«Ανοχύρωτη» μπροστά στο χάος του Αφγανιστάν η Ευρώπη

Το μπαράζ εκρήξεων στο αεροδρόμιο της Καμπούλ λίγες ημέρες πριν λήξει η διορία των Δυτικών για εκκένωση δεν προλογίζει μια ομαλή διακυβέρνηση των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν. Επιβεβαιώνοντας τους φόβους του Προέδρου των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν, το Ισλαμικό Κράτος επέλεξε να «αποχαιρετήσει» τους Αμερικανούς, σκορπώντας τον θάνατο στις πύλες εκκένωσης. Εάν αυτός ο ισχυρισμός επιβεβαιωθεί, τίθεται το ζήτημα όχι μόνο πώς θα απαντήσουν οι ΗΠΑ, αλλά και οι ίδιοι οι Ταλιμπάν, οι οποίοι θα κληθούν να ξεκαθαρίσουν τη θέση τους. Οι εξελίξεις αυτές πάντως δεν αναμένεται ότι θα διευκολύνουν την προσπάθεια των Ταλιμπάν να ελέγξουν μια χώρα, η οποία ήδη μετρούσε προβλήματα πολύ πριν τις συγκρούσεις και την αστάθεια. Την ίδια ώρα, η προοπτική μιας νέας μεταναστευτικής κρίσης βγάζει στην επιφάνεια τα προβλήματα, τα οποία η ΕΕ με τόση επιμέλεια προσπαθούσε τα προηγούμενα χρόνια να κρύψει κάτω από το χαλί. Όποια φόρμουλα όμως και αν επιλέξει για να αποσοβήσει τον κίνδυνο μιας νέας μεταναστευτικής κρίσης, δεν μπορεί να εξαλείψει εντελώς την πιθανότητα παρείσφρησης τρομοκρατών ή δυνητικά επικίνδυνων προσώπων στα εδάφη της ΕΕ.

Η «βιτρίνα» των Ταλιμπάν

Σύμφωνα με πληροφορίες, που επικαλείται το Foreign Policy, οι Ταλιμπάν θα σχηματίσουν ένα δωδεκαμελές συμβούλιο για να κυβερνήσουν τη χώρα, εντάσσοντας, φαινομενικά τουλάχιστον, στους κόλπους του κάποια πρώην μέλη της υποστηριζόμενης από τις ΗΠΑ κυβέρνησης, ώστε να καταφέρουν να φτιάξουν μια κυβέρνηση που θα ανταποκρίνεται στις «απαιτήσεις» της διεθνούς κοινότητας.

Στο δωδεκαμελές αυτό σχήμα, τρεις άντρες «θα είναι πιο ίσοι από τους άλλους». Πρόκειται για τον Μουλά Αμπντούλ Γκάνι Μπαραντάρ, συνιδρυτή των Ταλιμπάν, τον Μουλά Μοχάμαντ Γιακούμπ, γιο του ιδρυτή της ομάδας, Μουλά Μοχάμαντ Ομάρ, και τον Χαλίλ Χακάνι, ανώτερη προσωπικότητα του δικτύου Χακάνι. Εντούτοις, η τριανδρία αυτή δεν συνιστά σε καμιά περίπτωση την πιο «καθαρή» επιλογή, καθώς εκπροσωπεί ένα από τα μεγαλύτερα εγκληματικά και τρομοκρατικά καρτέλ στον κόσμο. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά το Foreign Policy, οι Ταλιμπάν κερδίζουν δισεκατομμύρια δολάρια κάθε χρόνο από την παραγωγή και διακίνηση ηρωίνης και μεθαμφεταμίνης.

