Παναγία Σαλαμιώτισσα, η ανδρική Μονή που έγινε γυναικεία

Ο θρησκευτικός τουρισμός εδώ και δεκαετίες υπήρξε μια σημαντική παράμετρος για τους ταξιδιώτες, σε σχέση με το πού θα επιλέξουν να ταξιδέψουν. Χρόνια τώρα αρκετοί Κύπριοι επιλέγουν την Ελλάδα για τις διακοπές τους, ανάμεσα σε άλλα για να τις συνδυάσουν και με κάποιο προσκύνημα σε μια εκκλησία. Από την Παναγία της Τήνου μέχρι την εκκλησία του Αγίου Εφραίμ στη Νέα Μάκρη, τον Άγιο Δημήτριο στη Θεσσαλονίκη ή το Άγιον Όρος στη Χαλκιδική.

Ακόμη και σε ταξίδια σε άλλες χώρες, όπου δεν είναι κύρια θρησκεία ο Χριστιανισμός, οι εκκλησίες και οι καθεδρικοί ναοί ανέκαθεν ήταν σημεία αναφοράς και προσέλκυαν τους ταξιδιώτες. Το ίδιο και για τον εγχώριο τουρισμό. Κάθε Κυριακή σχεδόν από τη μια άκρη της Κύπρου μέχρι την άλλη υπάρχουν οργανωμένες εκδρομές από τα Κοινοτικά Συμβούλια, διάφορους συνδέσμους ή εκκλησιαστικές επιτροπές, σωματεία ή Οργανώσεις αλλά και παλαιότερα τις Συνεργατικές Εταιρείες, σε εκκλησιές και μοναστήρια όλης της Κύπρου.

Παναγία του Κύκκου, Χρυσορρογιάτισσα, Άγιος Νεόφυτος, Προφήτης Ηλίας, Άγιος Λάζαρος - Κίτι, Τιμίου Σταυρού Όμοδος, Παναγία Αγγελόκτιστη Κίτι, Αγία Παρασκευή Γεροσκήπου, Απόστολος Ανδρέας και πολλοί άλλοι ιεροί ναοί και μοναστήρια προσελκύουν το ενδιαφέρον για προσκυνηματικές εξορμήσεις. Μια από αυτές τις επισκέψεις, που αξίζει ο καθένας από εμάς να κάνει, είναι στη Σαλαμιού, στο μοναστήρι Παναγίας Σαλαμιωτίσσης, όπου διαβιούν μοναχές.

Η ιστορία της Μονής

Η Ιερά Μονή της Παναγίας Σαλαμιωτίσσης ονομαζόταν παλαιότερα Μονή Ελεούσης.

Το μικρό αλλά ωραίο εκκλησάκι είναι το μόνο κτίσμα που απέμεινε από την παλαιά Μονή, η οποία έκλεισε κατά τα τελευταία χρόνια της τουρκοκρατίας, αφού μετά την επανάσταση του 1821 οι τουρκικές Αρχές δεν επέτρεψαν σε νέους μοναχούς να μονάσουν, αυξάνοντας συγχρόνως και τη φορολογία όλων των Μονών, το λεγόμενο «χαράτσι» όπως αναφέρει η Ηγουμένη, Μοναχή Αγάθη.

Η ιστορία της Μονής είναι σχεδόν άγνωστη. Τα λίγα όμως υπάρχοντα στοιχεία μαρτυρούν την ύπαρξη της Μονής τουλάχιστον από τις αρχές του 16ου αιώνα. Ο Αρχιμανδρίτης Κυπριανός αναφέρει ότι το 1788 το Μοναστήρι ανήκε διοικητικά στη Μητρόπολη Πάφου.

