Η πρόταση για ένα φυσιολογικό κράτος

Την κατάθεση κατευθυντήρων γραμμών λύσης του Κυπριακού, η οποία θα εδράζεται στη μετεξέλιξη και όχι στη διάλυση της Κυπριακής Δημοκρατίας με ταυτόχρονη υιοθέτηση μιας εξελικτικής διαδικασίας εισηγείται ο Καθηγητής Ανδρέας Θεοφάνους, με το Κείμενο Πολιτικής «ΤΟ ΚΥΠΡΙΑΚΟ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΑΤΥΠΗ ΠΕΝΤΑΜΕΡΗ – Η πρόταση για ένα φυσιολογικό κράτος», το οποίο παρουσιάστηκε την Τρίτη, 29 Ιουνίου 2021.

Αφού τονίζει ότι η σημερινή τουρκική θέση για δύο κράτη έχει ως στόχο να οδηγηθούμε τελικά σε μια λύση συνομοσπονδίας, ο Ανδρέας Θεοφάνους υπογραμμίζει ότι είναι αναγκαίο για την πλευρά μας να προβληματισθεί σοβαρά για μια νέα προσέγγιση καθώς η υφιστάμενη πολιτική, κρίνοντας εκ του αποτελέσματος, έχει αποτύχει. «Λαμβάνοντας υπ’ όψιν τις πολύ ζοφερές συνθήκες για το Κυπριακό, η Κυπριακή Δημοκρατία οφείλει να διαμορφώσει σαφή και συγκεκριμένη πολιτική για την επόμενη μέρα, τόσο στο πεδίο προάσπισής της όσο και στη διαχείριση του προβλήματος», προσθέτει και τονίζει ότι με τον Ερσίν Τατάρ στην ηγεσία της κατοχικής οντότητας και την κατάθεση της θέσης για λύση δυο κρατών, παρέχεται η ευκαιρία στην ελληνική πλευρά να εγκαταλείψει την προσφιλή της τακτική η οποία περιστρέφεται γύρω από την προάσπιση του διαπραγματευτικού πλαισίου και του κεκτημένου του προηγούμενου γύρου συνομιλιών.

Υπογραμμίζεται επίσης ότι ενώ συζητούμε μια ομοσπονδία όλα αυτά τα χρόνια, δεν υπήρχε μεταξύ των Ελληνοκυπρίων επαρκής κατανόηση της φιλοσοφίας των ομοσπονδιακών πολιτευμάτων καθώς και των διαφορετικών προσεγγίσεων.

Εξελικτική διαδικασία

Ο Ανδρέας Θεοφάνους προτείνει την υιοθέτηση μιας εξελικτικής διαδικασίας, η οποία θα περιλαμβάνει πακέτο Μέτρων Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης. Συγκεκριμένα, εισηγείται συνεκμετάλλευση των ενεργειακών πόρων μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων με ταυτόχρονη οριοθέτηση της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) Κυπριακής Δημοκρατίας και Τουρκίας. Μια τέτοια εξέλιξη, θα υποβοηθήσει και τον ελληνοτουρκικό διάλογο. Είναι τολμηρό αλλά πρέπει να προταθεί από την πλευρά μας η παράλληλη οριοθέτηση της ΑΟΖ Ελλάδος, Τουρκίας και Κυπριακής Δημοκρατίας.

