Σπυρίδωνας Βλάχος, Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και Πάσης Ελλάδος

Μια από τις αδικημένες, αλλά μέγιστης ιστορικής σημασίας, πτυχές του Απελευθερωτικού Αγώνα της ΕΟΚΑ, είναι εκείνη της εθελοντικής συμμετοχής Ελλαδιτών αδελφών μας, που παραμένει λησμονημένη και άγνωστη στους περισσότερους Έλληνες της Ελλάδας και της Κύπρου. Ελάχιστοι, απ’ όσους ασχολήθηκαν με τον Απελευθερωτικό Αγώνα, έκαναν αναφορά στους εθελοντές αυτούς, που παραμένουν ακόμη αφανείς εδώ και 66 χρόνια. Ανάμεσά τους ο Αρχηγός της ΕΟΚΑ Διγενής, ο Σάββας Λοϊζίδης, ο Αντρέας Αζίνας, ο Ρένος Κυριακίδης, ο Θάσος Σοφοκλέους, ο Πέτρος Στυλιανού, ο Παπασταύρος Παπαγαθαγγέλου και ο Αντρέας Λαμπριανίδης. Κι αυτοί περιορίστηκαν στην αναφορά ονομάτων μερικών μόνο Ελλαδιτών που συνεργάστηκαν μαζί τους, όχι μόνο κατά την προπαρασκευή, αλλά και κατά τη διεξαγωγή του Αγώνα. Δεν είδαμε κανένα βιβλίο του Συμβουλίου Ιστορικής Μνήμης ή των Συνδέσμων Αγωνιστών να κάνει απλή αναφορά, έστω, της συμβολής των ανθρώπων αυτών.

Δυστυχώς, παραμένουν άγνωστες πολλές και μεγάλης ιστορικής σημασίας πτυχές των παρασκηνίων, που δεν ήρθαν ποτέ στο προσκήνιο. Έχει αποσιωπηθεί, ή αγνοηθεί ή υποτιμηθεί η ανιδιοτελής προσφορά πλείστων Ελλαδιτών αδελφών μας που συμμετείχαν εθελοντικά στη συγκέντρωση και αποστολή οπλισμού, κάτω από πολύ δύσκολες συνθήκες, τόσο στην προπαρασκευή, όσο και κατά τη διεξαγωγή του Αγώνα, όπως και άλλων ιδιαίτερα ιεραρχών και καθηγητών πανεπιστημίων, που εργάστηκαν με πάθος για την προβολή του Κυπριακού διεθνώς. Και όλη αυτή η προσφορά, σε αντίθεση με κυβερνητικούς και πολιτικούς παράγοντες της Αθήνας, που τήρησαν ουδέτερη, αδιάφορη, αρνητική μέχρι και εχθρική στάση, έναντι του Απελευθερωτικού μας Αγώνα, όπως ο Κωνσταντίνος Τσάτσος, που έγινε αργότερα και Προέδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας, ο Ευάγγελος Αβέρωφ, ο ολυμπιονίκης της Ζυρίχης, ο Υπουργός Ασφάλειας, στρατηγός Βασίλης Βραχνός, που απείλησε τον Διγενή ότι θα τον συλλάμβανε, αν δεν έπαυε να συγκεντρώνει οπλισμό για τον Απελευθερωτικό Αγώνα της Κύπρου, καθώς και άλλοι υπουργοί και διπλωμάτες των κυβερνήσεων Παπάγου και Καραμανλή.

Ο Αρχηγός Διγενής, που συνδεόταν με πλείστους από τους πατριώτες αυτούς από τον καιρό του πολέμου, της Κατοχής και του Συμμοριτοπολέμου, ελάχιστα έγραψε για μερικούς μόνο από τους στενούς συνεργάτες του, στα «Απομνημονεύματά» του. Ταυτόχρονα, δεν αποκρύβει την πικρία του για την απαράδεκτη, μέχρι εχθρική, στάση, που τήρησαν κυβερνητικοί κύκλοι και πολιτικοί παράγοντες της Αθήνας, από την προπαρασκευή μέχρι τη λήξη του Αγώνα. Το ίδιο και ο Σάββας Λοϊζίδης. Στο βιβλίο του «Άτυχη Κύπρος» αναφέρει τα ονόματα των πατριωτών, που συνεργάστηκαν μαζί του. Ο Ρένος Κυριακίδης στο βιβλίο «Ο Ρωμανός της Πιτσιλιάς» περιορίζεται να αναφέρει ονομαστικά ελάχιστους συνεργάτες του στην ΚΑΡΗ και τους Κρήτες καπεταναίους Μπαντουβάδες.

