Πολιτισμική διάσταση των ειρηνευτικών δυνάμεων

Οι διεθνείς ειρηνευτικές και επιχειρηματικές προσπάθειες συχνά παρεμποδίζονται από πολιτισμικής φύσεως σκοπέλους σε διάφορες περιοχές του κόσμου. Τέτοιοι σκόπελοι εκδηλώνονται σε πολλές μορφές, από τη διαφορετικότητα στη γλώσσα, στην εκπαίδευση, στη θρησκεία, στις κοινωνικές αξίες, στη πολιτική και στον υλικό πολιτισμό έως τις διαφορές στη στάση απέναντι σε διάφορους παράγοντες των ανθρωπίνων σχέσεων. Ο αντίκτυπος αυτών των πολιτισμικών εμποδίων στις πολυεθνικές ειρηνευτικές δυνάμεις ή στις διεθνείς επιχειρήσεις αντικατοπτρίζεται από άσχημη δημόσια εικόνα, περιορισμένη επιτυχία ή παντελή αποτυχία, που τελικά οδηγεί σε τερματισμό των επιχειρήσεων. Μια βασική και θεμελιώδης κοινή πτυχή τέτοιων επιχειρήσεων και δραστηριοτήτων είναι το ότι εμπλέκουν ανθρώπους που έχουν τη δική τους κουλτούρα.

Φαίνεται ότι η προετοιμασία και η υποστήριξη πολυεθνικών ειρηνευτικών επιχειρήσεων αποτυγχάνουν να παράσχουν στους συμμετέχοντες στις ειρηνευτικές δυνάμεις ουσιαστικά δεδομένα, γνώσεις και πρακτικές δεξιότητες που απαιτούνται για να ξεπεραστούν τα πολιτισμικά εμπόδια και να οδηγήσουν σε επιτυχή αποτελέσματα.

Μια παρόμοια κατάσταση παρατηρείται και με τις διεθνείς επιχειρήσεις. Ενώ τα θεωρητικά μαθήματα στο γνωστικό αντικείμενο των διεθνών επιχειρήσεων αναλύουν τους υποκείμενους παράγοντες ενός παγκόσμιου περιβάλλοντος, αποτυγχάνουν να παρέχουν συγκεκριμένα δεδομένα και πρακτικές δεξιότητες που απαιτούνται για να ξεπεραστούν τα πολιτισμικά εμπόδια σε διεθνείς επιχειρηματικές προσπάθειες. Πολλά στελέχη επιχειρήσεων τείνουν να αγνοούν τις πολιτιστικές πτυχές της επιχειρηματικής δραστηριότητας στο εξωτερικό ή να τις θεωρούν ασήμαντες, ασαφείς και μη ποσοτικοποιήσιμες μεταβλητές, οι οποίες τελικά θα ληφθούν υπόψη αν ακολουθηθούν κατάλληλες και αποτελεσματικές στρατηγικές διοίκησης, διαχείρισης και μάρκετινγκ. Η οικονομική απόδοση κάθε διεθνούς επιχείρησης εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από οικονομικούς παράγοντες όπως είναι το εισόδημα, οι τιμές, οι προτιμήσεις, η έκταση της αγοράς, οι τιμές των σχετικών αγαθών, οι παράγοντες διαχείρισης και μάρκετινγκ και, τέλος, αλλά όχι λιγότερο σημαντικό, από το κοινωνικοπολιτικό και πολιτισμικό πλαίσιο μέσα στο οποίο η επιχείρηση δραστηριοποιείται. Η επιχείρηση πρέπει να προσαρμόζει την επιχειρηματική της στρατηγική, καθώς και τη διοικητική και εταιρική δομή της, ώστε να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις που επιβάλλει το περιβάλλον. Μια επιχείρηση επηρεάζεται από τρεις ομάδες περιβαλλοντικών παραγόντων, τον Οικονομικό, τον Φυσικό και τον Πολιτισμικό. Το πολιτισμικό περιβάλλον αποτελεί μια πολύ σοβαρή πρόκληση για τα στελέχη της επιχείρησης στο να ξεπεράσουν τις «παρωπίδες» που επιβάλλονται από τη δική τους κουλτούρα. Η υπέρβαση αυτών των ορίων είναι μια τρομερή αλλά ουσιαστική ανάγκη και υποχρέωση, αν οι επιχειρήσεις σε ξένες χώρες θέλουν να είναι επιτυχείς. Μια απλή και σύντομη πολιτιστική ενημέρωση δε μπορεί ποτέ να διδάξει όλα όσα πρέπει τα στελέχη των επιχειρήσεων να γνωρίζουν. Όμως, μια σωστή, συστηματική και ολοκληρωμένη πολιτιστική εκπαίδευση μπορεί να συμβάλει στη δημιουργία σ’ αυτούς μιας κοσμοπολίτικης φυσιογνωμίας και στο να αντιληφθούν και να μάθουν ουσιαστικά όσα αφορούν το ξένο πολιτισμικό περιβάλλον.

