Η μαγεία κι οι «μάγοι» της πολιτικής

Η όλη «μαγεία» της μαγείας είναι το παίγνιο με την ενσύνειδη απάτη να αναμετρήσει κανείς τις δυνάμεις της παρατήρησής του με τις ακατανίκητες ικανότητες του «μάγου» να αποτραβήξει αλλού την προσοχή σου για να σου διαφύγει εντελώς η πονηρά κρυφία κίνηση που καταφέρνει το «μαγικό κόλπο». Ο μάγος καταφέρνει πάντα, όταν σου ζητεί να τραβήξεις «οποιοδήποτε χαρτί» εσύ να τραβάς εκείνο που εκείνος θέλει, κι όταν εξαφανίζει το μαντήλι στο ένα χέρι, εσύ να μην έχεις δει πώς αυτό πέρασε στο άλλο, ή όταν ο Eρντογάν ας πούμε βγαίνει φωτογραφία σε χειραψία με τον Κύπριο Πρόεδρο, όπως κάποτε φωτογραφιζόταν κι ο Ακιντζί με τον εκλιπόντα φίλο του, ουδείς να έχει καταφέρει να δει τι έχει αρπάξει με το άλλο χέρι.

Με καθρέφτες έβλεπες ελέφαντες στη σκηνή που εξαφανιζόντουσαν ως διά μαγείας, μαντήλια, μπουκέτα, κουνέλια, και λύσεις του Κυπριακού εμφανιζόντουσαν αίφνης επί σκηνής για να εξαφανισθούν κι αυτές «ως διά μαγείας», μπροστά στο έκθαμβο κοινό που είχε ήδη σκάσει το εισιτήριο ή την ψήφο του. Άλλοι, πιο δραματικά έδειχναν επί σκηνής να κόβουν στη μέση τη γυναίκα τους, ενώ επρόκειτο για μαγικό κόλπο, ενώ άλλοι πιο έξυπνοι έκοβαν πράγματι τη γυναίκα τους, κάνοντας όλους να πιστέψουν ότι επρόκειτο απλά για «μαγικό κόλπο».

Οι πιο οξυδερκείς μάγοι κατόρθωναν να κόψουν στη μέση ένα ολόκληρο νησί και να το εμφανίσουν σαν «επανένωση». Mundus vult decipi. O κόσμος θέλει να εξαπατηθεί, η προσφορά υπάρχει εκεί όπου υπάρχει η ζήτηση («Κόψε κάτι!» - ο αρχισυντάκτης!).

Ότι η μαγεία είναι απλώς θέμα ταχυδακτυλουργίας και άνω του μέτρου ευστροφίας το έχουν αποδείξει δύο από τα πιο αγχίνοα μυαλά των μαθηματικών παιγνίων και της μαθηματικής λογικής, τα απολαυστικά βιβλία των οποίων απετέλεσαν και αποτελούν εντρυφήματα και φάρμακα κατά του Alzheimer για τον γράφοντα, από των φοιτητικών του χρόνων ήδη: o Martin Gardner και ο Raymond Smullyan. Ο πρώτος είχε δώσει και διάλεξη στο Cornell για τα κόλπα της μαγείας, ενώ ο δεύτερος ομολογεί στα δικά του βιβλία ότι χρηματοδότησε τις σπουδές του κάνοντας τον μάγο.

Ο γράφων ομολογεί, ομοίως, ότι έλεγε τα Τarot για να κερδίσει την εύνοια των συμφοιτητριών του στο Αθήνησι (δωρεάν, βιάζομαι να προσθέσω κ. Εισαγγελεύ) ενώ, ως γνωστόν, ο μεγάλος Bρετανός «Φρεγκεανός» αναλυτικός φιλόσοφος της γλώσσας, Michael Dummett, έχει σοβαρώς ενδιατρίψει και συνέγραψε και βιβλία για τη μυστική τράπουλα, arcana, των Tarot.

