Μια άγνωστη μαρτυρία Βρετανού διπλωμάτη για το Κυπριακό από το 1994

Στην εβδομάδα που πέρασε είχαμε την 47η μαύρη επέτειο της τουρκικής εισβολής και συνεχιζόμενης κατοχής της μισής Κύπρου. Ο Πρωθυπουργός της Τουρκίας, Recep Tayyip Erdogan, μαζί με τον πολιτικό προϊστάμενο της κατοχής, Ersin Tatar, εκμεταλλεύτηκαν την επέτειο για σουλτανικού επιπέδου προβολή ισχύος και επίδειξη θετικής εικόνας, ανακοινώνοντας το ελεγχόμενο μερικό άνοιγμα περιοχής της περίκλειστης περιοχής της Αμμοχώστου.

Οι ενέργειες οδήγησαν σε ομόφωνη καταδίκη της Τουρκίας και των Τουρκοκυπρίων από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, με παρασκηνιακή εμπλοκή Βρετανίας και ΗΠΑ.

Με αφορμή τα πιο πάνω, η στήλη φέρνει σήμερα στο φως μια ενδιαφέρουσα ανάλυση του Βρετανού ιστορικού Craig Murray, πρώην διπλωμάτη και νυν ακτιβιστή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

Το κείμενο το Murray δημοσιεύθηκε στις 22 Νοεμβρίου 2016 στο ιστολόγιό του (www.craigmurray.org.uk), μετά την τότε άδοξη κατάληξη των συνομιλιών στο Μοντ Πελεράν της Ελβετίας. Στο κείμενο γίνονται παραλληλισμοί και με το Παλαιστινιακό.

Το κείμενο του Murray είναι ενδιαφέρον από πολλές απόψεις. Από τη μια, αποτελεί μια προσωπική μαρτυρία από την εποχή που υπηρετούσε ως διπλωμάτης στο Τμήμα Κύπρου του Foreign Office, και, ως τέτοιο, αποτελεί πηγή πρωτογενούς πληροφορίας. Από την άλλη, περιέχει τις δικές του εκτιμήσεις, διατυπωμένες με μεγάλη απόσταση από τα γεγονότα, που αποκαλύπτουν τον τρόπο που αντιμετωπίζει η βρετανική πολιτική και διπλωματική μηχανή την Κύπρο, τους Κύπριους και το Κυπριακό.

Στο κείμενο (με τίτλο «Can a Cyprus Solution Provide a Blueprint for Palestine?») βρίσκουμε σπαρταριστές αναφορές για τις συνομιλίες, τις απόψεις των δύο μερών (όπως τις κατανοούσε ο Murray), τα παρασκηνιακά παζαρέματα εδαφών και αρμοδιοτήτων, την καχυποψία ακόμα και των Τουρκοκυπρίων προς τον Βρετανό Ύπατο Αρμοστή, αλλά και τον ρόλο των μυστικών υπηρεσιών και του διπλωματικού σώματος στην διαιώνιση τού «διαίρει και βασίλευε».

Υπογραμμίζουμε επίσης την αναφορά σε «Βόρεια και Νότια Κύπρο ως ξεχωριστά κράτη μέσα σε μια εθνική ομοσπονδία», ως υπενθύμιση πως η δημόσια πλέον τουρκική απαίτηση για «δύο κράτη», με ή χωρίς συνομοσπονδιακό μανδύα, αποτέλεσε στην πραγματικότητα έναν εκφυλισμό των συνομιλιών που θα έπρεπε να ήταν αναμενόμενος. Το ίδιο και τα όσα γράφει για την παραμονή «των ανθρώπων εκεί που βρίσκονται» σχετικά με τους εποίκους και ενδεχομένως και για τους πρόσφυγες.

Οι ορολογίες που χρησιμοποιεί («Βόρειοι και Νότιοι Κύπριοι», «Ελληνική Κύπρος», «Τουρκική Κύπρος» κ.λπ.) ανήκουν στον ίδιο και μεταφράστηκαν αυτούσιες από το πρωτότυπο.

Ακολουθεί ολόκληρο το κείμενο του Murray, μεταφρασμένο στα Ελληνικά. Η μόνη παρέμβασή μας ήταν ο διαχωρισμός του σε ενότητες με μεσότιτλους.