Μια πολυεθνική ειρηνευτική δύναμη ή μια διεθνής επιχείρηση πρέπει να γνωρίζει πολλές διαστάσεις του πολιτισμικού περιβάλλοντος της χώρας στην οποία δραστηριοποιείται. Αυτές οι διαστάσεις αποτελούν σημεία αντίθεσης και υποδεικνύουν διαφορετικές διαδρομές, με τις οποίες μία ή άλλη πτυχή του πολιτισμικού περιβάλλοντος μπορεί να επιταχύνει τις απαιτήσεις σε μια πολυεθνική ειρηνευτική δύναμη ή διεθνή επιχείρηση.

Διαστάσεις του πολιτισμικού περιβάλλοντος

Οι πολυεθνικές ειρηνευτικές δυνάμεις και οι διεθνείς επιχειρήσεις πρέπει να φροντίζουν να είναι καλά προετοιμασμένες στο να προσαρμοστούν στα πολιτισμικά περιβάλλοντα των χωρών στις οποίες σκοπεύουν να δραστηριοποιηθούν. Πρέπει επίσης να διαχειριστούν τις στρατηγικές τους για να συμμορφωθούν με τις πολιτιστικές διαστάσεις που ισχύουν στους τοπικούς συνεργάτες τους. Σε περίπτωση πολιτιστικής μεταβλητότητας, η οποία δημιουργεί αβεβαιότητα, μια ειρηνευτική δύναμη ή μια επιχείρηση πρέπει να εισαγάγει οργανωτική ευελιξία και προσαρμοστικότητα. Η πολιτισμική πολυπλοκότητα, η οποία αυξάνει τη δυσκολία κατανόησης των ξένων πολιτισμών, απαιτεί οργανωτική και ατομική προετοιμασία. Όταν επικρατεί πολιτιστική εχθρότητα στην κουλτούρα της χώρας υποδοχής, η ειρηνευτική δύναμη ή επιχείρηση πρέπει να αναπτύξει μέσα για να βελτιώσει την κοινωνική της αποδοχή, ώστε να μπορεί να επιτύχει τους στόχους της και να κατορθώσει να επιβιώσει σε ένα μη φιλικό περιβάλλον. Η πολιτιστική ετερογένεια συχνά επιβαρύνει τη συγκεντρωτική λήψη αποφάσεων, αναγκάζοντας έτσι τις ειρηνευτικές δυνάμεις ή τις επιχειρήσεις να καθιερώσουν αποκεντρωμένες διοικήσεις και επιχειρήσεις. Η πολιτιστική αλληλεξάρτηση αυξάνει την ευπάθεια ενός οργανισμού σε συγκρούσεις μεταξύ ομάδων, η οποία απαιτεί λιγότερη αυτονομία για μεμονωμένες θυγατρικές και περισσότερο συντονισμό στο όλο το σύστημα.

Είναι, επομένως, εξαιρετικής ζωτικής σημασίας και απολύτως απαραίτητο η προετοιμασία οποιασδήποτε πολυεθνικής ειρηνευτικής δύναμης ή διεθνούς επιχείρησης να περιλαμβάνει μια λεπτομερή, συστηματική και σε βάθος έρευνα στο πλαίσιο μιας ανθρωπολογικής και κοινωνιολογικής προοπτικής σχετικά με τις κουλτούρες των συμμετεχόντων στην ειρηνευτική δύναμη εθνικών ομάδων αφενός, και αφετέρου, με τις κουλτούρες των εμπλεκομένων στη χώρα δραστηριότητας, τις κοινωνίες, τις κοινότητες ή/και τις εθνικές κοινότητες/ομάδες. Το αποτέλεσμα αυτής της έρευνας θα πρέπει στη συνέχεια να παρουσιάζεται με μεθοδικό και σαφή τρόπο σε όλα τα άτομα που θα συμμετέχουν στις ειρηνευτικές δυνάμεις - στρατιωτικές και πολιτικές - ή στις επιχειρήσεις. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η ανάπτυξη και δραστηριότητα ειρηνευτικών δυνάμεων ή διεθνών επιχειρήσεων που στελεχώνονται από κατάλληλα μορφωμένα και εκπαιδευμένα άτομα με σημείο αναφοράς τον πολιτισμό, θα μπορούν να είναι ζωτικής σημασίας με εχέγγυα επιτυχίας.