Θα επιχειρήσουμε από τις στήλες των προσεχών εκδόσεων της «Σημερινής» να φέρουμε σε φως την προσφoρά αρκετών από τους λησμονημένους αυτούς αγνούς πατριώτες. Η προσπάθειά μας αυτή ας θεωρηθεί ευλαβικό μνημόσυνο και ταπεινό λιβάνι ευγνωμοσύνης στους τάφους των λησμονημένων αυτών πατριωτών Ελλαδιτών αδελφών μας, για την προσφορά τους στον Επικό Απελευθερωτικό Αγώνα της ΕΟΚΑ για Αυτοδιάθεση - Ένωση με την Μητέρα Ελλάδα . Τα στοιχεία που θα παραθέσουμε τα παραδίνουμε στην Ιστορία για να τα γνωρίσουν οι Πανέλληνες, και με την πεποίθηση ότι θ’ αποτελέσουν βοήθημα, έστω και μικρό, για όσους θ’ ασχοληθούν στο μέλλον, με σεβασμό στην Ιστορία του Αγώνα. Πρέπει, έστω και καθυστερημένα, να γραφτεί η πραγματική σελίδα της Ελληνικής Ιστορίας, που ονομάζεται Επικός Απελευθερωτικός Αγώνας των Ελλήνων της Κύπρου, που δυστυχώς παραμένει αδικαίωτος.

Αρχιεπίσκοπος Σπυρίδωνας Βλάχος

Από τους πρώτους και μεγαλύτερους ενσυνείδητους εθελοντές στον Αγώνα της Κύπρου ήταν ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και Πάσης Ελλάδος, ο από Ιωαννίνων διά βίου αγωνιστής Σπυρίδωνας Βλάχος. Μια επιβλητική αγωνιστική μορφή πανελλήνιας και όχι μόνο εμβέλειας. Ένας φλογερός πρωθιεράρχης, που ανάλωσε τα τελευταία χρόνια της ζωής του στον ενωτικό αγώνα της Κύπρου. Ήταν πριν ακόμα από το Ενωτικό Δημοψήφισμα της 15ης Ιανουαρίου 1950 μέχρι τον θάνατό του, Πρόεδρος της Πανελλήνιας Επιτροπής Αυτοδιάθεσης Κύπρου και η προσφορά του στον ενωτικό αγώνα του Κυπριακού Ελληνισμού ήταν ανεκτίμητη. Ο μικρασιατικής καταγωγής χαλκέντερος αυτός πρωθιεράρχης, με τη μεγάλη καρδιά, το θερμουργό πνεύμα και το ακατάβλητο σθένος του, ήταν αγωνιστής από τα νεανικά του χρόνια και τίμησε όσο ελάχιστοι ιεράρχες τα φλογισμένα ράσα της Ορθοδοξίας και τον αλύτρωτο Ελληνισμό, που αγωνιζόταν να ριχτεί στις αγκάλες της Μάνας Ελλάδας.
Πριν ακόμα από το Ενωτικό Δημοψήφισμα του 1950, ευθύς μόλις εκλέχθηκε Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και Πάσης Ελλάδος το 1949, είχε θέσει την Εκκλησία σε πλήρη συναγερμό. Κινητοποίησε όλους τους εκκλησιαστικούς μηχανισμούς για την προβολή του Κυπριακού και τη διεκδίκηση του δικαιώματος Αυτοδιάθεσης- Ένωσης. Με δική του πρωτοβουλία διενεργήθηκαν σ’ όλη την Ελλάδα συλλαλητήρια υπέρ της Κύπρου. Ο ίδιος ήταν κύριος ομιλητής στα μεγαλειώδη συλλαλητήρια της Αθήνας στο Παναθηναϊκό Στάδιο στις 21 Iανουαρίου και στην Πλατεία Ομονοίας στις 8 Μαΐου 1952. Όταν η κυπριακή πρεσβεία, μ’ επικεφαλής τον Μητροπολίτη Κυρηνείας Κυπριανό, πήγε στην Αθήνα για να καταθέσει στη Βουλή των Ελλήνων τις Δέλτους του Ενωτικού Δημοψηφίσματος, ο Σπυρίδωνας την υποδέχθηκε εγκάρδια και μετά από Δοξολογία στη Μητρόπολη υπέρ της Ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα, οργάνωσε το πρώτο μεγαλειώδες συλλαλητήριο στο Παναθηναϊκό Στάδιο, όπου ακούστηκε στεντόρεια η αξίωση του Ελληνισμού για ελευθερία στην Κύπρο και κλήθηκαν τα μέλη της Βουλής των Ελλήνων να ομονοήσουν και ν’ αγωνιστούν με όλες τους τις δυνάμεις για τη δικαίωση του ενωτικού αγώνα των αδελφών Κυπρίων.