Διαίρει & βασίλευε: MI6 - Υπάτη Αρμοστεία - Foreign Office

«Υπάρχει μια καταθλιπτική οικειότητα σχετικά με τις ειρηνευτικές συνομιλίες για την Κύπρο που μόλις διαλύθηκαν στη Γενεύη. Οι προτάσεις, τα ζητήματα και τα επιχειρήματα είναι εξαιρετικά παρόμοια με εκείνα που περιλαμβάνονταν στο απορριφθέν σχέδιο Ανάν του 2004, αλλά και πριν από αυτό, στις συνομιλίες στις οποίες βοήθησα ως μεσολαβητής μεταξύ Denktash και Κληρίδη το 1994.

»Ήμουν επικεφαλής του Τμήματος Κύπρου [Cyprus Section] του Υπουργείου Εξωτερικών & Κοινοπολιτείας [Foreign & Commonwealth Office] μεταξύ 1992-94 όταν κάναμε μια συντονισμένη προσπάθεια να επιτύχουμε μια λύση, με βάση το γεγονός ότι τόσο οι Έλληνες, όσο και οι Τούρκοι Κύπριοι είχαν ηγέτες με επιβλητική εξουσία, που όταν ήταν νεαροί άνδρες ήταν συνεργάτες μαζί σε δικηγορικό γραφείο. Ως συνήθως, προσπάθησα να χρησιμοποιήσω μια πολύ προσωπική διπλωματία για να πείσω τα μέρη για τη δική μου ειλικρίνεια. Αυτό προκάλεσε μιαν από τις πιο απειλητικές αναποδιές στην καριέρα μου στο ΥΠΕΞ, όταν μια φορά είχα ένα ιδιωτικό, μακρόσυρτο και ευχάριστο μεσημεριανό με τον Rauf Denktash. Ο Denktash στη συνέχεια έδωσε μια ενθουσιώδη αναφορά σε έναν στενό του φίλο, ο οποίος τύγχανε επίσης να είναι πράκτορας της MI6. Η MI6 ετοίμασε μια έκθεση πληροφοριών βασισμένη στην αναφορά αυτού του πράκτορα και σε αυτή συμπεριέλαβε και την δήλωσή μου ότι ο Πρέσβης μας στην Κύπρο, David Dain, παραήταν κοντά στους Ελληνοκύπριους και οι θέσεις του δεν αντικατόπτριζαν πάντοτε την άποψη στο Λονδίνο. Υπήρξαν επίσης και μερικά μη-κολακευτικά σχόλια σχετικά με την προσωπική ματαιοδοξία του Dain.

»Στην πραγματικότητα, δεν είχα κάνει ευθαρσώς την παρατήρηση ότι η άποψη του Dain δεν αντικατοπτρίζει αυτήν του Λονδίνου, αν και ο Denktash μάλλον εντόπισε σωστά το υπόρρητο νόημά μου. Λυπάμαι που θα το πω, η πιο προσωπική παρατήρηση ήταν μάλλον ακριβής. Βλέπετε, ο Denktash μισούσε τον Dain με πάθος και αν ανταποκρινόμουν σε αυτό με ευθεία άμυνα δεν θα βοηθούσε στο να πείσω τον Denktash να με εμπιστευτεί. Επιπλέον, ήμουν πράγματι ειλικρινής για την αντίληψη του Λονδίνου. Αυτό που δεν ήταν βοηθητικό ήταν που η MI6 συμπεριέλαβε αυτές τις παρατηρήσεις στην αναφορά της. Το έκαναν, διότι η MI6 δεν ήθελε στην πραγματικότητα να πετύχουμε μια ειρηνική διευθέτηση στην Κύπρο. Είναι το παλιό αυτοκρατορικό διαίρει και βασίλευε. Μια ενωμένη Κύπρος θα άρχιζε πολύ σύντομα να απαιτεί την επιστροφή των περιοχών των κυρίαρχων βάσεων. Έτσι, ορίστε πού βρίσκεσαι - εγώ υπονόμευα τον David Dain και η MI6 υπονόμευε εμένα. Καλωσορίσατε στο πώς λειτουργεί πραγματικά η βρετανική κυβέρνηση - και για όσους από εσάς διαβάσατε [το βιβλίο μου] "Sikunder Burnes" θα αναγνωρίσετε με ακρίβεια το σύνδρομο».

