Τα σημαντικά ιστορικά μνημεία στην περιοχή πέριξ της Αρχιεπισκοπής

Η περιοχή της Αρχιεπισκοπής στη Λευκωσία αποτελεί αναμφίβολα μιαν από τις πλέον ενδιαφέρουσες περιοχές τόσο για τους ξένους όσο και για του Κύπριους επισκέπτες της πρωτεύουσας. Ο χώρος αυτός γύρω από την Αρχιεπισκοπή αποτελεί την καρδιά του παλαιού εντός των τειχών τμήματος της Λευκωσίας, η οποία για χίλια και πλέον χρόνια, από το έτος 965 μ.Χ. μέχρι σήμερα, αποτελεί την πρωτεύουσα της Κύπρου. Στην περιοχή αυτή βρίσκονται συγκεντρωμένα αρκετά σημαντικά ιστορικά μνημεία, που σημάδευσαν την τρικυμιώδη μακραίωνη ιστορική πορεία όχι μόνο της πρωτεύουσας της χώρας μας, αλλά και ολόκληρης της Κύπρου. Ως εκ τούτου, η περιοχή αυτή φυσιολογικά και δικαιολογημένα προσελκύει το ενδιαφέρον κάθε Κύπριου πολίτη και των ξένων που επισκέπτονται την πατρίδα μας.

Σύμφωνα με υπάρχοντα στοιχεία, οι περισσότεροι από τους ξένους που επισκέπτονται την Κύπρο και δεν περιορίζονται μόνο σε κάποια παράλια περιοχή του νησιού μας, είναι πολύ φυσικό να εντάσσουν την περιοχή αυτή μαζί με τα σημαντικά ιστορικά μνημεία της στο πρόγραμμά τους για περιήγηση της χώρας μας. Αυτό, εξάλλου, είναι φυσικό και αυτονόητο, αφού σ’ αυτήν την περιοχή της Λευκωσίας βρίσκονται συγκεντρωμένα αρκετά από τα πλέον εμβληματικά ιστορικά μνημεία και αξιοθέατα της παλαιάς Λευκωσίας. Ανάμεσα σ’ αυτά ξεχωρίζουν το Μέγαρο της Αρχιεπισκοπής, η Αίθουσα Διαλέξεων και Εκδηλώσεων του Πολιτιστικού Ιδρύματος Μακαρίου Γ΄, το Πολιτιστικό Ίδρυμα Μακάριος Γ΄, το Μουσείο Βυζαντινών Εικόνων, η πλούσια Βιβλιοθήκη βιβλίων και κυπριακών εφημερίδων, ο Καθεδρικός Ναός του Αγίου Ιωάννη, το παλαιό κτήριο της Αρχιεπισκοπής Κύπρου, στο ισόγειο του οποίου στεγάζεται το Μουσείο Λαϊκής Τέχνης, ενώ στο ανώγειο του ιδίου κτηρίου εδρεύει η Εταιρεία Κυπριακών Σπουδών, που είναι το παλαιότερο πνευματικό ίδρυμα της Κύπρου. Ο ανώγειος χώρος του κτηρίου αυτού αποτελεί έναν εξαιρετικό πολιτιστικό χώρο, όπου η Εταιρεία Κυπριακών Σπουδών διοργανώνει τακτικά διάφορα συνέδρια, πολιτιστικές εκθέσεις, διαλέξεις και διάφορες άλλες εκδηλώσεις.

Εξάλλου πολλά από τα ιστορικά μνημεία που βρίσκονται γύρω από την Αρχιεπισκοπή έχουν τη δική τους σημασία, όχι μόνο λόγω του ιστορικού ρόλου που διαδραμάτισαν ή τη σχέση τους με σημαντικά ιστορικά γεγονότα που συνέβησαν στο διάβα των αιώνων, αλλά και ως αρχιτεκτονικά οικοδομήματα.