Πολιτισμικά στοιχεία/δεδομένα

Στη συνέχεια, θα παρουσιάσω περιληπτικά τα πολιτισμικά στοιχεία/δεδομένα που πρέπει να είναι αντικείμενα έρευνας και εκπαίδευσης κατά την προετοιμασία για την ανάπτυξη μιας πολυεθνικής ειρηνευτικής δύναμης ή διεθνούς επιχείρησης.

Γλώσσα: Η πολλαπλότητα των γλωσσών και η παράλληλη ποικιλομορφία των πολιτισμών στην παγκόσμια οικονομία έχουν περιοριστική επίδραση στις διεθνείς επιχειρήσεις ή πολυεθνικές ειρηνευτικές επιχειρήσεις. Σε μεγάλο βαθμό, η διεθνής ειρήνη ή η διεθνής επιχείρηση εξαρτάται από την επικοινωνία, και οι γλώσσες είναι τα κύρια μέσα επικοινωνίας. Σχεδόν κάθε φορά που υπάρχει ανάγκη να ξεπεραστεί ένα γλωσσικό ή/και πολιτισμικό εμπόδιο, υπάρχει, πολύ πιθανόν, πρόβλημα επικοινωνίας.

Εκπαίδευση: Τα εκπαιδευτικά συστήματα προσδιορίζονται πολιτισμικά. Όταν παρόμοιες πληροφορίες μεταδίδονται μέσω της εκπαίδευσης, η έμφαση διαφέρει ανάλογα με τα εκπαιδευτικά συστήματα και πολιτισμικές αξίες. Tα εκπαιδευτικά συστήματα είναι σύμφωνα με τις πολιτιστικές προϋποθέσεις για την ανθρώπινη συμπεριφορά, τις σχέσεις μεταξύ ανθρώπων και φυσικού περιβάλλοντος και τις σχέσεις μεταξύ ανθρώπων και Θείου.

Θρησκεία: Υπάρχει σίγουρα σοβαρός αντίκτυπος της θρησκείας στην οικονομία και στη διεθνή ειρήνη ή στη διαχείριση των επιχειρήσεων. Η θρησκεία είναι ένα κοινωνικά κοινό σύνολο πεποιθήσεων, ιδεών και ενεργειών που σχετίζονται με μια πραγματικότητα που δεν μπορεί να επαληθευτεί εμπειρικά, αλλά πιστεύεται ότι επηρεάζει την πορεία των φυσικών και ανθρωπίνων γεγονότων. Αυτή η πεποίθηση, επειδή προϋποθέτει κίνητρα και προτεραιότητες των ανθρώπων, επηρεάζει τις πράξεις τους.

Αξίες: Το πιο ζωτικής σημασίας γεγονός για τις αξίες, είναι ότι οι άνθρωποι ενεργούν με βάση αυτές, και είναι αξίες στην οικονομία, αξίες σε σχέση με το χρόνο, αξίες σε σχέση με την εργασία, τον πλούτο, την κατανάλωση, τα επιτεύγματα, καθώς και αξίες σε σχέση με την αλλαγή. Οι αξίες κατευθύνουν τους ανθρώπους σε μια κοινωνία να επιδιώκουν επιλεκτικά συγκεκριμένους στόχους και να υποβαθμίζουν άλλους. Οι αξίες είναι συναισθηματικά φορτισμένες προτεραιότητες.

Κοινωνική οργάνωση: Καμία ειρηνευτική επιχείρηση ή διεθνής επιχείρηση δεν μπορεί να δραστηριοποιηθεί χωρίς εμπλοκή σε ξένες κοινωνικές σχέσεις. Ως εκ τούτου, η τοπική κοινωνική οργάνωση πρέπει να μελετηθεί και να κατανοηθεί, όπως είναι ο ρόλος της συγγένειας στις επιχειρήσεις, οι μη συγγενικές κοινωνικές ομάδες, τα συστήματα υψηλού επιπέδου και διευθυντικών ελίτ, καθώς και τα εργατικά συνδικάτα και σωματεία. Από την άλλη πλευρά, η ξένη επιχείρηση πρέπει να εισαγάγει κάποια χρήσιμα καινοτόμα πλεονεκτήματα, όπως αποτελεσματικές δεξιότητες διαχείρισης, τεχνικές διανομής ή νέα τεχνολογία, διαφορετικά θα είναι λιγότερο ανταγωνιστική με τις τοπικές εταιρείες.