Στην ιστορική εκείνη ομιλία του ο αείμνηστος Σπυρίδωνας τόνισε μεταξύ άλλων: «Πρώτιστος σκοπός του συναγερμού μας σήμερον είναι να διακηρύξωμεν στεντορείως ότι το ζήτημα της απελευθερώσεως της Κύπρου δεν είναι ζήτημα των Κυπρίων, αλλ’ ολοκλήρου του Ελληνικού λαού, ότι η αποστολή και το καθήκον των Κυπρίων έληξε κατ’ ουσίαν με τη διενέργεια του Δημοψηφίσματος και την παράδοσιν των Τόμων αυτού εις τους αντιπροσώπους του Ελληνικού λαού, και ότι του λοιπού ο περαιτέρω χειρισμός του ζητήματος ανήκει εις την Ελληνικήν Κυβέρνησιν, την υπευθύνως χειριζομένην τας τύχας του Έθνους...». Στην ίδια ομιλία του ο φλογερός Σπυρίδωνας διακήρυξε: «Από σήμερον η Πανελλήνιος Επιτροπή διά την Ένωσιν της Κύπρου, ανταποκρινομένη εις την τόσον επισήμως εκδηλωθείσαν θέλησιν του Κυπριακού Λαού και τόσον πανηγυρικώς διακηρυσσομένην επιταγήν τουΕλληνικού λαού, αναλαμβάνει εις χείρας της την κυπριακήν υπόθεσιν, ως καθαρώς υπόθεσιν των απανταχού Ελλήνων. Ελπίζομεν και ευχόμεθα ολοψύχως, ότι η έγκυρος κοσμική εξουσία, η Ελληνική, δηλαδή, Κυβέρνησις και η Βουλή των Ελλήνων, δεν θα διστάσει, έστω και τώρα, να αναλάβει τον χειρισμόν του ζητήματος, με την τόλμην και την αποφασιστικότηταν, την βασιζομένην εις τόσον απαράγραπτα δίκαια...».

Στις 11 Σεπτεμβρίου 1952 οργανώθηκε στην Πλατεία Ομονοίας, στην Αθήνα, νέο συλλαλητήριο με τη συμπλήρωση δυο χρόνων από τότε που διεξήχθη το Ενωτικό Δημοψήφισμα και η Βρετανία, αντί να δώσει την ελευθερία στον Κυπριακό λαό, περισσότερο τον καταπίεζε με τη λήψη απάνθρωπων καταπιεστικών μέτρων. Από τον εξώστη του «Πάγκειου» ξενοδοχείου ο ακατάβλητος ιεράρχης, καταγγέλλοντας την απαράδεκτη βρετανική στάση έναντι της Κύπρου, τόνισε: «Η πικρά απογοήτευσις συγκέντρωσεν ημάς σήμερον και πάλιν, ίνα διατρανώσωμεν την πικρίαν μας και να διακηρύξωμεν, ότι εάν η την Ελληνικήν Κύπρον κατέχουσα δύναμις υπολογίζη επί της εξατμίσεως του ενδιαφέροντός μας και της διά της παρόδου χρόνου αμβλύσεως του εθνικού μας αγώνος, απατάται δεινώς. Διότι η υπόθεσις της κυπριακής απελευθερώσεως ούτε να παρελκυσθή, ούτε να παρακαμφή δύναται. Η ελευθέρωσις των αλυτρώτων αδελφών αποτελεί το φως, υπό του οποίου θάλπεται, και τον ζωογόνον αέρα, τον οποίον αναπνέει εις πάσαν στιγμήν η ψυχή όλων των Ελλήνων...». Στην κατακλείδα της ομιλίας του ο φλογερός Σπυρίδωνας τόνιζε: «Ας τονισθή ήδη προς όλας τα κατευθύνσεις και ας κατανοηθή πανταχόθεν, ότι εις το ζήτημα συνειδήσεως και ελευθερίας, ούτε διαπραγματεύσεις ούτε συμβιβασμοί χωρούν, διότι ουδεμία ζημία και ουδεμία ωφέλεια εκ τούτων υπολογίζεται. Και η ελευθερία της Κύπρου είναι εκ των ζητημάτων εκείνων, τα οποία μόνον η άμεσος και αισία λύσις δύναται να τερματίση. Η ελευθερία διά τους Έλληνας είναι ζήτημα συνειδήσεως και πίστεως ιεράς, εις δε τοιαύτα ιερά ζητήματα «πειθαρχείν δεί Θεώ μάλλον ή ανθρώποις».

