Οι θεωρίες συνωμοσίας, εξηγώντας τα ανεξήγητα

Η πανδημία του κορωνοϊού συνοδεύτηκε από την εμφάνιση αστήρικτων και παραπλανητικών θεωριών συνωμοσίας, οι οποίες εξαπλώνονται κυρίως στο διαδίκτυο. Ίσως είναι δύσκολο να τις αναγνωρίσετε ή να ξέρετε ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος να τις αντιμετωπίσετε.

Οι θεωρίες συγκλίνουν στο να υποδεικνύουν μια υποτιθέμενη μυστική πλεκτάνη και μια ομάδα συνωμοτών, συνδυάζοντας παράδοξα κι οξύμωρα τον εκφοβισμό με τη γνωστική σιγουριά ότι τίποτε δεν συμβαίνει κατά τύχη και ότι δεν υπάρχουν συμπτώσεις· τίποτε δεν είναι αυτό που φαίνεται και τα πάντα συνδέονται. Εμφανίζονται, δηλαδή, ως η λογική εξήγηση δυσεξήγητων γεγονότων ή καταστάσεων και δημιουργούν μια ψευδή αίσθηση ελέγχου των πραγμάτων. Αυτή η ανάγκη για σαφή εξήγηση γίνεται εντονότερη σε καιρούς αβεβαιότητας, όπως σήμερα με την πανδημία COVID-19.

Οι θεωρίες συνωμοσίας ξεκινούν συχνά από μια υπόνοια. Θέτουν ερωτήματα, όπως ποιος επωφελείται από το γεγονός ή την κατάσταση και, με τον τρόπο αυτό, οι "υποψιασμένοι" εντοπίζουν συνωμότες. Κάθε «στοιχείο» το παρουσιάζουν τότε έτσι ώστε να ταιριάζει στη θεωρία. Μόλις ριζώσουν οι θεωρίες συνωμοσίας, εξαπλώνονται ταχύτατα.

Είναι δύσκολο να τις αντικρούσει κάποιος, επειδή όποιος το επιχειρεί θεωρείται συμμέτοχος της συνωμοσίας. Πρόκειται, δηλαδή, για ‘‘κυκλικές’’ θεωρίες που προστατεύονται από εμπειρική διάψευση αφού την προκαταλαμβάνουν ως πρόβλεψη της ίδιας της θεωρίας, άρα επαλήθευσή της. Πολλοί πιστεύουν εύκολα ότι είναι αληθινές καθώς κολακεύονται ότι γνωρίζουν τα ‘‘άδηλα και τα κρύφια’’, πως δεν είναι "αφελείς" όπως οι «πολλοί». Άλλοι επιθυμούν σκοπίμως να προκαλέσουν, να χειραγωγήσουν ή να στοχεύσουν άτομα για πολιτικούς ή οικονομικούς λόγους. Προσοχή: Μπορεί να προέρχονται από πολλές πηγές, κυρίως επιστημονικά ανεξέλεγκτες, όπως το διαδίκτυο, οι φίλοι, οι συγγενείς, οι "άλλοι".

Οι συνωμοσιολογικές θεωρίες, λοιπόν, συνιστούν άμυνα κατά βάση ψυχολογική κατά του φόβου για τον πλουραλισμό των αιτίων και τα περιθώρια που αυτό ανοίγει στην τυχαιότητα και το συμβεβηκός, άρα το ανθρώπινα ανεξέλεγκτο και τα όρια του ανθρώπινου λόγου στην κατανόηση, πρόβλεψη και έλεγχο των εξελίξεων, φοβίζουν κυρίως στο κατά πόσον αποκαλύπτουν συνειδήσεις έτοιμες να ανταλλάξουν τον φόβο της τυχαιότητας στην ιστορία με τους τρόμους του παντελούς, λογοκρατικού ελέγχου των κοινωνικών και ιστορικών εξελίξεων... Λογοκρατικός των πάντων έλεγχος, ή ελευθερία του λόγου, λοιπόν; Διότι, στην υπερβολή του λόγου, εγκρύπτεται η βία κι η κατάργησή του. Συνέβη.