Ο ιερός ναός του Αγίου Ιωάννη

Ένα από τα σημαντικότερα αυτά ιστορικά μνημεία είναι ο ιερός ναός του Αγίου Ιωάννη, ο οποίος για πολλούς αιώνες μέχρι σήμερα χρησιμοποιήθηκε ως ο καθεδρικός ναός της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κύπρου. Η εκκλησία αυτή, αφιερωμένη στον Άγιο Ιωάννη τον Θεολόγο, θεμελιώθηκε από τον Αρχιεπίσκοπο Νικηφόρο στις 30 Απριλίου του 1668 και αποπερατώθηκε κατά πάσα πιθανότητα πριν από τον θάνατο του Αρχιεπισκόπου Νικηφόρου το 1673. Στον χώρο αυτό όπου βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Ιωάννη από τον 14ον αιώνα λειτουργούσε η μονή του Αγίου Ιωάννη του Πίπη. Το μοναστήρι εξακολουθούσε να υπάρχει μέχρι τα τέλη του 17ου ή τις αρχές του 18ου αιώνα, οπότε μεταφέρθηκε εκεί η έδρα του Αρχιεπισκόπου.

Η εκκλησία του Αγίου Ιωάννη, κτισμένη με τετραγωνισμένους πωρόλιθους, είναι μονόκλιτη, καμαροσκέπαστη με οξυκόρυφη καμάρα που στηρίζεται σε τέσσερα οξυκόρυφα τόξα, τα οποία ξεκινούν από προβόλους στον βόρειο και τον νότιο τοίχο. Πάνω από τη δυτική είσοδό της υπάρχει εντοιχισμένο ανάγλυφο από μαλακό ασβεστόλιθο με τρεις θυρεούς, ενώ πάνω από τη νότια είσοδο υπάρχει μαρμάρινο ανάγλυφο ιταλικής τεχνοτροπίας, που μπορεί να χρονολογηθεί στον 15ον ή 16ον αιώνα. Η εκκλησία εσωτερικά είναι εικονογραφημένη με περίτεχνες διακοσμήσεις που έγιναν κατά διαστήματα. Επίσης σε διάφορα σημεία του ναού, όπως πάνω από τη νότια και τη δυτική είσοδό του, αλλά και σε άλλα σημεία του κτηρίου, υπάρχουν εντοιχισμένα μαρμάρινα ανάγλυφα με θυρεούς. Πάνω από τους θυρεούς υπάρχει ανάγλυφο με τη Σταύρωση και δωρητές, έναν άνδρα και μια γυναίκα. Το ανάγλυφο αυτό, που είναι ένα από τα λίγα δείγματα της μεσαιωνικής γλυπτικής που σώθηκαν στην Κύπρο, μπορεί να χρονολογηθεί στον 14ον ή 15ον αιώνα.

Πρόσφατα, το έτος 2021 στον χώρο της Αρχιεπισκοπής αποπερατώθηκε η ανέγερση ενός νέου μεγάλου και περίκαλλου ιερού ναού, ο οποίος έχει αφιερωθεί στον ιδρυτή της Ορθόδοξης Κυπριακής Εκκλησίας Απόστολο Βαρνάβα και τιμητικά φέρει το όνομά του, ονομαζόμενος Ιερός Ναός Αποστόλου Βαρνάβα. Η ανέγερση του αναφερθέντος ιερού ναού αποτελεί ένα ακόμη σημαντικό έργο, προσφορά στην Εκκλησία της Κύπρου και το χριστεπώνυμο πλήρωμά της.

Το Παγκύπριο Γυμνάσιο

Στην απέναντι πλευρά του κτηρίου της παλαιάς Αρχιεπισκοπής βρίσκεται το Παγκύπριο Γυμνάσιο, ένας φωτοβόλος φάρος που καθοδηγεί και εμπνέει τους νεότερους. Είναι το αρχαιότερο γυμνάσιο της Κύπρου, το οποίο ιδρύθηκε το 1812. Το Γυμνάσιο αυτό έχει ήδη συμπληρώσει ζωή πέραν των δύο αιώνων και σε καιρούς πολύ δύσκολους και κάτω από πολύ αντίξοες οικονομικές και πολιτικές συνθήκες και περιστάσεις έχει καταγράψει μια τεράστια προσφορά τόσο στην εκπαίδευση όσο και στους εθνικούς αγώνες του λαού μας.

