Καίγονται τα δάση, μαζί τους κι εμείς

Λίγο η αλλόκοτα θερμή εβδομάδα που πέρασε, λίγο το ξερό μας το κεφάλι, που δεν λέει ν’ αντιληφθεί ότι ο κίνδυνος παραμονεύει, το αποτέλεσμα γνωστό. Στάχτη 40 περίπου τετραγωνικά χιλιόμετρα γης -σύμφωνα με νεότερη εκτίμηση- αποκαΐδια σπίτια, υποστατικά, φάρμες, άγρια και γεωργική βλάστηση, ζώα, πουλιά και πολλά άγνωστα ακόμη. Κυριότερη και ανυπολόγιστη βεβαίως απώλεια είναι αυτή των τεσσάρων συνανθρώπων μας, που έπεσαν θύματα της πύρινης λαίλαπας που συγκλόνισε το νησί.

Μια βδομάδα μετά, η συζήτηση ακόμη περιστρέφεται στα «μήπως υπήρχαν λάθη στη διαχείριση», «μήπως να είχαμε δυο-τρία ακόμη εύκαιρα πυροσβεστικά αεροπλάνα», «μήπως κάποιος δεν έκανε σωστά τη δουλειά του», «μήπως χρειαζόμαστε κι άλλο προσωπικό», υποβασταζόμενοι σε μια έκθεση του 2016 που συντάχθηκε κάτω από διαφορετικές συνθήκες και η οποία θετικώς μεν, υλοποιήθηκε στο μεγαλύτερο μέρος της, ωστόσο οι ανάγκες διαμορφώνονται εκ νέου, την ώρα που ο πλανήτης ολόκληρος καίγεται στους 50 βαθμούς Κελσίου συνεπεία της κλιματικής αλλαγής.

Πυρκαγιές συνεπεία της κλιματικής αλλαγής

Οι πυρκαγιές υπήρχαν και θα υπάρχουν. Το ζήτημα είναι η συνειδητοποίηση ότι η κλιματική αλλαγή μπορεί να επιφέρει χειρότερες πυρκαγιές. Ο καθηγητής Εκτίμησης Κινδύνου, Διευθυντής και Συνιδρυτής του Κέντρου Αριστείας CERIDES στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο, Δρ Γιώργος Μπούστρας, μίλησε στη «Σημερινή» για τους κινδύνους αλλά και για τα μέτρα που πρέπει επιτέλους να λαμβάνονται, ώστε να μην επαναληφθούν τέτοιες καταστροφές. «Πληροφορούμαστε ότι οι θερμοκρασίες στον Καναδά έχουν αγγίξει τους 50 βαθμούς. Στη Σιβηρία τους 48. Πρωτοφανείς θερμοκρασίες στα χρονικά και πυρκαγιές παντού».

Η κλιματική αλλαγή φέρνει σχεδόν κάθε χρόνο πιο ζεστά καλοκαίρια, όπως εξήγησε ο Δρ Μπούστρας. «Θα πρέπει να συνηθίσουμε να ζούμε στις θερμοκρασίες που ζούμε σήμερα και ακόμη χειρότερα. Ο κύκλος που γνωρίζαμε ως άνοιξη, καλοκαίρι, φθινόπωρο, χειμώνας δεν υφίσταται πια. Προχωρούμε σε μια φάση δύο εποχών, καλοκαίρι και χειμώνας».

Οι δασικές πυρκαγιές είναι συνηθισμένο φαινόμενο και η φύση αναλαμβάνει τον ρόλο της αναγέννησης. Κάτι το οποίο παίρνει αρκετό χρόνο, βέβαια, όπως εξήγησε ο Εκτιμητής Κινδύνων. Μιλώντας για την πυρκαγιά που ξεκίνησε το περασμένο Σάββατο από το χωριό Αρακαπάς, και επεκτάθηκε σε χρόνο ρεκόρ σε άλλες εφτά κοινότητες, ο κ. Μπούστρας ανέφερε ότι για να συμβεί τέτοια καταστροφή θα πρέπει να συνυπάρξουν πολλά γεγονότα μαζί. «Είχαμε τους ανέμους που άλλαζαν συνεχώς κατεύθυνση με ένταση έξι Μποφόρ, είχαμε από την άλλη πλευρά, μια χρονιά με σχεδόν απόλυτη ανομβρία, ενώ προηγουμένως είχαμε δύο χρονιές με συνεχόμενες βροχοπτώσεις, άρα και με αύξηση της βλάστησης, η οποία τώρα είναι ξηρή βλάστηση και καύσιμη ύλη. Ένας ακόμη παράγοντας, τον οποίο υποτιμούμε, είναι το γεγονός ότι κλειστήκαμε τον τελευταίο ενάμιση χρόνο στα σπίτια μας. Τώρα έχουμε κόσμο που επιστρέφει στη φύση, πηγαίνει στα εξοχικά του και προχωρεί σε δραστηριότητες, τις οποίες δεν έχει κάνει εδώ και δύο χρόνια».