Ο Ανδρέας Θεοφάνους επαναλαμβάνει επίσης την πρόταση για μετατροπή των κατεχόμενων περιοχών σε Περιφέρεια/Region υπό τουρκοκυπριακή διοίκηση με εφαρμογή του κοινοτικού κεκτημένου (δηλαδή η αναστολή του Πρωτοκόλλου 10), ενώ τονίζει ότι είναι απαραίτητο όπως η Τουρκία υλοποιήσει μια σειρά από υποχρεώσεις που υπαγορεύονται από το Διεθνές Δίκαιο, όπως είναι η επιστροφή των νόμιμων κατοίκων ή/και δικαιούχων της περίκλειστης πόλης των Βαρωσίων υπό ελληνοκυπριακή διοίκηση και η σταδιακή επιστροφή εδαφών υπό ελληνοκυπριακή διοίκηση. Με την έναρξη της ομαλοποίησης προκρίνεται επίσης η άμεση επιστροφή της κατεχόμενης Άχνας υπό ελληνοκυπριακή διοίκηση και η απρόσκοπτη αξιοποίηση της Νεκρής Ζώνης. Καλείται επίσης η Τουρκία να εφαρμόσει το Πρωτόκολλο της Άγκυρας, να τερματίσει τον εποικισμό της κατεχόμενης Κύπρου και τον υβριδικό πόλεμο εις βάρος της Κυπριακής Δημοκρατίας, ενώ, παράλληλα, με τις πρώτες κινήσεις ομαλοποίησης των σχέσεών της με την Κυπριακή Δημοκρατία θα πρέπει να αρχίσει η αποχώρηση των στρατευμάτων κατοχής και να αναπτυχθεί μια πολυεθνική δύναμη του ΟΗΕ για εύλογο χρονικό διάστημα.

Άλλη μια εισήγηση είναι η συζήτηση θεμάτων κοινού ενδιαφέροντος όπως η επέκταση της συνεργασίας καθώς και η αντιμετώπιση των ανησυχιών των δύο πλευρών στο πλαίσιο ενός ιδιότυπου ομοσπονδιακού πολιτεύματος. «Είναι σημαντικό να εμβολιασθεί και να τροποποιηθεί το Σύνταγμα του 1960 που στηρίζεται στη συναινετική δημοκρατία (consociational democracy) με στοιχεία ενός ενοποιητικού (integrationalist) ομοσπονδιακού μοντέλου», τονίζει.

O Aνδρέας Θεοφάνους προτείνει τη λειτουργία του αεροδρομίου Τύμπου και του λιμανιού της Αμμοχώστου υπό την αιγίδα του ΟΗΕ και της ΕΕ. Η υλοποίηση μιας τέτοιας πρότασης θα γίνει με τρόπο που δεν θα επηρεάζεται αρνητικά το νομικό καθεστώς της Κυπριακής Δημοκρατίας. Μέρος της ομαλοποίησης της κατάστασης θα είναι επίσης και η περαιτέρω ενθάρρυνση του εμπορίου μεταξύ των δύο πλευρών, λαμβάνοντας υπ’ όψιν τις απαιτούμενες νομικές και υγειονομικές προδιαγραφές.

Επιπρόσθετα, εισηγείται όπως στις επόμενες Ευρωεκλογές η ΕΕ προσφέρει δύο επιπρόσθετες έδρες στην Κύπρο, τις οποίες θα διεκδικήσουν Τουρκοκύπριοι, οι οποίοι θα διαβιούν στην περιφέρεια υπό τουρκοκυπριακή διοίκηση. Εννοείται ότι οι εν λόγω ευρωβουλευτές θα προέρχονται από την Κυπριακή Δημοκρατία.

Κατευθυντήριες γραμμές για

την ουσία του Κυπριακού

Μετεξέλιξη της Κυπριακής Δημοκρατίας: Ακρογωνιαίος λίθος της πρότασης του Ανδρέα Θεοφάνους είναι η διαφύλαξη, πάση θυσία, της Κυπριακής Δημοκρατίας, γι’ αυτό και τονίζει ότι η συνέχειά της θα πρέπει να διασφαλίζεται με τη διευθέτηση του Κυπριακού. Αφετηρία θα πρέπει να είναι το Σύνταγμα του 1960, το οποίο να τύχει αναθεώρησης. Δεν είναι δυνατόν ένα κράτος μέλος του ΟΗΕ και της ΕΕ να αυτοκαταργηθεί, να εξισωθεί με την «ΤΔΒΚ», ένα τουρκικό προτεκτοράτο, και, μετά από έμμεση αλληλοαναγνώριση, να δημιουργηθεί ένα νέο κοινό κράτος, υποστηρίζει. Με τη μέχρι πρότινος βάση συνομιλιών, η οποία κωδικοποιείται και στα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, εάν υπάρξει κατάληξη θα δημιουργηθεί ένα δυσλειτουργικό πολιτειακό σύστημα στηριγμένο σε εθνοτικούς πυλώνες. Μια τέτοια εξέλιξη θα επιδεινώσει το status quo.