Η μεγάλη και σημαντική προσφορά του Παγκυπρίου Γυμνασίου Η μεγΗ συνεχίζεται και σήμερα. Αυτό διακρίνεται σε πολλούς και διάφορους τομείς, όπως είναι οι πολύ καλές επιδόσεις των μαθητών του, η συνετή διαχείριση διάφορων κληροδοτημάτων, η πολύ καλή αξιοποίηση και ο συνεχής εμπλουτισμός μίας από τις μεγαλύτερες και σημαντικότερες βιβλιοθήκες της χώρας μας, που διαθέτει έναν πολύ μεγάλο πλούτο χιλιάδων αξιόλογων και σπάνιων βιβλίων και εγγράφων, στην οποία μάλιστα όταν προστεθεί και η Σεβέρειος Βιβλιοθήκη που υπάρχει από το 1812 με τους 800.000 περίπου τόμους βιβλίων (ανήκει και αυτή στο Παγκύπριο Γυμνάσιο), σημαίνει ότι το σχολείο αυτό διαθέτει και διαχειρίζεται έναν σπάνιο, τεράστιο και μοναδικό πνευματικό θησαυρό. Το Παγκύπριο Γυμνάσιο Λευκωσίας με την πολύ μεγάλη ιστορία και την πολύχρονη, σημαντική και πολύπλευρη προσφορά του στους αγώνες του λαού μας για ελευθερία και προκοπή, αποτελεί ένα πολύ μεγάλο κεφάλαιο, όχι μόνο για την κυπριακή εκπαίδευση αλλά και για τον Ελληνισμό της Κύπρου ευρύτερα.

Προτομές και μνημεία αξιόλογων Κυπρίων

Στον ευρύτερο περιβάλλοντα χώρο της Αρχιεπισκοπής, στον οποίο αναφερόμαστε, τόσο μπροστά από την είσοδο του Παγκυπρίου Γυμνασίου όσο και στον περίβολο της Αρχιεπισκοπής, καθώς επίσης στην αυλή της εκκλησίας του Αγίου Ιωάννη, υπάρχουν τοποθετημένες αρκετές προτομές πολύ αξιόλογων ανθρώπων της Κύπρου, όπως αρχιεπισκόπων και άλλων καταξιωμένων ιεραρχών, κορυφαίων πνευματικών δημιουργών, ποιητών, συγγραφέων, εκπαιδευτικών και άλλων που με τα έργα και τη μεγάλη προσφορά τους στην πατρίδα άφησαν τη σφραγίδα τους στην ιστορία της.

Τα δικαίως και επάξια τιμώμενα κατά τον προαναφερθέντα τρόπο πρόσωπα, των οποίων οι προτομές ή οι ανδριάντες κοσμούν το προαύλιο της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κύπρου και το προαύλιο της εκκλησίας του Αγίου Ιωάννη είναι: ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου και Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας Εθνάρχης Μακάριος Γ΄, του οποίου ο ανδριάντας κοσμεί την είσοδο του Αρχιεπισκοπικού Μεγάρου, ο Αρχιεπίσκοπος Κυπριανός, που απαγχονίστηκε από τους Τούρκους την 9η Ιουλίου 1821, του οποίου η προτομή βρίσκεται και αυτή στον χώρο της αυλής του Αρχιεπισκοπικού Μεγάρου, η προτομή του Αρχιεπισκόπου Κύπρου Σωφρόνιου, του οποίου η προτομή βρίσκεται στην είσοδο της εκκλησίας του Αγίου Ιωάννη κ.ά.

