρα του Αγίου Σώστη. Εκεί έφθασε την τελευταία στιγμή ο Νικηταράς μαζί με τους άνδρες του Παπαφλέσσα και του Υψηλάντη, και μαζί με το σώμα του Αντώνη Κολοκοτρώνη έφραξε όλες τις διεξόδους της χαράδρας. Ο Νικηταράς, είτε τυχαία είτε βάσει σχεδίου, έφθασε ακριβώς την κατάλληλη στιγμή. Αν είχε φθάσει λίγο νωρίτερα, οι έντρομοι Τούρκοι βλέποντάς τον θα υποχωρούσαν και δεν θα εγκλωβίζονταν στον Άγιο Σώστη, ενώ αν είχε καθυστερήσει οι αντίπαλοι θα περνούσαν ανενόχλητοι.

Σταδιακά, ο Κολοκοτρώνης συγκέντρωσε στον Άγιο Σώστη τις δυνάμεις από τα Δερβενάκια και τις προφυλακές απ’ τα υπόλοιπα στενά. Οι Τούρκοι είχαν πέσει στην καλοστημένη παγίδα και ήταν αδύνατο να γλιτώσουν. Έχασαν 2.500 με 3.000 άνδρες και αν τα σώματα του Πλαπούτα, του Γενναίου και του Παπανίκα είχαν ειδοποιηθεί εγκαίρως από τους αγγελιοφόρους του Κολοκοτρώνη, οι απώλειες θα ήταν ακόμη μεγαλύτερες.

H συντριβή του Δράμαλη στα Δερβενάκια ήταν, αναμφίβολα, το αποκορύφωμα της στρατηγικής σκέψης του Κολοκοτρώνη και της σύζευξης του παραδοσιακού κλεφτοπολέμου με τις ανάγκες της περίστασης.

Πολιορκία της Τριπολιτσάς

Η Τριπολιτσά αποτελούσε το κέντρο της τουρκικής διοίκησης στον Μοριά. Όλοι οι Τούρκοι που εκδιώχθηκαν απ’ τις γύρω περιοχές τις πρώτες ημέρες της Επανάστασης είχαν καταφύγει εκεί. Επίσης, οι θησαυροί της θα αποτελούσαν μία σημαντική ένεση στο επαναστατικό ταμείο. Για όλους αυτούς τους λόγους, η απελευθέρωσή της ήταν σημείο-κλειδί για τον Αγώνα.

Η ιδιοφυής στρατηγική του Κολοκοτρώνη λειτούργησε καταλυτικά στην επίτευξή της. Άμεσα αντιλήφθηκε το προφανές: οι ολιγάριθμοι άτακτοι, χωρίς κανόνια και σύνεργα πολιορκίας, δεν θα μπορούσαν ούτε να κυκλώσουν τα τείχη της Τριπολιτσάς, ούτε να την εκπορθήσουν με έφοδο. Έτσι, σε συνεργασία με τον Υψηλάντη, κατέστρωσαν ένα σχέδιο, βάσει του οποίου οι Έλληνες ξεκινώντας από τα ορεινά θα στρατοπέδευαν κλιμακωτά όλο και πιο κοντά στην πόλη. Οι Τούρκοι ήταν απαραίτητο να πραγματοποιούν εξόδους για να συλλέγουν από την περιφέρεια τα προς το ζην. Σε αυτές τις εξόδους οι Έλληνες διενεργούσαν ενέδρες, με αποτέλεσμα να τους φθείρουν και να τους δημιουργούν επισιτιστικό πρόβλημα. Έτσι, σταδιακά τα επαναστατικά στρατεύματα σαν θηλιά έσφιγγαν την πόλη, έως ότου μετά την μάχη της Γράνας οι πολιορκημένοι ουσιαστικά δεν μπορούσαν καθόλου να εξέλθουν. Με λίγα λόγια, ο Κολοκοτρώνης μετέτρεψε τα μειονεκτήματα του στρατεύματός του σε πλεονεκτήματα και έκανε πολιορκία ουσιαστικά αμυνόμενος, εφαρμόζοντας τον αγαπημένο του κλεφτοπόλεμο, στον οποίο σαφώς υπερτερούσε. Ο Γέρος, επίσης, σχεδίασε τις νικηφόρες μάχες που δόθηκαν γύρω απ’ την πολιορκούμενη πόλη (Βαλτέτσι, Δολιανά, Γράνα, κ.λπ).

Όταν οι Τούρκοι της Τριπολιτσάς άρχισαν να εξαντλούνται, ο Κολοκοτρώνης πέρασε στο επόμενο στάδιο της τακτικής του. Δεδομένου ότι οι περισσότεροι Τούρκοι ζούσαν μέχρι πρότινος στα ίδια χωριά και γειτονιές με τους επαναστάτες, οι τελευταίοι κατόρθωναν να μπαινοβγαίνουν ελεύθερα στην πόλη για εμπόριο και κοινωνικές επαφές. Ο Κολοκοτρώνης, έτσι, είχε παντού μάτια και αυτιά. Σε μια τέτοια περίσταση, άλλωστε, έγινε και η τελική είσοδος των Ελλήνων στην Τριπολιτσά.

Προηγουμένως, ο σοφός Στρατηγός είχε φροντίσει να εξουδετερώσει τους Αλβανούς, που αποτελούσαν το πιο αξιόμαχο τμήμα των κλεισμένων. Εκμεταλλευόμενος τις προσωπικές γνωριμίες, αλλά και την γνώση του ψυχισμού τους, έκανε ξεχωριστές συμφωνίες μαζί τους, αποδυναμώνοντας και διχάζοντας τον αντίπαλο.

Σφραγίδα της στρατηγικής ιδιοφυΐας του Γέρου του Μοριά, η απελευθέρωση της Τριπολιτσάς είναι συνέπεια ενός άριστα οργανωμένου σχεδίου και σίγουρα χωρίς αυτό θα ήταν αδύνατη η επίτευξή της.