Εγγυήσεις, στρατεύματα: Το υφιστάμενο σύστημα εγγυήσεων να παραμερισθεί ή τουλάχιστον να τροποποιηθεί καθώς ήταν μια από τις πηγές του προβλήματος. Είναι παράδοξο για μια χώρα, κράτος-μέλος της ΕΕ να έχει εγγυήτριες δυνάμεις, δύο εκ των οποίων μάλιστα να μην είναι καν μέλη της Ένωσης. Δεν θα πρέπει να υπάρχουν ξένα στρατεύματα στην Κυπριακή Δημοκρατία. Ενισχυμένη πολυεθνική δύναμη υπό την αιγίδα του ΟΗΕ με συγκεκριμένες αρμοδιότητες για μια μεταβατική περίοδο, στο πλαίσιο ενός χρονοδιαγράμματος. Σε ένα ιδιότυπο ομοσπονδιακό κράτος θα υπάρχει ο κυπριακός στρατός στην αριθμητική βάση 3:1.

Προεδρία-Διακυβέρνηση: Εκλογή Προέδρου και Αντιπροέδρου, οι οποίοι να μην προέρχονται από την ίδια κοινότητα, με κοινό ψηφοδέλτιο. Η πρόταση πηγάζει από μια ενοποιητική ομοσπονδιακή φιλοσοφία και ενισχύει την οικοδόμηση κοινών στόχων. Οι πρόνοιες για διπλές πλειοψηφίες στη λήψη αποφάσεων θα πρέπει να επανεξετασθούν. Διπλές και μάλιστα ισχυρές (π.χ. 66,7%) πλειοψηφίες θα πρέπει να ισχύουν πάντοτε όταν πρόκειται για συνταγματικές μεταρρυθμίσεις. Για ορισμένα σοβαρά θέματα θα προνοούνται ενισχυμένες (και όχι απόλυτες, π.χ. 40%) διπλές πλειοψηφίες, ενώ για άλλα θέματα θα ισχύει μόνο η απλή πλειοψηφία ανεξαρτήτως της εθνοτικής καταγωγής των ψηφιζόντων. Λαμβάνοντας υπ’ όψιν τη μεικτή σύνθεση των διαφόρων σωμάτων, καθώς και την ισότιμη αντιπροσώπευση στην Άνω Βουλή, πάντοτε θα υπάρχει αποτελεσματική τουρκοκυπριακή συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων.

Ανώτατο Δικαστήριο: Να αποτελείται από τέσσερεις Ελληνοκύπριους, τέσσερεις Τουρκοκύπριους και ένα Δικαστή, ο οποίος να προέρχεται από τις τρεις άλλες μικρές κοινότητες (Μαρωνίτες, Αρμένιοι και Λατίνοι) της Κύπρου.

Δικοινοτικότητα: Η φιλοσοφία της δικοινοτικότητας να θεωρείται αναπόσπαστο αλλά όχι αποκλειστικό στοιχείο του πλαισίου λύσης. Ο ίσος αριθμός Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων Γερουσιαστών στην Άνω Βουλή διασφαλίζει την πολιτική ισότητα των κοινοτήτων και είναι μια αποδεκτή διευθέτηση. Όμως, δεν είναι δυνατό να αντιμετωπίζονται όλα τα θέματα με το φακό της δικοινοτικότητας.