Σημαντικό στοιχείο της κυβέρνησης των Ταλιμπάν είναι η απουσία συγκεντρωτικών θέσεων, όπως αυτή του προέδρου ή του εμίρη, κάτι το οποίο αναμένεται ότι θα δημιουργήσει εσωτερικές διαμάχες, εάν ληφθεί στα υπ’ όψιν ότι στον ορίζοντα ήδη διαφαίνονται σημάδια αντίστασης κατά των Ταλιμπάν, όπως του Εθνικού Μετώπου Αντίστασης στο Πανσίρ αλλά κυρίως του Ισλαμικού Κράτους του Χορασάν. Για το τελευταίο θα έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον η στάση που θα τηρήσουν οι Ταλιμπάν απέναντί τους, εάν επιβεβαιωθεί ότι βρίσκονται πίσω από τις τρομοκρατικές ενέργειες έξω από το αεροδρόμιο της Καμπούλ.

Σε κάθε περίπτωση η νέα ηγεσία επιδιώκει να δείξει ότι όχι μόνο είναι ανεκτική απέναντι στους αντιπάλους της, αλλά επιδιώκει να τους αξιοποιήσει στον κυβερνητικό σχηματισμό. Έτσι, δεν είναι καθόλου τυχαία η ένταξη στις συζητήσεις για τη νέα Κυβέρνηση προσώπων όπως ο πρώην πρόεδρος, Χαμίντ Καρζάι, ο πρώην Υπουργός Εξωτερικών, Αμπντουλάχ Αμπντουλάχ, και ο πρώην πολέμαρχος, Gulbuddin Hekmatyar. Η αναφορά σε αξιοποίηση των δύο πρώτων ονομάτων θα πρέπει να γίνει με αστερίσκους, καθώς υπήρξαν ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες για σύλληψή τους από τους Ταλιμπάν. Πάντως, όλα αυτά τα ονόματα είναι προσεκτικά τοποθετημένα, ώστε να υποστηρίξουν το αφήγημα ότι οι Ταλιμπάν θα μείνουν μακριά από πράξεις αντεκδίκησης ή παραβίασης των συνταγματικών δικαιωμάτων των πολιτών του Αφγανιστάν.

Από την άλλη οι αναφορές για τις βαναυσότητες που ήδη διαπράττουν αφήνουν μηδαμινά περιθώρια ελπίδας για μια ειρηνική διακυβέρνηση στη χώρα. Ένοπλοι Ταλιμπάν κατηγορούνται ότι γυρίζουν από πόρτα σε πόρτα, ψάχνοντας συγκεκριμένα άτομα. Επίσης, πληροφορίες κάνουν λόγο για μαζικές εκτελέσεις μαχητών από το αντίπαλο στρατόπεδο.

Αναλυτές επισημαίνουν ότι είναι πολύ νωρίς ακόμα να δοθεί λευκή επιταγή στους Ταλιμπάν, αλλά αντίθετα η διεθνής κοινότητα θα πρέπει πριν προχωρήσει στη διπλωματική αναγνώρισή τους να θέσει σαφείς προϋποθέσεις, με τις οποίες θα υπάρχει η ελάχιστη εγγύηση τουλάχιστον για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Καλοί γνώστες του αντικειμένου πάντως θεωρούν ότι η νοοτροπία των Ταλιμπάν δεν θα τους επιτρέψει να δεχθούν, πόσω μάλλον να παραμείνουν πιστοί σε αυτές τις προϋποθέσεις.

Η χώρα αντιμέτωπη με οικονομική και ανθρωπιστική κρίση

Η επιχείρηση εντυπωσιασμού της διεθνούς κοινότητας αναγκαστικά θα πρέπει να περιλαμβάνει και την οικονομική διακυβέρνηση. Οι Ταλιμπάν με την κατάληψη της εξουσίας είχαν δεσμευτεί ότι θα βελτιώσουν την αφγανική οικονομία αλλά προβλέπεται ότι η ήδη επιβαρυμένη οικονομία της χώρας θα δοκιμαστεί σκληρά, χωρίς την πρόσβαση στη διεθνή βοήθεια και τα αποθέματα που βρίσκονται στο εξωτερικό. Οικονομικοί αναλυτές κρούουν το κώδωνα του κινδύνου για επιδείνωση των σοβαρών προβλημάτων που αντιμετωπίζει η χώρα. Συγκεκριμένα, στα προβλήματα του κορωνοϊού, των συγκρούσεων και της ξηρασίας προστέθηκαν τα πρόσφατα αιματηρά γεγονότα, τα οποία δεν προοιωνίζονται σταθερότητα στο Αφγανιστάν.