Πολιτική: Είτε το πεδίο των δραστηριοτήτων είναι εγχώριο είτε διεθνές, η πολιτική και το πολιτικό περιβάλλον είναι σημαντικά για τις πολυεθνικές ειρηνευτικές δυνάμεις και διεθνείς επιχειρήσεις.

Τεχνολογία: Θεωρείται δεδομένη η αλληλεπίδραση μεταξύ της πολυεθνικής ειρηνευτικής δύναμης / διεθνούς επιχείρησης και των χωρών υποδοχής τους σε σχέση με την τεχνολογία και τις πολιτικές της χώρας όσον αφορά τη διεθνή μεταφορά και χρήση της τεχνολογίας.

Νομικό περιβάλλον: Το νομικό περιβάλλον των χωρών υποδοχής είναι μια άλλη διάσταση που επηρεάζει τις διεθνείς ειρηνευτικές και επιχειρηματικές δραστηριότητες. Οι ειρηνευτές αξιωματικοί και οι διευθυντές επιχειρήσεων πρέπει να γνωρίζουν τα νομικά συστήματα στις χώρες υποδοχής, ώστε να μπορούν να συμμορφώνονται. Η γνώση και κατανόηση του τοπικού αστικού, ποινικού και εθιμικού δικαίου είναι ζωτικής σημασίας.

Είναι ασφαλές να συμπεράνουμε ότι πολλά λάθη και αποτυχίες πολυεθνικών ειρηνευτικών ή διεθνών επιχειρηματικών δραστηριοτήτων μπορούν να αποφευχθούν εξετάζοντας, αναλύοντας και εμπεδώνοντας πολύ προσεκτικά και συστηματικά το πολιτισμικό περιβάλλον στις εμπλεκόμενες χώρες. Επιπλέον, η κατάλληλη εκπαίδευση των στελεχών και προσωπικού τους με στόχο την απόκτηση αυξημένης πολιτισμικής γνώσης και ευαισθητοποίησης σχετικά με τις χώρες των διεθνών επιχειρηματικών δραστηριοτήτων τους είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την επιτυχή έκβαση τέτοιων επιχειρήσεων. Είναι απόλυτα αναγκαίο αυτή η πραγματικότητα να εφαρμόζεται σε κάθε στρατηγική διεθνών οργανισμών ή εταιρειών που σκοπεύουν να δραστηριοποιηθούν σε ξένες χώρες. Βέβαια, η απαιτούμενη έρευνα και ανάπτυξη του απαραίτητου εκπαιδευτικού υλικού δεν μπορεί να γίνει σε σύντομο χρονικό διάστημα λίγο πριν ξεκινήσει μια ειρηνευτική ή διεθνής επιχειρηματική επιχείρηση. Είναι απαραίτητο οι διεθνείς οργανισμοί και οι πολυεθνικές εταιρείες να σχηματίσουν ομάδες μελετητών και άλλων ειδικών στους διάφορους τομείς για διεξαγωγή της απαιτούμενης έρευνας, τη συλλογή των απαραίτητων δεδομένων και πληροφοριών για τις κουλτούρες όλων των χωρών και, τέλος, ανάπτυξη και δημιουργία των σχετικών εγχειριδίων και άλλου εκπαιδευτικού υλικού. Αυτά τα εγχειρίδια και εκπαιδευτικό υλικό θα είναι διαθέσιμα για χρήση όταν προκύπτει ανάγκη προετοιμασίας μιας πολυεθνικής ειρηνευτικής δύναμης ή διεθνούς επιχείρησης.

Κλείνω αυτό το άρθρο με την επιθυμία και πεποίθηση η κατανόηση της κουλτούρας του άλλου να αποτελέσει ένα κοινό έδαφος αφετηρίας, και ένα πρακτικό μέσο για τερματισμό των συγκρούσεων, για διατήρηση της ειρήνης παγκοσμίως και για υποστήριξη επιτυχημένων διεθνών επιχειρήσεων προς όφελος μιας υγιούς και πλούσιας παγκόσμιας κοινωνίας και οικονομίας.

* Καθηγητής και Αντιπρόεδρος του Συμβουλίου του Πανεπιστημίου Philips, και πρώην Πρύτανης Πανεπιστημίου