Το νέο επιχειρηματικό μοντέλο στη μετα-κορωνοϊό εποχή

Παρόλο που οι μικροοργανισμοί εμφανίστηκαν στη Γη τουλάχιστο 3,5 δισ. χρόνια πριν, ο Homo sapiens –με όπλα τον αναλογικό τρόπο σκέψης και την πολιτισμική εξέλιξη– μπορεί να κερδίσει τη μάχη ενάντια στον κορωνοϊό διευρύνοντας τη δημιουργικότητα, εμβαθύνοντας τη στρατηγική, επιταχύνοντας την καινοτομία και μετατρέποντας την τεράστια αβεβαιότητα σε πρώτη ύλη της καινοτομίας.

Το ‘τίναγμα των φτερών της νυχτερίδας’ στην Κίνα έχει: α) Αποκαλύψει την ευθραυστότητα των οικισμών, των επιχειρηματικών μοντέλων και των σχεδίων διαχείρισης κινδύνων σε 220 χώρες και β) καταδείξει ότι τα παραδοσιακά στατικά εργαλεία, τα γραμμικά μοντέλα, οι τεχνικές, τα πλαίσια και τα πρότυπα που χρησιμοποιούν οι Διεθνείς Οργανισμοί, οι κυβερνήσεις και οι επιχειρήσεις αδυνατούν να αντιμετωπίσουν τις ασύμμετρες απειλές της νέας εποχής.

Η εστίαση στην αποδοτικότητα και τις σταδιακές βελτιωτικές αλλαγές (incrementalism) χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι ασύμμετρες αβεβαιότητες, οι αλληλεξαρτήσεις, η περιπλοκότητα και η μεταβλητότητα, εμπεριέχει εκρηκτικά ρίσκα και δυνητικά καταστροφικές συνέπειες. Στην εποχή της τεράστιας αβεβαιότητας, της ρευστότητας, της διαταραχής, της πολυπλοκότητας, των ασυμμετριών, των καταστροφικών ρίσκων, των μαύρων κύκνων και των τέλειων καταιγίδων χρειάζονται νέα δυναμικά εργαλεία, μη γραμμικά μοντέλα και ολιστικές, πολυπαραμετρικές προσεγγίσεις.

Το τυφλό σημείο της καινοτομίας δεν μπορεί να διακρίνει ότι τα πιθανά οφέλη που επιφέρουν οι θετικές ασυμμετρίες (convexity bias) είναι περισσότερα από τη ζημιά. Ο παράγοντας χρόνος, η μεταβλητότητα, η αταξία, η τυχαιότητα και η αβεβαιότητα αυξάνουν το όφελος –παρά τη ζημιά– που προκύπτει μέσα από την αξιοποίηση των πολύτιμων ασυμμετριών. Αυτό το στοιχείο διαφεύγει του γραμμικού τρόπου σκέψης.

Μετά από πολύχρονη έρευνα έχω αναπτύξει ένα νέο Μοντέλο Καινοτομίας, το οποίο παρουσιάζεται αναλυτικά σε έναν πρακτικό Οδηγό 250 σελίδων. Στο εν λόγω Εγχειρίδιο, μεταξύ άλλων καταγράφονται συνολικά 70 διεπιστημονικά εργαλεία, ασύμμετρες στρατηγικές καινοτομίας και δημιουργικές τεχνικές που επιτρέπουν στους Οργανισμούς να τροποποιήσουν την έκθεσή τους (modify their exposure) ανάλογα, ώστε να αξιοποιήσουν τις θετικές ασυμμετρίες (να είναι ανοικτοί σε ευκαιρίες) και να προστατευθούν απέναντι στις αρνητικές ασυμμετρίες (να μην είναι εκτεθειμένοι σε κινδύνους). Απ’ τη μια η αύξηση της έκθεσης (increase of exposure) σε ευνοϊκές ασυμμετρίες και η αξιοποίηση των ευκαιριών μπορεί να επιφέρει εκθετικά πολλαπλασιαστικά οφέλη και πλεονεκτήματα. Απ’ την άλλη η μείωση της έκθεσης (reduce of exposure) σε δυσμενείς ασυμμετρίες μπορεί να ελαχιστοποιήσει τη ζημιά και να εξαλείψει το ρίσκο της καταστροφής.