Η χώρα αναμένεται ότι θα βιώσει αλλεπάλληλα οικονομικά σοκ. Λίγο πριν τραπεί σε φυγή ο κεντρικός τραπεζίτης του Αφγανιστάν, Αζμάλ Αχμαντί, ανέφερε ότι τα συναλλαγματικά αποθέματα της χώρας φθάνουν μεν στα εννέα δισεκατομμύρια δολάρια, αλλά είναι απρόσιτα για τους Ταλιμπάν, επειδή σημαντικό μέρος τους βρίσκεται σε αμερικανικές και ελβετικές τράπεζες, ενώ έχουν επενδυθεί σε αμερικανικά κρατικά ομόλογα και σε χρυσό. Η Παγκόσμια Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο ανακοίνωσαν ότι αναστέλλουν τις χορηγήσεις προς το Αφγανιστάν εξαιτίας της αβεβαιότητας ως προς τη διακυβέρνηση της χώρας.

Ειδικοί σημειώνουν ότι οι οικονομικοί κραδασμοί θα γίνουν αισθητοί με τρεις τρόπους. Αρχικά το αφγανικό νόμισμα αναμένεται ότι θα υποτιμηθεί, αυξάνοντας έτσι τον πληθωρισμό. Σύμφωνα με ξένα ΜΜΕ, ήδη υπάρχουν αναφορές για διπλασιασμό των τιμών των σιτηρών στην Καμπούλ. Επίσης, αναμένεται κατακόρυφη μείωση των εισοδημάτων, αφού τα κρατικά έσοδα των Ταλιμπάν θα συρρικνωθούν εν τη απουσία και της ξένης βοήθειας. «Το Αφγανιστάν εξαρτάται υπερβολικά από την ξένη βοήθεια», επισημαίνει η Βάντα Φέλμπαμπ-Μπράουν, ειδική για το Αφγανιστάν στο Brookings Institution, εξηγώντας ότι το ύψος της ξένης βοήθειας είναι τουλάχιστον «10 φορές μεγαλύτερο» από τα εισοδήματα των Ταλιμπάν.

Ο τρίτος τρόπος θα είναι η αύξηση των προσφυγικών ροών. Οι εικόνες των ανθρώπων που τρέχουν να εγκαταλείψουν τη χώρα μέσω του αεροδρομίου της Καμπούλ δεν θα είναι τίποτα μπροστά στα τεράστια κύματα προσφύγων που αναμένεται να ακολουθήσουν το επόμενο διάστημα αρχικά προς τις γειτονικές χώρες και αργότερα προς την Ευρώπη.

Μια ανέτοιμη Ευρώπη

Μόνο η προοπτική της άφιξης προσφυγικών ροών από το Αφγανιστάν προς την Ευρώπη έθεσε σε συναγερμό τους 27, υπενθυμίζοντας ταυτόχρονα την αδυναμία τους να καθορίσουν ένα πανευρωπαϊκό πλαίσιο για τη διαχείριση αιτητών ασύλου.

Παρά την υπόσχεσή τους ότι θα δημιουργήσουν ένα λειτουργικό σύστημα ανακατανομής των αιτητών ασύλου μετά την προσφυγική και μεταναστευτική κρίση του 2015, οι εθνικές ατζέντες των κρατών μελών κατέστησαν γι’ ακόμα μια φορά την ΕΕ ανέτοιμη μπροστά σε ένα ενδεχόμενο νέο κύμα προσφυγικών ροών από το Αφγανιστάν.