«Αποτέλεσμα υπερπροσπάθειας η κατάσβεσή της σε 24 ώρες»

Ως τεράστιο κατόρθωμα χαρακτηρίζει τη διαχείριση της πυρκαγιάς στις κοινότητες Αρακαπάς, Επταγώνια, Ορά, Ακαπνού, Οδού, Μελίνη, Συκόπετρα, την περασμένη εβδομάδα ο Πρόεδρος της Παγκύπριας Ένωσης Δασολόγων, Δρ Νικόλας Ηλιάδης. Μιλώντας στη «Σημερινή», ο Δρ Ηλιάδης εξήγησε πως η δημιουργία αλλά και η εξέλιξη της πυρκαγιάς εξαρτώνται από πολυμεταβλητούς παράγοντες.

«Πυρκαγιές υπήρχαν, υπάρχουν και θα υπάρχουν. Πρέπει ν’ αντιληφθούμε ότι ζούμε σε ένα μεσογειακό οικοσύστημα. Το οικοσύστημα αυτό μας προσφέρει ακραίες τιμές θερμοκρασιών, ενώ χαρακτηρίζεται από ξηροθερμική βλάστηση, που μετατρέπεται σε καύσιμη ύλη, αρκετά εύφλεκτη. Ένας άλλος σημαντικός παράγοντας είναι φυσικά ο αέρας. Ο αέρας, στη συγκεκριμένη περίπτωση, μεταβαλλόταν συνεχώς. Με αποτέλεσμα να έχουμε μιαν ακτινωτή διάσπαση της πυρκαγιάς στον χώρο. Ξαφνικά κάφτρες πετάγονταν στις στέγες και έκαιγαν σπίτια και υποδομές στα χωριά».

Η πυρκαγιά είναι ένας πόλεμος

Ο Δρ Ηλιάδης ανέλυσε επίσης τους παράγοντες που εξελίσσουν δυναμικά μια πυρκαγιά, η οποία μπορεί σε ελάχιστο χρόνο να επεκταθεί σε διάφορα μέρη. «Η εξέλιξη της πυρκαγιάς επηρεάζεται από τρεις βασικούς παράγοντες:

1. Τις καιρικές συνθήκες, οι οποίες λειτουργούν καταλυτικά ως προς την πορεία της και την έντασή της, όπως η υγρασία και η ταχύτητα του αέρα τη δεδομένη στιγμή.
2. Την τοπογραφία του χώρου, δηλαδή τις κλίσεις του εδάφους, αφού σε απότομες πλαγιές έχουμε το φαινόμενο να αυξάνεται η επέκταση της πυρκαγιάς.
3. Τα χαρακτηριστικά της βλάστησης, αφού αλλιώς θα εξελιχθεί μια πυρκαγιά σε ένα δάσος από κωνοφόρα, και αλλιώς σε μια μείξη κωνοφόρων με πλατύφυλλα, ή σε μια περιοχή με ποώδη ξυλώδη βλάστηση.

»Επίσης έχουμε τρεις τύπους πυρκαγιών. Τις πυρκαγιές κόμης, τις έρπουσες και τις υπόγειες.

»Εκείνη την ώρα της κρίσης και ενώ η πυρκαγιά είναι σε εξέλιξη και ο σχεδιασμός δασοπυρόσβεσης είναι σε εξέλιξη, θα πρέπει να γίνουν οι απαραίτητες ερμηνείες, ώστε να δράσουν αποτελεσματικά οι δυνάμεις πυρόσβεσης. Κατά τον συντονισμό, λοιπόν, λαμβάνονται όλες αυτές οι παράμετροι υπόψη».

Κληθείς να σχολιάσει τις αρμοδιότητες του κάθε τμήματος, μετά από παράπονα που είδαν το φως της δημοσιότητας, για «μη ανταπόκριση» δασοπυροσβέστη να προστρέξει στην κατάσβεση φωτιάς σε σπίτι, ο Δρ Ηλιάδης ανέφερε ότι το κάθε τμήμα είναι εξειδικευμένο στο δικό του αντικείμενο. «Το Τμήμα Δασών δεν σβήνει φωτιές μέσα σε κατοικίες και αυτό γιατί υπάρχει συγκεκριμένη τεχνογνωσία για το πώς διαχειρίζεται η κάθε υπηρεσία το κάθε περιστατικό ξεχωριστά. Οι οικιστικές μονάδες έχουν ηλεκτρολογικές εγκαταστάσεις, φιάλη υγραερίου και συσκευές, υποδομές και αντικείμενα που τυγχάνουν διαφορετικής διαχείρισης από μια φωτιά στο δάσος. Δεν κρατούμε απλώς μια μάνικα με νερό και τρέχουμε να σβήσουμε όποια φωτιά εξελίσσεται σε διαφορετικά περιβάλλοντα και καταστάσεις».