Πολλές θεωρίες συνωμοσίας σχετίζονται με κρυφά κυβερνητικά σχέδια και περίπλοκες δολοφονίες. Οι θεωρίες συνωμοσίας συνήθως δεν μπορούν να αποδειχθούν χρησιμοποιώντας την ιστορική ή επιστημονική μέθοδο και δεν πρέπει να συγχέονται με έρευνα σχετικά με επαληθευμένες συνωμοσίες, όπως η προσποίηση της Γερμανίας για εισβολή στην Πολωνία στον Β 'Παγκόσμιο Πόλεμο. Κατ' αρχήν, οι θεωρίες συνωμοσίας δεν είναι πάντοτε ψευδείς αφ’ εαυτών και η εγκυρότητά τους εξαρτάται από αποδεικτικά στοιχεία όπως και σε οποιαδήποτε θεωρία. Ωστόσο, συχνά δυσφημίζονται apriori λόγω της αμετακίνητης και απίθανης φύσης πολλών από αυτές. Οι ψυχολόγοι αποδίδουν τις υποθέσεις συνωμοσίας σε μια μορφή γνωστικής προκατάληψης που ονομάζεται «απατηλή αντίληψη προτύπων» (illusory pattern perception).

Τουρκικές εμμονές με θεωρίες συνωμοσιών

Οι θεωρίες συνωμοσίας είναι ένα κυρίαρχο χαρακτηριστικό του πολιτισμού και της πολιτικής στην Τουρκία. Ο συνωμοτισμός είναι ένα σημαντικό φαινόμενο στην κατανόηση της τουρκικής πολιτικής. [1] Αυτό εξηγείται από την επιθυμία να «αντισταθμίσουμε το χαμένο οθωμανικό μεγαλείο μας», την ταπείνωση της αντίληψης της Τουρκίας ως μέρους του «δυσλειτουργικού μισού» του κόσμου, και ενός χαμηλού επιπέδου γραμματισμού στα μέσα ενημέρωσης μεταξύ του τουρκικού πληθυσμού.

Ρίζες και αιτίες: Ο διάσημος Τούρκος συγγραφέας και δημοσιογράφος Μουσταφά Ακόλ περιγράφει τον λόγο για τον οποίο επικρατούν οι θεωρίες συνωμοσίας στην Τουρκία, πώς «μας κάνουν να νιώθουμε σημαντικοί. Εάν ο κόσμος συνωμοτεί εναντίον μας, πρέπει να είμαστε πραγματικά ξεχωριστοί. Αναπληρώστε το χαμένο οθωμανικό μεγαλείο μας». Ο Τούρκος οικονομολόγος Selim Koru επεσήμανε την ταπείνωσή του να αντιλαμβάνεται την Τουρκία ως μέρος του"δυσλειτουργικού [μισού]" της ανθρωπότητας.

Οι Τούρκοι καταναλωτές είναι οι δεύτεροι περισσότερο αναλφάβητοι στα ΜΜΕ σε σύγκριση με τις χώρες της Ευρώπης, αφήνοντάς τους ιδιαίτερα ευάλωτους σε ψεύτικες ειδήσεις, σύμφωνα με έκθεση του Open Society Institute του 2018. Ένας συνδυασμός χαμηλού μορφωτικού επιπέδου, χαμηλής ικανότητας ανάγνωσης, χαμηλής ελευθερίας στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και χαμηλής κοινωνικής εμπιστοσύνης οδηγεί στο αποτέλεσμα η Τουρκία να βρίσκεται μόλις πάνω από τη Βόρεια Μακεδονία. Σύμφωνα με το Reuters Institute Digital News Report 2018, η Τουρκία με κάποιαν απόσταση είναι η χώρα με τις περισσότερες πλαστές ειδήσεις στον κόσμο.