Ήδη ο πρόεδρος της κοινοβουλευτικής ομάδας του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος (ΕΛΚ) στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, Μάνφρεντ Βέμπερ, ζήτησε καθορισμένες ποσοστώσεις αλλά και έλεγχο των Αφγανών προσφύγων τους οποίους θα δεχτούν τα μεμονωμένα κράτη της ΕΕ.

Πάντως, οι 27 φαίνεται ότι προσανατολίζονται σε έναν συνδυασμό χρηματοδότησης των κρατών μελών που θα δέχονται πρόσφυγες και σύναψης συμφωνιών με τρίτες χώρες. Αναλυτές από την άλλη προειδοποιούν ότι το πιο πιθανό σενάριο είναι οι Αφγανοί πρόσφυγες να παραμείνουν στις γειτονικές χώρες και να μην επιλέξουν το μακρινό ταξίδι προς την ΕΕ. Επιπρόσθετα, θεωρούν ότι η αντιμετώπιση της κρίσης στο Αφγανιστάν εκ προοιμίου ως μεταναστευτικό πρόβλημα, θα δώσει το πλεονέκτημα σε χώρες όπως η Τουρκία για να εκβιάζουν την ΕΕ, σε μια προσπάθεια να αποκομίσουν πρόσθετα οφέλη.

Πάντως θεωρείται βέβαιο ότι η ΕΕ θα προστρέξει στην Τουρκία για να «διασφαλίσει» ότι οι προσφυγικές ροές δεν θα φτάσουν στα (περισσότερα τουλάχιστον) κράτη μέλη της. Παρά το γεγονός ότι η Τουρκία δεν μοιράζεται σύνορα με το Αφγανιστάν, γίνονται διπλωματικές προσπάθειες για να γίνει, με το αζημίωτο, χώρα φιλοξενίας για τους πρόσφυγες.

Ποιοι μπήκαν στις πτήσεις;

Η τρομοκρατική ενέργεια στο αεροδρόμιο της Καμπούλ ενέτεινε τις ανησυχίες της Δύσης για ενδεχόμενη διείσδυση στις πτήσεις εκκένωσης τζιχαντιστών ή προσώπων δυνητικά επικίνδυνων. Ακόμα και πριν από το τρομοκρατικό κτύπημα οι ευρωπαϊκές αστυνομικές Αρχές ανησυχούσαν λόγω και του προηγούμενου με τις μεταναστευτικές ροές από τη Συρία, μέσα στις οποίες είχαν κρυφτεί ορισμένοι από τους δράστες των τρομοκρατικών επιθέσεων στο Παρίσι, το 2015.

Ήδη ένα πρόσωπο που περιλαμβανόταν στη «μαύρη λίστα» των βρετανικών Αρχών μπόρεσε να φτάσει στη Βρετανία από την Καμπούλ, αλλά στη συνέχεια οι βρετανικές Αρχές διαβεβαίωσαν ότι το πρόσωπο αυτό ταυτοποιήθηκε «στο πλαίσιο μιας αυστηρής διαδικασίας επαλήθευσης» και θεωρήθηκε ότι «δεν παρουσιάζει ενδιαφέρον» για τις υπηρεσίες ασφαλείας.

Ο Ντιντιέ Λεσκί, γενικός διευθυντής της Γαλλικής Υπηρεσίας Μετανάστευσης και Ένταξης (Ofii), επιβεβαίωσε στο France Info ότι «ασφαλώς, υπάρχει κίνδυνος διείσδυσης (τρομοκρατών). Γι’ αυτό πρέπει να επαγρυπνούμε». Εντούτοις, εξηγεί ότι οι έλεγχοι αυτοί δεν είναι απλή υπόθεση, καθώς «το 2015-16 βρεθήκαμε αντιμέτωποι, σε όλες τις χώρες της Ευρώπης και ιδίως στη Γερμανία, με την άφιξη προσώπων που είχαν πλαστά συριακά διαβατήρια».