«Δεν λύνουμε το πρόβλημα με 10 αεροπλάνα

και 800 πυροσβεστικά οχήματα»

Ο Πρόεδρος των Δασολόγων αναφέρθηκε επίσης και στο πολυσυζητημένο θέμα των πτητικών μέσων, εξηγώντας πως μια πυρκαγιά δεν σβήνεται μόνο από τα πυροσβεστικά αεροπλάνα. «Πρέπει να αντιληφθούμε ότι δεν θα μπορούσαμε να στείλουμε ποτέ ένα αεροπλάνο να κάνει ρίψη όταν το οπτικό πεδίο λόγω των καπνών δεν προσφέρει την ασφάλεια και τη δυνατότητα στον πιλότο εκείνη την ώρα. Άρα όποιο τύπο αεροπλάνου κι αν έχω, όσα αεροπλάνα κι αν έχω στη διάθεσή μου, αν δεν μπορεί εκείνο να πετάξει και να ρίψει στο κατάλληλο ύψος και στην κατάλληλη στιγμή το νερό, δεν κάνω τίποτα. Τα αεροπλάνα και τα άλλα πτητικά μέσα μπορούν να μειώσουν την ένταση της φλόγας για να μπορέσουν οι επίγειες δυνάμεις να παρέμβουν για την κατάσβεσή της. Εντούτοις, για να είμαστε και ορθοί προς την ενημέρωσή σας, τα αεροσκάφη έχουν την αποτελεσματική ικανότητα της κατάσβεσης μια πυρκαγιάς εν τη γενέσει της, κάτι το οποίο εφαρμόζεται στην πράξη με τις περιπολίες και την άμεση προσβολή της πυρκαγιάς την ώρα που ξεκινά».

Η ύπαρξη πτητικών μέσων είναι απαραίτητη, ωστόσο για την αύξηση του στόλου θα πρέπει να συνυπολογιστούν κι άλλα, σύμφωνα και με τον Διευθυντή του Τμήματος Δασών, Χαράλαμπο Αλεξάνδρου, ο οποίος σε πρόσφατες δηλώσεις του ανέφερε ότι τα αεροπλάνα χρειάζονται συντήρηση, έμπειρο τεχνικό προσωπικό για τεχνική κάλυψη αλλά και εξειδικευμένους πιλότους. «Θα μπορούσαμε να είχαμε αεροπλάνα αλλά να κάθονταν εκεί τρία χρόνια γιατί δεν θα είχαμε πιλότους να τα πετούν».

Πρόβλημα οι μεμονωμένες κατοικίες στο δάσος

Η Παγκύπρια Ένωση Δασολόγων εκτιμά ότι ήρθε ο καιρός να δουν οι αρμόδιοι φορείς πιο ζεστά το θέμα δόμησης κατοικιών σε δασώδεις εκτάσεις. Όπως ανέφερε ο Δρ Ηλιάδης, το 2016 ετοιμάστηκε από την Παγκύπρια Ένωση Δασολόγων μια έκθεση, η οποία στάλθηκε στους αρμόδιους τότε φορείς και στην οποία περιλαμβάνονταν οριζόντια μέτρα αλλά και εισηγήσεις όσον αφορά τον πολεοδομικό και χωροταξικό σχεδιασμό. «Σκεφτείτε ότι το πρώτο σπίτι που κάηκε τις προάλλες, ξεκίνησε να καίγεται από τη στέγη του, που ήταν από κεραμίδι και ξύλο. Πρέπει, λοιπόν, να αναλογιστούμε ότι εφόσον θα υπάρχουν πυρκαγιές και ενδεχομένως πιο δραστικές από τις προηγούμενες, θα πρέπει να ληφθούν μέτρα. Θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι, λόγω της αστυφιλίας, η ύπαιθρος έχει εγκαταλειφθεί. Οι ανάγκες σε ξυλεία έχουν μειωθεί. Αυξάνεται η πυκνότητα των δασών και ειδικά των ιδιωτικών τεμαχίων που έχουν εγκαταλειφθεί. Άρα έχουμε συσσωρευμένη ξηρή ύλη, που γίνεται καύσιμη και δίνει υψηλής έντασης πυρκαγιές.

»Μια κάφτρα μπορεί να ταξιδέψει ακόμη και χιλιόμετρα, να κάτσει σε μια ξύλινη στέγη και να καεί το υποστατικό. Πολεοδομικά, λοιπόν, μήπως θα πρέπει να τροποποιήσουμε τον όρο που λέει ότι σε αυτές τις περιοχές θα πρέπει να γίνεται ξυλοσκεπή; Μήπως να μετατραπεί και να γίνεται ένας συνδυασμός; Για παράδειγμα θα μπορούσε το κράτος να επιχορηγήσει ένα τύπο πετροβάμβακα, που είναι άκαυστος, ή η οροφή να είναι από μπετόν με επένδυση απάνω με το κεραμίδι».