Διακριτά χαρακτηριστικά

Ένα ξεχωριστό χαρακτηριστικό των θεωριών συνωμοσίας στην Τουρκία είναι ότι στη φερόμενη πλευρά της διοίκησης και ελέγχου ενός υποτιθέμενου συνωμοτικού συστήματος συνήθως αναφέρεται ότι βρίσκονται κρατικές κυβερνήσεις. Αυτό οφείλεται σε μιαν ακραία κρατικοκεντρική άποψη, που διδάσκεται στο τουρκικό εκπαιδευτικό σύστημα.

Ο Doğan Gürpınar, ένας μελετητής που ειδικεύεται στον εθνικισμό, την ιστοριογραφία και τις ιδεολογίες στην Τουρκία, υποστηρίζει ότι η δύναμη των θεωριών συνωμοσίας να διαμορφώσουν πνευματικό λόγο και ιδεολογικές απόψεις καθώς και να αντιπροσωπεύουν την κρατική παράδοση είναι μοναδική για την Τουρκία. Ανάμεσα στις επιμένουσες θεωρίες συνωμοσίας στην Τουρκία συγκαταλέγονται – μετρείστε: Θεωρία συνωμοσίας ότι η γενοκτονία των Αρμενίων εφευρέθηκε, συνωμοσία στον θάνατο του Özal, το συνωμοσιολογικό «Πόλεμος ενάντια στο Ισλάμ», θεωρίες συνωμοσίας κατά του Ισραήλ, τα φερόμενα μυστικά άρθρα της Συνθήκης της Λωζάννης, η θεωρία της συνωμοσίας «Mastermind» κι οι θεωρίες συνωμοσίας στην εποχή του AKP.

Θάνατοι διασημοτήτων συγκεκαλυμμένοι και ψευδεπίγραφοι

Οι θάνατοι διακεκριμένων μορφών όλων των τύπων προσελκύουν θεωρητικούς συνωμοσίας, συμπεριλαμβανομένων, για παράδειγμα, των θανάτων των Abraham Lincoln, Martin Luther King, Jr., του Ερίκου του Πέμπτου της Δανίας, του Dmitry Ivanovich, του Sheikh Rahman, των Yitzhak Rabin, Zachary Taylor, George S. Patton, και βέβαια της Diana, Princess of Wales, των Dag Hammarskjöld, Kurt Cobain, Michael Jackson, της Marylin Monroe, του Tupac Shakur, του Wolfang Amadeus Mozart, των John Lennon, Jimi Hendrix, Notorious BIG, του Πάπα Ιωάννη του Πρώτου, της Jill Dando, του Olaf Palme, του μέλους του Linkin Park Chester Bennigton, του Viktor Tsoy, του Paul Walker, του επιστήμονα του βιολογικού πολέμου Ντέιβιντ Κέλι και του αστεριού του Μπόλιγουντ, Σουσάντ Σινγκ Ρατζπούτ.

Υπάρχουν επίσης θεωρίες ότι οι θάνατοι συγκαλύφθηκαν. Τέτοιες θεωρίες περιλαμβάνουν τον ισχυρισμό ότι ο Paul McCartney πέθανε σε αυτοκινητικό ατύχημα το 1966 και αντικαταστάθηκε από έναν σωσία ορφανό της Σκωτίας που ονομάζεται William Shears Cambell, ο οποίος επίσης αντικαταστάθηκε από τον Billy Shears και ότι οι Beatles άφησαν ενδείξεις σε τραγούδια, πιο καθαρά στα "Revolution 9", "Strawberry Fields Forever", "Glass Onion" και "I Am the Walrus", καθώς και στα εξώφυλλα του Abbey Road, Sgt. Pepper's Lonely Hearts Club Band και Magical Mystery Tour. Μια άλλη είναι η θεωρία συνωμοσίας, η οποία κυκλοφόρησε ευρέως στη Νιγηρία, η οποία ισχυρίζεται ότι ο πρόεδρος της Νιγηρίας, Muhammadu Buhari, πέθανε το 2017 και αντικαταστάθηκε από έναν σωσία Σουδανέζο απατεώνα. Πολλοί οπαδοί της πανκ-ποπ σταρ Avril Lavigne ισχυρίζονται ότι πέθανε στο αποκορύφωμα της φήμης της και αντικαταστάθηκε από μια σωσία, τη Melissa. Η θεωρία αντικατάστασης της Melania Trump προτείνει το ίδιο για την πρώην Πρώτη Κυρία των ΗΠΑ ενώ ο γράφων διαψεύδει, όχι πειστικά ελπίζω, τις φήμες ότι είναι σωσίας ομωνύμου Ρωμαίου αυτοκράτορα.