Όταν η συγκέντρωση του οπλισμού στην Αθήνα είχε σχεδόν ολοκληρωθεί και όλα ήταν έτοιμα για την κάθοδο του Διγενή στην Κύπρο για την έναρξη του Αγώνα, όπως ήταν η απόφαση της Επιτροπής Αγώνα, ο Μακάριος, παλινδρομώντας, άρχισε να προβάλλει πάλι τις επιφυλάξεις και τους ενδοιασμούς του για τη διεξαγωγή ένοπλου αγώνα. Τότε, ο Γρίβας με τον Γεώργιο Στράτο, που ήταν αναπληρωτής Πρόεδρος της Επιτροπής Αγώνα, επισκέφθηκαν τον Σπυρίδωνα και του μίλησαν για τους ενδοιασμούς του Μακαρίου και τα εμπόδια που παρέμβαλλε για την κάθοδο του Αρχηγού στην Κύπρο. Μετά από μια διεξοδική συζήτηση, ο Σπυρίδωνας, που ήταν γνωστός για τους εθνικούς του αγώνες, τάχθηκε μαζί τους, λέγοντας χαρακτηριστικά: «Προχωρήστε. Μην καθυστερήσετε άλλο. Πέστε στον Μακάριο, ότι η ελευθερία δεν δωρίζεται, παρά κατακτάται με αίμα».

Τέσσερεις μέρες μετά τη συνάντηση, στις 15 Σεπτεμβρίου 1954, Γρίβας και Στράτος ξανασυναντήθηκαν με τον Σπυρίδωνα, συζήτησαν και πάλι το θέμα και ζήτησαν την ευλογία του για την ευόδωση του ένοπλου ενωτικού αγώνα. Και ο φλογερός πρωθιεράρχης κατασυγκινημένος τούς ευλόγησε, τους νουθέτησε και τους υπέδειξε να αγνοήσουν τις επιφυλάξεις και τους ενδοιασμούς του Μακαρίου. Συνάμα τους διαβεβαίωσε ότι, όχι μόνο ο ίδιος προσωπικά, αλλά ολόκληρη η Εκκλησία της Ελλάδας και ο ελληνικός λαός γενικότερα είναι στο πλευρό τους. Τέλος, τους τόνισε ότι η κάθοδος του Αρχηγού στην Κύπρο έπρεπε να επισπευσθεί με κάθε μυστικότητα, όπως και έγινε. Η στάση του σεπτού πρωθιεράρχη έπεισε τα μέλη της Επιτροπής Αγώνα ότι δεν έπρεπε να καθυστερήσει η έναρξη του ένοπλου απελευθερωτικού αγώνα στην Κύπρο και ότι η κάθοδος του Αρχηγού έπρεπε να επισπευσθεί ανυπερθέτως... Το νερό μπήκε, επιτέλους, στ’ αυλάκι και καμιά δύναμη, καμιά επιφύλαξη και κανένας ενδοιασμός δεν επρόκειτο να το στρέψει πίσω.

Ο Αθηνών και Πάσης Ελλάδος Σπυρίδων ήταν διά βίου αγωνιστής, με μια πλούσια προσφορά στην Ορθοδοξία και των Ελληνισμό. Είχε διατελέσει Αρχιερατικός Επίτροπος Καβάλας, μετά ως Μητροπολίτης Βελλάς και Κονίτσης (1906-1919) και στη συνέχεια Μητροπολίτης Ιωαννίνων (1916-1919). Το 1914, ως Μητροπολίτης Βελλάς και Κονίτσης, είχε πρωτοστατήσει για την αυτονομία της Βορείου Ηπείρου, η οποία στενάζει ακόμα κάτω από το στυγνό αλβανικό καθεστώς.

(Στο επόμενο: Mια επιστολή του στον Πρόεδρο των ΗΠΑ Αϊζενχάουερ για το Κυπριακό, τα έξοδα της καθόδου των φοιτητών της ΚΑΡΗ και το τελευταίο του δίδαγμα προς την Ελληνική Κυβέρνηση).

(δημοσιεύθηκε στη «Σημερινή της Κυριακής», 05/09/2021)