Εκτός των πιο πάνω μνημείων, μπροστά από την είσοδο του Παγκυπρίου Γυμνασίου είναι τοποθετημένες ορισμένες προτομές που κοσμούν την είσοδο του σημαντικού αυτού εκπαιδευτηρίου και αποτελούν έκφραση τιμής και αναγνώρισης για τη μεγάλη προσφορά των τιμωμένων στην Εκπαίδευση, τα Γράμματα και τις Επιστήμες. Οι προτομές αυτές είναι του λογοτέχνη και πολιτευτή Νίκου Κρανιδιώτη (1911-1997), του μεγάλου ευεργέτη του Παγκυπρίου Γυμνασίου Ιωάννη Βεργόπουλου (1911-1974), του λογοτέχνη και ιατρού Κύπρου Χρυσάνθη (1915 -98), του μεγάλου ποιητή και λογοτέχνη της Κύπρου Κώστα Μόντη, τα αποκαλυπτήρια της προτομής του οποίου έγιναν στις 18.2.2014 και το ορειχάλκινο ανάγλυφο με τη μορφή του Νομπελίστα της Κύπρου, Δρα Οικονομικών Επιστημών και καθηγητή Πανεπιστημίου Χριστόφορου Πισσαρίδη, αποφοίτου του Παγκυπρίου Γυμνασίου. Το ανάγλυφο αυτό, τοποθετημένο σε περίοπτη θέση στον εσωτερικό χώρο εισόδου του Παγκυπρίου Γυμνασίου, αποδίδει την οφειλόμενη τιμή και ευγνωμοσύνη της Κύπρου στον πρώτο και μόνο Νομπελίστα της μικρής μας Πατρίδας.

Η φιλοτέχνηση και τοποθέτηση των δύο μνημείων προς τιμήν του ποιητή Κώστα Μόντη και του Νομπελίστα Δρα Χριστόφορου Πισσαρίδη αποτελούν προσφορά του Κοινωφελόυς, Επιστημονικού και Πολιτιστικού Ιδρύματος «Φώτος Φωτιάδης».

Το Αρχοντικό του Χατζηγεωργάκη Κορνέσιου

Ένα άλλο, πολύ σημαντικό ιστορικό μνημείο, άμεσα συνδεδεμένο με την κυπριακή Ιστορία της τελευταίας περιόδου της Τουρκοκρατίας, που συγκαταλέγεται μεταξύ των σημαντικών ιστορικών μνημείων στην περιοχή της Αρχιεπισκοπής, που εξετάζονται σ’ αυτήν τη μελέτη, είναι το Αρχοντικό του Δραγομάνου Χατζηγεωργάκη Κορνέσιου. Το αρχοντικό αυτό, κατά τη δεκαετία του 1980, έτυχε μιας πολύ σημαντικής ανακαίνισης, η οποία υπήρξε πολύ ωφέλιμη και χρήσιμη για το σημαντικό αυτό ιστορικό μνημείο. Η ανακαίνιση, όχι μόνο ενίσχυσε ουσιαστικά την τεχνική κατάσταση του κτηρίου του Αρχοντικού, αλλά ταυτόχρονα συνέβαλε και στην αναπροσαρμογή του, ώστε αυτό να καταστεί ακόμη πιο λειτουργικό και να ανταποκρίνεται πολύ καλύτερα στον ρόλο που καλείται να διαδραματίζει ως ένα ιδιαίτερα αξιόλογο ιστορικό και πολιτιστικό μνημείο μιας σημαντικής περιόδου της κυπριακής Ιστορίας.

Από τις πληροφορίες και τα στοιχεία που έχουν δημοσιευθεί στον Τύπο της τότε εποχής, μεταξύ των δωρητών/ χρηματοδοτών, μάλιστα και ένας από τους πρώτους, ήταν και ο Όμιλος Εταιρειών Φώτος Φωτιάδης, ο οποίος μόλις πληροφορήθηκε για την προγραμματιζόμενη ανακαίνιση του Αρχοντικού του Δραγομάνου ανακοίνωσε μία δωρεά 5.000 λιρών Κύπρου, ενός ποσού που δεν ήταν ευκαταφρόνητο για την τότε εποχή. Επίσης, χάρις στην αγάπη που τον χαρακτήριζε πάντοτε για τη διαφύλαξη, προστασία και αξιοποίηση της πολιτιστικής Κληρονομιάς του Ελληνισμού της Κύπρου, ο αεί, Φώτος Ια. Φωτιάδη επικοινώνησε με τον Πρόεδρο του Ιδρύματος της Carlsberg Δανίας και ζήτησε επίσημα την εμπλοκή και προσφορά τεχνικής και άλλης βοήθειας εκ μέρους του πιο πάνω Ιδρύματος για τη συντήρηση και ανακαίνιση του Αρχοντικού του Δραγομάνου. Η ανταπόκριση του Ιδρύματος Carlsberg Δανίας υπήρξε και θετική και άμεση.

