Eν όψει πενταμερούς: Υφιστάμενοι κίνδυνοι

Στην προσεχή Άτυπη Πενταμερή Διάσκεψη για το Κυπριακό υπάρχει μία συζήτηση που τίθεται επί τάπητος και που άπτεται της ουσιαστικής βάσης, επί της οποίας θα εδράζεται η επίλυση του κυπριακού προβλήματος. Τούτη στηρίζεται στην τουρκικής έμπνευσης προσέγγιση της κυριαρχικής ισότητας μεταξύ της τουρκοκυπριακής κοινότητας και της ελληνικής αντιστοίχου. Αυτό το περίγραμμα περί «ισότητας» αναφέρεται στην ύπαρξη σε μέλλοντα χρόνο δύο κρατικών οντοτήτων, που θα συνιστούν την ομοσπονδιακή διάρθρωση. Κάτι τέτοιο παραπέμπει σε μια συνομοσπονδιακή δομή, η οποία θα αποδίδεται κατ’ όνομα και μόνον ως ομοσπονδία.

Στις ομοσπονδιακές διαρθρώσεις πρέπει να υπογραμμίσει κανείς εν προκειμένω πως, στην ιστορική και σύγχρονη διαδρομή τους, η έννοια της ισότητας των κρατιδίων – μελών της ομοσπονδίας αποτελεί χαρακτηριστικό του συστήματος. Επομένως, η διάσταση ή διαφορά εστιάζει σε ένα κυρίως ερώτημα, το οποίο είναι η κεντρική εξουσία, δηλαδή στο κατά πόσον θα υπάρχει ενισχυμένη ή όχι κεντρική εξουσία, που θα είναι σε θέση να ασκεί κυριαρχία και έλεγχο επί της επικράτειας εν τω συνόλω της.

Σε συνάφεια προς το ως άνω ερώτημα περί κεντρικής εξουσίας, ένα ακόμη κυρίαρχο ζήτημα, το οποίο υφίσταται σε όλες τις περιπτώσεις ομοσπονδιακών δομών, παραπέμπει στις αρμοδιότητες, που αφορούν όχι μόνο στο εσωτερικό πλαίσιο του κράτους, αλλά και σε εκείνες, με τις οποίες είναι εξοπλισμένη η κεντρική ομοσπονδιακή δομή, όταν εκπροσωπεί προς τα έξω το κατά ταύτα υποκείμενο διεθνούς δικαίου.

Αναφορικά προς τις «νέες ιδέες» στο πλαίσιο επίλυσης του Κυπριακού περί αποκεντρωμένης ομοσπονδίας, που διατυπώνονται χωρίς να επεξηγείται σαφώς το περιεχόμενό τους, σημειώνεται εκ προοιμίου πως η ίδια η φιλοσοφική διάρθρωση της ομοσπονδίας παραπέμπει σε αποκεντρωμένη δομή, ούτως η άλλως. Αποτελεί, τοιουτοτρόπως, μία άνευ περιεχομένου διατύπωση. Ο προβληματισμός, συνεπώς, που θα μπορούσε να τεθεί είναι εάν αυτή η αποκέντρωση, που προβάλλεται επί του παρόντος ως ζήτημα αναφοράς, παραπέμπει σε κρατικές οντότητες - μέλη της ομοσπονδίας ή συνιστά απλώς διοικητική αποκέντρωση.

Ως προς το δεύτερο, δηλαδή τη διοικητική αποκέντρωση, θα μπορούσε να αποδοθεί περιεχόμενο εάν επρόκειτο για ενιαίο κράτος, το οποίο θα ήταν εφοδιασμένο με αποκεντρωμένες εξουσίες στα περιφερειακά και λοιπά διοικητικά του όργανα. Μια τέτοια δομή υφίσταται στην Κυπριακή Δημοκρατία, ούτως ή άλλως παλαιόθεν, χωρίς την πρόβλεψη της αποκεντρωμένης εξουσίας. Ιστορικά, η αυτοδιοίκηση συνιστούσε κατάκτηση του κυπριακού κράτους, καθώς τούτο είναι εδραιωμένο σε μια δομή αποκεντρωμένη σε επαρχίες και λοιπές περιφερειακές διαρθρώσεις.

Επανερχόμενοι στο θέμα της ισότητας, υπενθυμίζεται, πως από τη δεκαετία του 1990 ενεγράφη στα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, τη συναινέσει της Κυπριακής Δημοκρατίας, η τουρκική διεκδίκηση για πολιτική ισότητα. Επισημαίνεται πως η πολιτική ισότητα στην περίπτωση της Κύπρου σε καμία περίπτωση δεν παραπέμπει στην ισότητα των πολιτών του υπό ίδρυση κράτους, ως συνήθως συμβαίνει στα σύγχρονα δημοκρατικά κράτη. Αντ΄ αυτού, αναφέρεται στην ισότητα των μερών της ομοσπονδιακής δομής, δηλαδή των δύο κοινοτήτων, παραβλέποντας τη δημοκρατική αρχή της πλειοψηφίας.

Η κατά τα ανωτέρω πολιτική ισότητα, όπως τούτη προεβλήθη και εν τέλει κατακυρώθηκε στην δεκαετία του ’90, σήμερα μετεξελίσσεται ως διεκδίκηση κυριαρχικής ισότητας που παραπέμπει κατά ταύτα σε ισότητα κρατικών οντοτήτων. Κοντολογίς, το διεκδικούμενο από την Άγκυρα και κατά προέκταση από την τουρκοκυπριακή πλευρά, παραπέμπει σε αναγνώριση των κατεχομένων ως κράτους, το οποίο να συνυπάρχει με την Κυπριακή Δημοκρατία, που αποκαλείται από την τουρκική πλευρά και ως κράτος του Νότου.

Συμπερασματικά, οφείλει κανείς να διερωτηθεί, γνωστού όντος πως το λεγόμενο timing συνιστά στις διεθνείς σχέσεις ενίοτε καθοριστικό παράγοντα για τα επερχόμενα και με δεδομένη τη δύσκολη θέση, στην οποία βρίσκεται στη σχέση της με τον διεθνή παράγοντα σήμερα η Τουρκία, ούσα εν μέσω σοβαρών προβλημάτων στην οικονομία της και όχι μόνο, τι κερδίζει η ελληνική πλευρά προσερχόμενη κατά ταύτα σε μια τέτοια διάσκεψη, σε ένα τέτοιο πλαίσιο και σε παρόντα χρόνο.

* Ομότιμος Καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής, Πάντειο Πανεπιστήμιο