Είναι θέμα παιδείας

Η δημιουργία κουλτούρας σεβασμού απέναντι στο περιβάλλον είναι κάτι που κτίζεται και δεν κερδίζεται. Ωστόσο, φαίνεται ότι απέχουμε πολύ από την απλή υιοθέτηση μιας συμπεριφοράς στην οποία πρέπει να εγκλείεται αυτονόητα η ενσυναίσθηση, η κατανόηση, ο σεβασμός και η απουσία απερισκεψίας. Οι εννέα στις δέκα πυρκαγιές είναι αποτέλεσμα της ανθρώπινης παρέμβασης, όπως εξήγησε ο Δρ Νικόλας Ηλιάδης. «Δεν γίνεται στη μέση της καλοκαιρινής περιόδου, με θερμοκρασίες καύσωνα, κάποιοι να καψαλίζουν χόρτα ή να ρίχνουν αποτσίγαρα. Οι περισσότερες πυρκαγιές τίθενται είτε κακόβουλα είτε από αμέλεια. Αντιλαμβανόμαστε με αυτόν τον τρόπο την αίσθηση που έχει ο πολίτης και την αντίληψη για την προστασία του περιβάλλοντος».

Επιτακτική η ανάγκη για καλλιέργεια μιας φιλοδασικής συμπεριφοράς, σύμφωνα και με τον Δρα Μπούστρα, ο οποίος εξήγησε ότι στην έκθεση του 2016 από την ειδική επιτροπή που συστάθηκε μετά τις πυρκαγιές στη Σολέα και στην οποία υπήρξε πρόεδρος, ένα μακροπρόθεσμο σχέδιο ήταν και αυτό της παιδείας. «Οι νέοι πρέπει να μάθουν να σέβονται τον δασικό πλούτο, ώστε να μην υπάρχουν αλόγιστες συμπεριφορές. Η έκθεση αυτή δεν ήταν μια σειρά εισηγήσεων, αλλά ένα ολιστικό πλάνο μετάβασης, σε βάθος χρόνου, σε μια καλύτερη ημέρα, κατά την οποία οι πολίτες θα έχουν φιλοδασική συμπεριφορά».

ΜΕΤΡΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ

Αν βρισκόμαστε στην ύπαιθρο:

• Δεν καίμε σκουπίδια ή ξερά χόρτα και κλαδιά κατά τους θερινούς μήνες.
• Δεν ανάβουμε υπαίθριες ψησταριές στα δάση ή σε χώρους όπου υπάρχουν ξερά χόρτα το καλοκαίρι.
• Αποφεύγουμε εργασίες που ενδέχεται να προκαλέσουν πυρκαγιά (ηλεκτροκολλήσεις, χρήση τροχού ή άλλου εργαλείου που δημιουργεί σπινθήρες).
• Δεν πετάμε αναμμένα τσιγάρα.
• Σεβόμαστε τα απαγορευτικά πρόσβασης σε περιόδους υψηλού κινδύνου.

Αν το σπίτι μας βρίσκεται μέσα ή κοντά σε δάσος:

• Δημιουργούμε αντιπυρική ζώνη γύρω από το σπίτι καθαρίζοντας σε ακτίνα τουλάχιστον 10 μέτρων τα ξερά χόρτα και φύλλα, τις πευκοβελόνες και τα κλαδιά.
• Κλαδεύουμε τα δέντρα μέχρι το ύψος των 3 μέτρων, ανάλογα με την ηλικία και την κατάστασή τους.
• Απομακρύνουμε ξερά κλαδιά από δέντρα και θάμνους.
• Δεν αφήνουμε τα κλαδιά των δέντρων να ακουμπούν στους τοίχους, τη στέγη και τα μπαλκόνια του σπιτιού.
• Δεν τοποθετούμε πλαστικές υδρορροές ή σωλήνες στους τοίχους του σπιτιού.
• Δεν τοποθετούμε παραθυρόφυλλα από εύφλεκτα υλικά.
• Φροντίζουμε ώστε τα καλύμματα στις καμινάδες και τους αεραγωγούς του σπιτιού να είναι από άφλεκτο υλικό.
• Εξοπλιζόμαστε με σωλήνα ποτίσματος με μήκος ανάλογο της περιοχής που θέλουμε να προστατεύσουμε.
• Προμηθευόμαστε τους κατάλληλους πυροσβεστήρες.

(δημοσιεύθηκε στη «Σημερινή», 11/07/2021)