Είναι επίσης γνωστές ανεστραμμένες θεωρίες σχετικά με τους θανάτους, μεταξύ των οποίων ισχυρίζονται ότι οι θάνατοι του Έλβις Πρίσλεϋ ήταν πλαστογραφημένοι και ότι ο Αδόλφος Χίτλερ επέζησε από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και κατέφυγε στην Αμερική, στην Ανταρκτική… στην Σελήνη. Οι θεωρίες ότι επέζησε ο Χίτλερ είναι γνωστό ότι προωθήθηκαν σκόπιμα από την κυβέρνηση της Σοβιετικής Ένωσης υπό τον Τζόζεφ Στάλιν ως μέρος μιας εκστρατείας παραπληροφόρησης.

Η εξαφάνιση, και συχνά υποτιθέμενος θάνατος, ενός ατόμου μπορεί επίσης να γίνει αιτία για θεωρητικούς συνωμοσίας. Οι θεωρίες περί συγκάλυψης γύρω από την εξαφάνιση του Λόρδου Λουκάν το 1974 μετά τη δολοφονία της νταντάς της οικογένειάς του περιλαμβάνουν, για παράδειγμα, ισχυρισμούς για μια συνωμοσία αυτοκτονίας, κατά την οποία το σώμα του φέρεται να ταΐσθηκε σε τίγρεις στον ζωολογικό κήπο Howletts. Πολλές θεωρίες συνωμοσίας έχουν επίσης ακολουθήσει το 2007 την εξαφάνιση της μικρής Αγγλίδας Madeleine McCann.

Και βέβαια… μας ψεκάζουν! Τα «Chemtrail» αέρια των αεροπλάνων

Κινητήρες αεριωθούμενων αεροπλάνων αφήνουν ένα μονοπάτι συμπύκνωσης αέρος (contrail), τα λευκά ίχνη στον ουρανό. Επίσης γνωστά ως SLAP (μυστικό πρόγραμμα ατμοσφαιρικής μεγάλης κλίμακας), αυτή η θεωρία ισχυρίζεται ότι τα ίχνη συμπύκνωσης νερού ("contrails") από αεροσκάφη αποτελούνται από χημικούς ή βιολογικούς παράγοντες ή περιέχουν ένα υποτιθέμενο τοξικό μείγμα αλουμινίου, στροντίου και βαρίου, στο πλαίσιο μυστικών κυβερνητικών πολιτικών. Υπολογίζεται ότι το 17% των ανθρώπων παγκοσμίως πιστεύουν ότι η θεωρία είναι αληθινή ή εν μέρει αληθινή. Το 2016, το Ινστιτούτο Επιστήμης Carnegie δημοσίευσε την πρώτη αξιολόγηση από ερευνητές της θεωρίας chemtrail. 76 από τους 77 συμμετέχοντες χημικούς και γεωχημικούς της ατμόσφαιρας δήλωσαν ότι δεν είδαν στοιχεία που να υποστηρίζουν τη θεωρία chemtrail, ή δήλωσαν ότι οι θεωρητικοί chemtrail βασίζονται σε κακή δειγματοληψία. Αλλά πολλοί επιμένουν ότι τα «Chemtrail αέρια» μάς αποβλακώνουν... όλους, επιμένουν, δηλαδή… βλακωδώς;