Η διττή αυτή στρατηγική με την ονομασία ‘Antifragility’ (αντι-ευθραυστότητα) εφευρέθηκε από τον καθηγητή Nassim Taleb. Η ιδιότητα αυτή είναι πέρα από την ανθεκτικότητα ‘resilience’ ή την ευρωστία ‘robustness’. Αυτό σημαίνει ότι κάτι απλώς δεν αντέχει σε ένα σοκ αλλά βελτιώνεται πραγματικά εξαιτίας αυτού. Το ανθεκτικό αντιστέκεται στα σοκ και παραμένει το ίδιο. Το αντιθραυστικό γίνεται καλύτερο. Η αντι-εύθραυστη οργάνωση αναπτύσσεται από μεταβλητότητα και διαταραχή.

Η τροποποίηση της έκθεσης (exposure modification) επιτυγχάνεται μέσα από τον δημιουργικό συνδυασμό των κρίσιμων παραγόντων και στοιχείων από τους τέσσερεις βασικούς τύπους / διαστάσεις της καινοτομίας –καινοτομία προϊόντος, καινοτομία διαδικασιών, οργανωσιακή καινοτομία και επικοινωνιακή καινοτομία– που συνθέτουν τη δομή μιας νέας καινοτομίας. Η συνδυαστική αυτή δύναμη των τεσσάρων φυλών της καινοτομίας πολλαπλασιάζει τις πιθανότητες επίτευξης καινοτομικών αποτελεσμάτων.

Οι πανδημίες αποτελούν ένα φαινόμενο κινδύνου ουράς ‘fat tail risk’, που εμπεριέχει εκρηκτικά ρίσκα και δυνητικά καταστροφικές συνέπειες. Η παγκόσμια συνδεσιμότητα αυξάνει τη διασπορά του κορωνοϊού με ένα μη γραμμικό τρόπο. Λόγω του κινδύνου ουράς, τέτοια απρόσμενα γεγονότα και διεργασίες έχουν ειδικά χαρακτηριστικά που καθιστούν τις παραδοσιακές προσεγγίσεις διαχείρισης ρίσκου ανεπαρκείς, ιδίως σε ένα πιο αλληλεξαρτώμενο και εύθραυστο σύστημα. Οι κίνδυνοι, οι κρυμμένες ασυμμετρίες και τα καταστροφικά ρίσκα από τις πανδημίες έχουν υποτιμηθεί.

Ασύμμετρες αβεβαιότητες

Οι ασύμμετρες αβεβαιότητες που περιβάλλουν όλες τις πτυχές της πανδημίας αυξάνουν τη δυσκολία στη λήψη αποτελεσματικών μέτρων. Τα τυπικά μέτρα / προσεγγίσεις σε ατομικό επίπεδο όπως είναι η απομόνωση, η ιχνηλάτηση και η παρακολούθηση, γρήγορα (υπολογιστικά) υπερνικούνται σε περίπτωση μαζικής επιμόλυνσης. Χρειάζονται αρκετές εβδομάδες και μήνες για να περιοριστεί η πανδημία σε μια χώρα / περιοχή, αλλά μόλις χαλαρώσουν τα μέτρα, τα κρούσματα αυξάνονται εκθετικά μέσα σε λίγες μόνο ώρες και μέρες.