Θεμελιώδες ελάττωμα η εθνοτική διαίρεση

«Αλλά, επί της ουσίας, τα περιγράμματα της διευθέτησης ήταν πολύ παρόμοια με αυτά που συζητούνται επί του παρόντος. Ένα ομοσπονδιακό σύστημα, με ειδικές διατάξεις για την εναλλαγή των εκτελεστικών θέσεων και μια χερσαία διαίρεση που δίνει στην τουρκική περιοχή περίπου το 29%. Προσωπικά, με ενοχλούσε η ιδέα των οποιωνδήποτε εθνοτικών διατάξεων στο σύνταγμα - η κατακράτηση συγκεκριμένων θέσεων ή η περιστροφή τους με βάση την εθνότητα μου φαινόταν λάθος τότε, και εξακολουθεί να ισχύει και τώρα. Αλλά, μου είχε τεθεί έντονα ότι αυτές ήταν οι καθιερωμένες αντιλήψεις επί των οποίων θα μπορούσε να επιτευχθεί μια διευθέτηση, και έτσι ήταν η βάση των συνομιλιών Dentash-Κληρίδη το 1994 και του σχεδίου Ανάν μια δεκαετία μετά. Για μένα, το θεμελιώδες ελάττωμά της ήταν η αποτυχία να επιτρέψουμε την ελεύθερη κυκλοφορία για όλους τους Κύπριους σε ολόκληρο το νησί. Για την Βόρεια και την Νότια Κύπρο να είναι χωριστά κράτη μέσα σε μια εθνική ομοσπονδία μού φαίνεται λογικό, και οι περιστρεφόμενες εκτελεστικές θέσεις μεταξύ Βόρειων και Νότιων Κυπρίων είναι επίσης λογικές, αλλά όχι εάν οι άνθρωποι ορίζονται εθνοτικά αντί από τον τόπο κατοικίας, και όχι εάν υπάρχουν εσωτερικοί περιορισμοί εθνοτικής διευθέτησης. Πιστεύω ότι αυτές οι προτάσεις εξακολουθούν να υπάρχουν στις τρέχουσες διαπραγματεύσεις».

Συνομιλίες 1994: Παζάρια μεταξύ Μόρφου & Καρπασίας

«Ωστόσο, ήμουν απλώς ένας διαμεσολαβητής και δεν είμαι Κύπριος, γι' αυτό προσπάθησα, πάνω από 20 χρόνια πριν, να βοηθήσω να επιτευχθεί μια συμφωνία που θα συμπεριλάμβανε εθνοτικές διατάξεις οι οποίες προσωπικά δεν μου άρεσαν. Η μεγαλύτερη πρακτική δυσκολία ήταν η συμφωνία για την εδαφική διαίρεση - ενώ περίπου το 29% δεν ήταν δύσκολο να διευθετηθεί, αυτό που ήταν, αφορούσε το ποιες περιοχές. Το μεγαλύτερο πρόβλημα ήταν η εξαιρετικά ισχυρή πολιτική επιρροή της κοινότητας Μόρφου μεταξύ των Ελληνοκυπρίων. Η τουρκική πλευρά ήταν πρόθυμη να εγκαταλείψει την Χερσόνησο της Καρπασίας. Αυτό έβγαζε πολύ νόημα - στην Ελληνική Κύπρο, κάθε εκατοστό της ακτής καλύπτεται με τσιμέντο και κάθε κόκκος άμμου με ξαπλώστρα. Η Καρπασία διαθέτει μίλια από τις ομορφότερες και πιο μη-αναπτυγμένες παραλίες του νησιού. Συγκριτικά, η Μόρφου έχει διάσημους πορτοκαλεώνες. Αυτοί έχουν πολύ λιγότερη εμπορική αξία, αλλά βαστάνε γερά την ψυχή και μάλλον πρέπει να είσαι Ελληνοκύπριος για να καταλάβεις. Το να παραχωρηθεί η Καρπασία, αυτό θα άφηνε την Τουρκική Κύπρο αναπόσπαστη. Το να παραχωρηθεί η Μόρφου, αυτό θα την χωρίζει στα δύο. Επιπλέον, υπήρχε τότε μια επιζώσα ελληνοκυπριακή κοινότητα στο Ριζοκάρπασο. Εάν μπορούσα να πείσω τον Κληρίδη να παραχωρήσει την Μόρφου για την Καρπασία, νομίζω πως θα μπορούσαμε να καλύψουμε πολύ έδαφος το 1994».