Καταλήγω με μια πειραστική αναφορά στο παιγνιώδες βιβλίο εισαγωγής της τυπικής λογικής, «To mock a mocking bird» του Raymond Smullyan (υπάρχει και το πιο προχωρημένο βιβλίο του, Forever Undecided, Πάντα Αναποφάσιστος, αλλά δεν αναφέρεται στο Κυπριακό).

Οι Αχρείοι κι οι Ιππότες: αλλά ποιοι είναι ποιοι;

Σε ένα νησί υπάρχουν μόνο οι Knaves, οι Αχρείοι, οι Πολιτικοί, που λένε πάντα ψέμματα και οι ευγενείς φιλαλήθεις Knights, οι Ιππότες, που λένε πάντα την (πικρή) αλήθεια - και συνεπώς δεν εκλέγονται ποτέ... Σε ένα σταυροδρόμι όπου βρίσκεσαι, ξέρεις ότι από τη μια πλευρά είναι η Σωτηρία της Κύπρου κι από την άλλη η Διχοτόμηση και Καταστροφή. Στο σταυροδρόμι, πάνω σε μια πέτρα ή κάτι άλλο, κάθονται δύο νησιώτες που δεν γνωρίζεις ποίος είναι ψεύτης πολιτικός και ποίος πολιτικολογών δημοσιογράφος αναλυτής, φιλαλήθης κι ακαπέλωτος, a capella χρησμοδοτών; Ποίαν μία και μόνη ερώτηση που δικαιούσαι μπορείς να κάμεις σε ένα μόνο και οιονδήποτε εκ των δύο για να μάθεις την ορθή πορεία;

Απάντηση: ρωτάς οποιονδήποτε των δύο: “Αν ρωτήσω τον άλλο τι θα μου πει;". Και κάνεις το αντίθετο. Διότι το ψέμμα της αλήθειας είναι ψέμμα, και η αλήθεια του ψέμματος είναι ψέμμα, άρα πάντα παίρνεις ψέμμα. Σύμφωνα με τις τιμές αληθείας της υλικής συνεπαγωγής, material implication...

Τακτικές των μάγων στην πολιτική και κάθε λογής πωλητική

Οι αναλογίες με τις τακτικές πειθούς που χρησιμοποιούν οι μαρκετίστες και κάθε λογής… πωλητικοί δεν θα μπορούσαν να διαφύγουν από τους φιλοσόφους της ρητορικής και τους επικοινωνιολόγους. Έτσι, με την αντίστροφη, αμυντική προοπτική, η κατανόηση του τρόπου λειτουργίας των μαγικών κόλπων θα μπορούσε να βοηθήσει στην προστασία των ανθρώπων από την χειραγώγηση πολιτικών και μάρκετινγκ, λένε οι ερευνητές.

Μια μελέτη από το Κολέγιο Goldsmiths, του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, αν χρειαζόμαστε ακαδημαϊκή επιβεβαίωση, λέει ότι η ψυχολογία που χρησιμοποιείται από τους μάγους για να εξαπατήσουν το κοινό μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί για να επηρεάσει τις επιλογές των καταναλωτών.

Αυτό κυρίως με έμφαση στο πώς τα μαγικά κόλπα χρησιμοποιούν «ισχυρά εργαλεία» για τον έλεγχο της συμπεριφοράς, εξηγούν οι ερευνητές. Οι ψυχολόγοι, δηλαδή, εξέτασαν πώς τα «κόλπα» των μάγων δημιουργούν μια «ψευδαίσθηση της επιλογής», όταν το κοινό δεν έχει πραγματικό έλεγχο.