Σύμφωνα και με δημοσιεύσεις του τότε ημερήσιου Τύπου, η ανταπόκριση του Ιδρύματος της Carlsberg Δανίας, του οποίου η μεγάλη και σημαντική πολιτιστική δράση και προσφορά όχι μόνο στη Δανία αλλά και σε πολλές άλλες χώρες είναι πολύ γνωστή, υπήρξε μεγάλη και σημαντική και στην περίπτωση της Κύπρου. Χάρις σ’ αυτή εξασφαλίστηκε η τεχνική βοήθεια από το Ίδρυμα Carlsberg Δανίας, το οποίο προέβη σε άμεσες διευθετήσεις και έστειλε αμέσως στην Κύπρο τον διάσημο καθηγητή της Βασιλικής Ακαδημίας Αρχιτεκτονικής της Δανίας, κ. Vilhelm Wohlert, για την απαιτούμενη μελέτη επί τόπου. Ο πιο πάνω Δανός καθηγητής παρέμεινε στην Κύπρο όσο διάστημα χρειάστηκε και προέβη σε ειδική μελέτη με τη συνεργασία και βοήθεια του Τμήματος Αρχαιοτήτων, του οποίου ο Διευθυντής Δρ Βάσος Καραγιώργης επέδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον και φροντίδα για την επίσπευση των εργασιών.

Σημαντικό ενδιαφέρον επέδειξαν επίσης ο τότε Δήμαρχος Λευκωσίας, κ. Λ. Δημητριάδης, ο τότε Υπουργός Συγκοινωνιών και Έργων, κ. Χρίστος Μαυρέλλης και ο τότε Αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος Α΄. Όλοι οι προαναφερθέντες και αρκετοί υπηρεσιακοί παράγοντες δέχθηκαν τον Δανό καθηγητή κ. V. Wohlert σε ειδικές συναντήσεις, αντάλλαξαν απόψεις μαζί του και του έδωσαν τις απαραίτητες πληροφορίες και γραπτές σημειώσεις σε ερωτήματά που τους υπέβαλε για το Αρχοντικό Χατζηγεωργάκη. Ο καθηγητής V. Wohlet, πολύ έμπειρος σε τέτοια θέματα, πολύ σύντομα υπέβαλε ένα πλήρες και ολοκληρωμένο σχέδιο με βάση το οποίο έγινε γρήγορα και με μεγάλη επιτυχία η αποκατάσταση του Αρχοντικού. Από τα πιο πάνω συνάγεται ότι η συμβολή και ο ρόλος του Ιδρύματος Carlsberg Δανίας υπήρξε πολύ σημαντικός και καθοριστικός στην ανακαίνιση του Αρχοντικού του Δραγουμάνου Χατζηγεωργάκη.

Ο ημερήσιος Τύπος της Κύπρου έδωσε ευρεία δημοσιότητα τόσο στην επίσκεψη του καθηγητή της Βασιλικής Ακαδημίας Αρχιτεκτονικής κ.V.Wohlert όσο και για τις εδώ επαφές που είχε με αρμόδιους φορείς και προσωπικότητες. Θέλοντας να τονίσει τη σημασία που το Ίδρυμα Carlsberg Δανίας απέδιδε στην αποκατάσταση του Αρχοντικού Χαζηγεωργάκη, επίσκεψη στην Κύπρο, κατά την περίοδο αποκατάστασης του πιο πάνω Αρχοντικού, πραγματοποίησε και ο ίδιος ο Πρόεδρος του Ιδρύματος Carlsberg Δανίας, κ. Κristof Glamman. Eπίσης, μετά την αποκατάσταση του Αρχοντικού, με δαπάνες της Carlsberg Δανίας έγιναν διάφορες πολυτελείς εκδόσεις για το Αρχοντικό Χατζηγεωργάκη.

*Πρώην Επιθεωρητή Μέσης Εκπαίδευσης και νυν Διευθυντή του Κοινωφελούς, Επιστημονικού και Πολιτιστικού Ιδρύματος «Φώτος Φωτιάδης»