Παλαιότερη αναφορά για την ύπαρξη της Μονής υπάρχει σε οθωμανικό έγγραφο, που φέρει την υπογραφή του Καδή Mohamud και τη σφραγίδα του Ναΐτη Mehmed Hussein, που διορίζει τον Παπά-Παρθένιο από το Μοναστήρι της Σαλαμιούς, κατά το έτος 1656, ως κηδεμόνα και διαχειριστή της περιουσίας. Αναμφίβολα το μικρό εκκλησάκι που υπάρχει σήμερα και που είναι κτίσμα του 16ου αιώνα (πιθανώς το 1550 μ.Χ.) ήταν το καθολικό, ίσως και δευτερεύων ναός της Μονής.

Τα κειμήλια της Μονής

Η θαυματουργός εικόνα της Παναγίας της Σαλαμιώτισσας χρονολογείται από τις αρχές του 13ου αιώνα και δεν αποκλείεται το ενδεχόμενο να υπήρχε η Μονή από τον 13ον αιώνα. Εξίσου σημαντικές θεωρούνται οι εικόνες του Χριστού και του Προδρόμου, οι οποίες χρονολογούνται στο πρώτο ήμισυ του 16ου αιώνα και αποδίδονται στον μεγάλο αγιογράφο Ιωσήφ Χούρη. Και ο μεγάλος ξύλινος Σταυρός των αρχών του 16ου αιώνα, καθώς και τα Βημόθυρα είναι σημαντικά κειμήλια της Μονής.

Από Μονή ανδρών σε Μονή γυναικών

Σε κώδικα της Μητρόπολης Πάφου αναφέρεται ότι ο τελευταίος μοναχός κοιμήθηκε μεταξύ των ετών 1825 και 1830. Ο μοναχός αυτός υπήρξε προηγουμένως έγγαμος ιερέας, ο οποίος αφιερώθηκε στη μοναχική ζωή μετά την κοίμηση της πρεσβυτέρας του. Ο ιερέας αυτός καταγόταν από τη Σαλαμιού και οι απόγονοί του, «η οικογένεια των παπάδων», φθάνουν μέχρι και των ημερών μας, με συνεχόμενη την παράδοση της ιεροσύνης.

Μετά τον θάνατο του μοναχού η παλαιά αίγλη της Μονής αρχίζει σιγά - σιγά να χάνεται, για να σβήσει σχεδόν οριστικά στις αρχές του 20ού αιώνα.

Εκατόν εβδομήντα χρόνια μετά τοποθετήθηκαν και πάλι στο εικονοστάσι της Μονής οι περίφημες και ανεκτίμητης αξίας εικόνες της, οι οποίες, παρά τις καταστροφές από σεισμούς και τις πυρκαγιές, διαφυλάχθηκαν στο πέρασμα του χρόνου. Στις 8 Σεπτεμβρίου του 1996 εγκαταστάθηκε η πρώτη μοναχή, η αδελφή Αγάθη, σε πρόχειρα καταλύματα και μια καινούρια σελίδα άνοιξε στην ιστορία της Μονής, που από ανδρική μετατράπηκε σε γυναικεία.

Σήμερα, στο Μοναστήρι τελείται Θεία Λειτουργία κάθε Κυριακή και κατά τις μεγάλες εορτές. Στη Μονή κατασκευάζονται χρυσοκέντητα άμφια και καλύμματα Αγίας Τράπεζας, ενώ οι μοναχές παρασκευάζουν και διάφορα παραδοσιακά εδέσματα, όπως γλυκά, μαρμελάδες, χωριάτικα ψωμιά, παξιμάδια αλλά και πολλά άλλα, όπως κομποσχοίνια και κεριά, τα οποία οι επισκέπτες μπορούν να αγοράσουν ενισχύοντας οικονομικά και τη Μονή.

Η Μονή πανηγυρίζει την 8η Σεπτεμβρίου (το Γενέθλιον της Θεοτόκου) και την Τρίτη της Διακαινησίμου.

(δημοσιεύθηκε στη «Σημερινή της Κυριακής», 12/09/2021)