Χρειάζονται πολυκλαδικές πληθυσμιακές προσεγγίσεις, όπως είναι η δραστική μείωση των δικτύων επαφών με τη χρήση συλλογικών ορίων (collective boundaries), η αλλαγή στην κοινωνική συμπεριφορά, η αυτό-παρακολούθηση σε επίπεδο κοινότητας (community self-monitoring) και πιο στοχευμένες παρεμβάσεις. Ο στόχος είναι διττός: άνοιγμα της πραγματικής οικονομίας και ελαχιστοποίηση του ρίσκου εξάπλωσης του κορωνοϊού.

Εν μέσω των πρωτοφανών προκλήσεων που εγείρει η πανδημία Covid-19, η επιχειρηματικότητα μπορεί να ενισχυθεί μέσα από την μετατροπή των ασυμμετριών σε πόρους και μέσα που θα δώσουν τη δυνατότητα στις εταιρείες να επωφεληθούν και να αποκτήσουν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Για να το πετύχουν αυτό οι εταιρείες, πρέπει να:

1. Ανακαλύψουν τις ασυμμετρίες και να διακρίνουν την προοπτική μεταξύ τους.
2. Μετατρέψουν τις ασυμμετρίες σε ικανότητες και να τις ενσωματώσουν στρατηγικά σε ένα αναδιαμορφωμένο οργανωσιακό σχεδιασμό, που θα τις αξιοποιεί και θα διατηρεί την ανάπτυξή τους.
3. Συνταιριάσουν τις ικανότητες που πηγάζουν από τις ασυμμετρίες με νέες ευκαιρίες, αναπτύσσοντας ασύμμετρες στρατηγικές καινοτομίας.

Το νέο Υπόδειγμα Καινοτομίας μπορεί να:

α) Εφαρμοστεί σε όλους τους τομείς και σε όλα τα επίπεδα, κλίμακες και μεγέθη: Δημόσιες Υπηρεσίες, Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης, Επιχειρήσεις (startups και μεγάλες εταιρείες), Κυκλική Οικονομία, Έξυπνη Άμυνα κ.ά.

β) Μεγιστοποιήσει τον αντίκτυπο –επιστημονικό, οικονομικό, κοινωνικό– της καινοτομίας.

γ) Συμβάλει στον σχεδιασμό και την υλοποίηση των ευρωπαϊκών προγραμμάτων. Στη μετα-κορωνοϊό εποχή, η ενσωμάτωση της ιδιότητας ‘Antifragility’ στη δομή των ευρωπαϊκών προγραμμάτων είναι εκ των ων ουκ άνευ.

δ) Ενισχύσει την ανθεκτικότητα του νέου αυτοδιοικητικού μοντέλου. Το βασικό ζητούμενο είναι η εξεύρεση τρόπων που θα καταστήσουν τους Οικισμούς ‘antifragile’. Ένα δυναμικό, ευέλικτο αυτοδιοικητικό σύστημα έχει τη δυνατότητα να μετασχηματίζεται, να εξελίσσεται, να προσαρμόζεται και να βελτιώνεται με τον χρόνο. Αντίθετα, η περιπλοκότητα και οι μη γραμμικές αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στα στοιχεία / παράγοντες που συνθέτουν το νέο αυτοδιοικητικό μοντέλο, η τεράστια αβεβαιότητα, η αδυναμία ακριβούς πρόβλεψης, οι αλληλεξαρτήσεις, οι κρυμμένες ασυμμετρίες, ο υπερσυγκεντρωτισμός εξουσιών, η έλλειψη συναίνεσης, οι ανισότητες και η έλλειψη κοινωνικής συνοχής καθιστούν το όλο αυτοδιοικητικό οικοδόμημα εξαιρετικά εύθραυστο. Στα μεγάλα και πολύπλοκα συστήματα, οι ασυμμετρίες που δεν είναι και τόσο εμφανείς και η μεταφορά του ρίσκου και της ζημιάς προκαλούν ανισορροπίες και συστημική καταστροφή.

*Σύμβουλος Στρατηγικής, Επικοινωνίας και Καινοτομία