Πρόκειται, υποδεικνύει η έρευνα, για το κόλπο του ελέγχου του μυαλού. Οι ψυχολόγοι Alice Pailhes και Gustav Kuhn ερεύνησαν πώς οι μάγοι ελέγχουν τις αποφάσεις του κοινού τους - και πώς αυτό μπορεί να εφαρμοστεί σε άλλους τομείς, όπως το μάρκετινγκ και την πολιτική, όπερ το αυτό αν εννοηθεί ως πωλητική... Στον χώρο που εννοείτο από τους αρχαίους μας, όπως ο Αριστοτέλης, ως το προνομιακό πεδίο άσκησης της ελεύθερης πράξης μέσα από την διαμόρφωση και ευπαίδευτη όξυνση της «διανοητικής αρετής» της «φρόνησης» που να οδηγεί στη «ευπραξία», την επιλογή της λυσιτελέστερης στις περιστάσεις πράξης, η τελευταία χειραγωγείται ως ενέργημα, ως ελεγχόμενη και καθοδηγούμενη, όσο και πιο μαζική συμπεριφορά, ως ποδηγέτηση. Ως πλήρης έλεγχος, με την «πειθώ» να μην επιτυγχάνεται διά του λόγου, όπως ώριζε η αρχαία ρητορική, αλλά με τους κρύφιους πειθαναγκαστές, «hidden persuadors» της πωλητικής διαφήμισης, ως χειραγώγησης της επιθυμίας και των όσο πιο αλόγων ερμεμφύτων…

«Πλήρης έλεγχος»

Πολλές από αυτές τις μαγικές αρχές, τα κόλπα ελέγχου του μυαλού που χρησιμοποιούν οι μάγοι, δείχνουν ότι οι έμπειροι στην τέχνη της πειθούς ως εξαπάτησης, όπως οι πολιτικοί της επικοινωνίας, μπορούν πολύ εύκολα να χειριστούν και να επηρεάσουν τις αποφάσεις που λαμβάνουν οι άνθρωποι - και «παρόλο που αισθάνονται ελεύθεροι στην λήψη αυτής της απόφαση, ο μάγος έχει σχεδόν πλήρη έλεγχο», λέει ο Δρ Kuhn.

Ο Gustav Kuhn λέει, συγκεκριμένα, ότι τα μαγικά κόλπα μπορούν να βασίζονται στην τάση των ανθρώπων να πιστεύουν ότι έχουν περισσότερες επιλογές απ’ ό,τι συμβαίνει πραγματικά. Με τον ίδιο τρόπο, όπως κάποιος μπορεί να κατευθυνθεί από τον μάγο να επιλέξει τη «σωστή» κάρτα με ένα μαγικό τέχνασμα, έτσι, επίσης, μπορούμε να «κατευθυνθούμε» να αγοράσουμε προϊόντα στο σούπερ μάρκετ.

Η μελέτη, που δημοσιεύθηκε στο «Trends in Cognitive Science», εντοπίζει διάφορα ψυχολογικά εργαλεία που χρησιμοποιούνται από τους μάγους.

Στο πιο απλό, μπορεί να αναγνωρίζει ότι οι άνθρωποι τείνουν να συμπεριφέρονται με παρόμοιους τρόπους - οπότε οι ερευνητές λένε ότι εάν ζητηθεί από τους ανθρώπους να διαλέξουν ένα από τα τέσσερα φύλλα που έχουν τοποθετηθεί μπροστά τους, το 60% των δεξιόχειρων ανθρώπων θα επιλέξουν αυτό που είναι τρίτο από τα αριστερά.

Αυτή η «δύναμη της θέσης» μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να ωθήσει τους πελάτες προς ορισμένα προϊόντα, ανάλογα με το πού έχουν τοποθετηθεί.

Το «Mental priming» χρησιμοποιεί μια επαναλαμβανόμενη σειρά οπτικών και λεκτικών ενδείξεων για να κατευθύνει το κοινό σε ένα τέχνασμα - και οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι πολλοί άνθρωποι δεν μπορούσαν να εξηγήσουν γιατί είχαν επιλέξει τον ίδιο «τυχαίο» αριθμό ή κάρτα.