Οικονομία, σύγχρονο κράτος: Το πλαίσιο λύσης του Κυπριακού πρέπει να εμβολιασθεί με τους κανόνες εύρυθμης λειτουργίας της οικονομίας, της κοινωνίας και των πολιτειακών θεσμών ενός σύγχρονου κράτους. Ταυτόχρονα είναι σημαντικό να λαμβάνεται υπ’ όψιν το ευρωπαϊκό κεκτημένο. Η απρόσκοπτη λειτουργία των βασικών κανόνων της ελεύθερης οικονομίας πρέπει να θεωρηθεί ως απαραίτητη, αν και όχι επαρκής, προϋπόθεση για τη σύγκλιση του βιοτικού επιπέδου μεταξύ των δύο κοινοτήτων.

Έποικοι: Απώτερος στόχος της Τουρκίας είναι η σταδιακή δημογραφική αλλοίωση όχι μόνο των κατεχόμενων εδαφών αλλά ολόκληρης της Κύπρου. Ο εποικισμός είναι εξ ορισμού έγκλημα πολέμου και ταυτόχρονα εμπεριέχει πολιτικές πτυχές. Η συναφής σύγκλιση Χριστόφια-Ταλάτ για διατήρηση της πληθυσμιακής βάσης 4:1 είναι καθοριστικής σημασίας.

Εδαφικό και Περιουσιακό: Η σημασία του εδαφικού θα διαφοροποιηθεί εάν αντί για δύο συνιστώντα κράτη υπάρξουν έξι περιφέρειες. Εάν η τουρκοκυπριακή κοινότητα επιμένει σε μιαν αδιαίρετη περιφέρεια υπό τη διοίκησή της αυτό να γίνει αποδεκτό. Επαναλαμβάνεται, όμως, ότι θα πρόκειται για περιφέρεια και όχι για συνιστών κράτος. Το περιουσιακό είναι δυνατό να αντιμετωπισθεί στα πλαίσια των μέχρι τώρα συγκλίσεων καθώς με τις δυνάμεις της αγοράς. Η υπό τουρκοκυπριακή διοίκηση περιφέρεια, η οποία θα είναι γύρω στο 28,7% του εδάφους, θα έχει την ευρύτερη δυνατή αυτονομία. Στην υπό ελληνοκυπριακή διοίκηση περιοχή είναι δυνατό να υπάρξουν πέντε περιφέρειες. Η ρύθμιση αυτή δεν θα επηρεάσει τη σύνθεση της Άνω-Βουλής, η οποία θα είναι 50-50.

Συνεργασία: Να ενθαρρυνθεί η καλλιέργεια κλίματος συνεργασίας μεταξύ των δύο κοινοτήτων και ανάδειξης ενός ελαχίστου πλαισίου κοινών στόχων. Σε διαφορετική περίπτωση οποιαδήποτε προσπάθεια οικοδόμησης ενός κράτους θα είναι μάταιη.

Επίλογος

Τα πιο πάνω κεφάλαια μπορούν να διευρυνθούν και να επεκταθούν περαιτέρω. Πέραν της εξελικτικής προσέγγισης, είναι πολύ σημαντική η θετική στάση της Τουρκίας ή τουλάχιστον η ανοχή της. Εάν η Τουρκία δεν μετακινηθεί από τις πάγιες θέσεις της, οι οποίες επικεντρώνονται στη διάλυση της Κυπριακής Δημοκρατίας, η συνέχιση του status quo είναι αναπόφευκτη. Λαμβάνοντας υπ’ όψιν τα εξαιρετικά δύσκολα δεδομένα, η Κυπριακή Δημοκρατία οφείλει να διαμορφώσει σαφή πολιτική για την επόμενη μέρα: τόσο στο πεδίο προάσπισής της όσο και στη διαχείριση του προβλήματος. Ταυτόχρονα επιβάλλεται η ουσιαστική αναβάθμιση των συντελεστών ισχύος.