Πραξικόπημα - Εποικισμός - ΕΕ - Βρετανικές Βάσεις

«Αποτύχαμε, γιατί τόσο οι Έλληνες, όσο και οι Τούρκοι Κύπριοι ενδιαφέρονταν λιγότερο στο να φτάσουν πραγματικά σε μια συμφωνία από το να επαναβεβαιώσουν την θυματοποίησή τους. Η αλήθεια του πράγματος είναι ότι είναι και άσκοπο και δύσκολο να αποδοθεί ευθύνη στις δύο κοινότητες. Θα μπορούσες να επιλέξεις οποιοδήποτε σημείο εκκίνησης σε χίλια χρόνια. Πολλοί αυθεντικοί Κύπριοι άλλαξαν φυσιολογικά θρησκεία και εθνότητα σύμφωνα με τους αφέντες τους στην τότε εποχή. Η ιστορία του νησιού, τόσο γύρω από τον πολιτισμό, όσο και γύρω από τις συγκρούσεις, είναι πραγματικά συναρπαστική. Στην σύγχρονη σύγκρουση, η απόπειρα της Ελλάδας να προσαρτήσει την Κύπρο ως την πρώτη πράξη μιας στρατιωτικής δικτατορίας ήταν πολύ λάθος. Το κύμα της εθνοκάθαρσης και της αγριότητας που ήρθε με την επακόλουθη τουρκική εισβολή, ήταν επίσης πολύ λάθος. Η σκόπιμη και επιθετική εισαγωγή εποίκων από την Τουρκία για να αλλάξει την πληθυσμιακή ισορροπία ήταν λανθασμένη. Αλλά, είμαστε εδώ που είμαστε. Η ελληνική οργή για το ότι ο κόσμος δεν αποδέχεται την απλοϊκή ιστορία τους για την τουρκική εισβολή και τις διώξεις βρίσκεται πίσω από την ελληνική απόρριψη του προγράμματος Annan στο δημοψήφισμα του 2004. Το να δεχθεί η ΕΕ την Κύπρο ως μέλος πριν από την επίτευξη λύσης ήταν ένα τεράστιο λάθος.

»Θα πρέπει να υπάρχει πολύ περισσότερη διαμαρτυρία για το γεγονός ότι, εν έτει 2016, η Βρετανία εξακολουθεί να διατηρεί την κυριότητα μεγάλων τμημάτων του εδάφους της Κύπρου και εδρεύουν εκεί σημαντικές στρατιωτικές δυνάμεις που τα κατέχουν. Αυτή είναι απερίφραστα ιμπεριαλιστική επιθετικότητα. Η Βρετανία χρησιμοποιεί την Κύπρο αποκλειστικά για να παρεμβαίνει στρατιωτικά στη Μέση Ανατολή, πράγμα που μια μεγάλη πλειοψηφία ανθρώπων συνειδητοποιεί τώρα πως δεν είναι προς το συμφέρον του απλού βρετανικού πληθυσμού. Εγκαταλείποντας το κυπριακό της έδαφος, η Βρετανία θα μπορούσε να συμβάλει πολύ ουσιαστικά στην διακοπή του αδιεξόδου στις διαπραγματεύσεις».

Δύο κράτη και Ομοσπονδία: Κύπρος & Ισραήλ/Παλαιστίνη

Ο Craig Murray καταλήγει με τα εξής:

«Και, έτσι, εδώ είμαστε και πάλι, άλλη μια δεκαετία και άλλη μια ειρηνευτική διαδικασία. Η εμπειρία μου από την Κύπρο ήταν μέγιστη βοήθεια στο να κατανοήσω τα Βαλκάνια, όπου τα υποκείμενα ζητήματα είναι ακριβώς τα ίδια. Αλλά, βλέπω, επίσης, έναν ενδιαφέροντα παραλληλισμό με την Παλαιστίνη.