«Ψευδαίσθηση και διφορούμενο της επιλογής»

Υπάρχει επίσης η λεγόμενη «ψευδαίσθηση ή διφορούμενο» που χρησιμοποιείται από τους μάγους - όπου το κοινό πιστεύει ότι λαμβάνουν ανεξάρτητες αποφάσεις κατά την διάρκεια ενός κόλπου, ενώ στην πραγματικότητα τίποτα που κάνουν δεν έχει «καμία επίδραση στο αποτέλεσμα». Σας θυμίζει αυτό την πολιτική;

Ανεξάρτητα από την επιλογή του θεατή, οι ακολουθίες έχουν το ίδιο αποτέλεσμα. «Το διφορούμενο είναι πολύ αποτελεσματικό στην παροχή μιας ψευδαίσθησης αίσθησης ελέγχου», λέει η μελέτη.

Ένα παράδειγμα αυτού θα ήταν ένα κόλπο κάρτας, στο οποίο κάποιος καλείται να κόψει ένα πακέτο καρτών, με μια σειρά από στάδια κοπής και τοποθέτησης καρτών στην κορυφή - η «μεγάλη πλειοψηφία» δεν καταλαβαίνει ότι δεν έχουν αντίκτυπο στον στόχο κάρτα.

Ο Δρ Kuhn λέει ότι η «ψευδαίσθηση της επιλογής» του μάγου, που παίζει με την «ανάγκη να αισθάνονται οι άνθρωποι ότι έχουν τον έλεγχο», μπορεί να εφαρμοστεί αλλού - σε αποφάσεις καταναλωτών, σε απευθείας σύνδεση ψυχαγωγία ή σε πολιτικές συζητήσεις.

Πρόκειται για μιαν από τις πιο θεμελιώδεις έννοιες της ανθρωπότητας - έχουμε πραγματικά ελεύθερη βούληση;

«Αισθανόμαστε ότι το χρειαζόμαστε, αλλά αυτή η εμπειρία της ελεύθερης βούλησης μπορεί στην πραγματικότητα να είναι μια ψευδαίσθηση - και είναι μια ψευδαίσθηση που συχνά χειρίζονται οι μάγοι», λέει ο ψυχολόγος.

Το «Magic Lab»για την ψευδαίσθηση της «πολιτικής επιλογής»

Ο Δρ Kuhn, μέλος της ερευνητικής ομάδας Magic Lab, λέει ότι υπάρχει αυξανόμενο ενδιαφέρον για την κατανόηση του τρόπου με τον οποίο οι «τεχνικές εξαναγκασμού» των μάγων μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να επηρεάσουν τη συμπεριφορά. Βλέπει τους πολιτικούς να βασίζονται όλο και περισσότερο στην τακτική της "λανθασμένης κατεύθυνσης", όπου ένας μάγος τραβά την προσοχή του κοινού προς μια κατεύθυνση, με κάτι θορυβώδες ή εντυπωσιακό, ενώ οι πραγματικές κινήσεις γίνονται εκτός θέασης.

«Ακόμα κι αν ξέρετε ότι έχετε κακή κατεύθυνση, το πρόβλημα είναι ότι αυτές οι αρχές είναι απλώς απίστευτα αποτελεσματικές και εξακολουθούν να έχουν αντίκτυπο», λέει ο ψυχολόγος.

Η χρήση τεχνικών από τη μαγεία έως την «τροποποίηση της συμπεριφοράς» μπορεί να αποφέρει θετικά οφέλη, λέει η συν-συγγραφέας Alice Pailhes.

«Θα μπορούσαν να παρέχουν νέους τρόπους ενθάρρυνσης καλύτερων αποφάσεων στον τομέα της υγείας και της ευεξίας», λέει, «όπως η καθοδήγηση των ανθρώπων προς υγιεινά τρόφιμα».

«Αλλά ο κρυφός έλεγχος και η τροποποίηση των σκέψεων των ανθρώπων εγείρουν επίσης σοβαρά ηθικά ζητήματα».

Και δεν μπορεί παρά να δει τη σχέση και να προειδοποιήσει για «ανεπιθύμητες επιρροές, όπως πολιτική προπαγάνδα».

«Πιστεύουμε ότι η κατανόηση των τεχνικών εξαναγκασμού των μάγων είναι ένα πολύτιμο εργαλείο για την ευαισθητοποίηση σχετικά με την ευκολία χειρισμού των επιλογών μας», λέει ο ψυχολόγος.