»Αντί για δύο κρατικές οντότητες, η διεθνής κοινότητα επέμενε πάντοτε ότι η Κύπρος πρέπει να παραμείνει ένα ενιαίο κράτος, αλλά ένα το οποίο θα έχει ομοσπονδιακή δομή με διατάξεις για την κατανομή και την εκ περιτροπής εκτελεστική εξουσία μεταξύ των κοινοτήτων. Ενώ η μαζική εισαγωγή εποίκων από την Τουρκία μπορεί να ήταν παράνομη, οι συνομιλίες έχουν τώρα προχωρήσει με το σκεπτικό ότι οι άνθρωποι είναι εκεί που είναι και η αντίστροφη εθνοκάθαρση δεν είναι η λύση.

»Για μένα, αυτές οι αρχές πρέπει να ισχύουν και για την Παλαιστίνη. Δεν υπάρχουν δύο βιώσιμα κράτη σε Ισραήλ/Παλαιστίνη, με τη γη της Παλαιστινιακής Αρχής να έχει χωριστεί σε μερικά μικροσκοπικά και απομονωμένα Μπαντουστάνς. Αυτό που χρειάζεται είναι ένα ενιαίο κράτος της Παλαιστίνης που να ενσωματώνει όλη τη γη των Ισραήλ/Παλαιστίνης, με ομοσπονδιακά κράτη μέσα σε αυτό, και ρυθμίσεις κατανομής και περιστροφής της εξουσίας. Η αρχή ότι οι άνθρωποι βρίσκονται εκεί που βρίσκονται πρέπει να ισχύει και για το μεγαλύτερο μέρος των παράνομων εποίκων στην Παλαιστίνη, όπως και στην Κύπρο. Οι ρυθμίσεις των αποζημιώσεων πρέπει να είναι πολύ σημαντικές· η αντίστροφη εθνοκάθαρση σε οποιαδήποτε μεγάλη κλίμακα πρέπει να αποφεύγεται. Μια συμφωνία για την Κύπρο έχει σκαλώσει για πενήντα χρόνια, αλλά τουλάχιστον οι άνθρωποι μιλούν. Είναι καιρός οι Ισραηλινοί και οι Παλαιστίνιοι επίσης να ξεκινήσουν μια συζήτηση και η διεθνής κοινότητα να αναγνωρίσει ότι η "λύση δύο κρατών" ήταν πάντοτε μόνο μια απάτη, ένα προπέτασμα για την αργή, αλλά πολύ σίγουρη παλαιστινιακή γενοκτονία στην οποία είμαστε μάρτυρες».

Ποιος είναι ο Craig Murray

Ο Craig Murray, σύμφωνα με τη βιογραφία του, είναι αρθρογράφος, παραγωγός και ακτιβιστής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Υπηρέτησε ως Πρέσβης της Βρετανίας στο Ουζμπεκιστάν μεταξύ 2002-04 και ως Πρύτανης του Πανεπιστημίου του Νταντί στη Σκωτία μεταξύ 2007-10.

Εντάχθηκε στις τάξεις του Foreign & Commonwealth Office το 1984 και υπηρέτησε, μεταξύ άλλων, ως Εμπορικός Ακόλουθος στο Λάγος της Νιγηρίας, επικεφαλής του Ναυτιλιακού Τμήματος στο Λονδίνο, επικεφαλής του Τμήματος Κύπρου μεταξύ 1992-94, Πολιτικός και Οικονομικός Γραμματέας στην Βαρσοβία της Πολωνίας, υποδιευθυντής του Τμήματος Αφρικής (περιοχής ισημερινού) μεταξύ 1997-98 και Αναπληρωτής Ύπατος Αρμοστής στον Κλάδο Δυτικής Αφρικής, υπεύθυνος για τις σχέσεις με την Γκάνα και το Τόγκο και τις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις για τη Σιέρα Λεόνε.

Στις Γενικές Εκλογές του 2005 ήταν ανεξάρτητος ανθυποψήφιος του τότε ΥΠΕΞ Jack Straw στο Μπλάκμπερν.

* Αστυνομικές Σπουδές, Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου

(δημοσιεύθηκε στη «Σημερινή της Κυριακής», 25/07/2021, στήλη «Άμυνας & Ασφάλειας Αφηγήματα»)