Διεθνή

Καζακστάν: Το πληροφοριακό χάος και οι επιπτώσεις του

Πώς το μπλοκάρισμα του Διαδικτύου επηρέασε τη μετατροπή των ειρηνικών διαδηλώσεων σε βίαιες ταραχές. Κατηγορίες για «επιχειρήσεις πληροφοριών» και οι επιπτώσεις του «πληροφοριακού χάους» στα Σώματα Ασφαλείας. Όταν ο ψηφιακός παράδεισος μετατρέπεται σε cashless κόλαση.

Στις 5 Ιανουαρίου 2022, το Καζακστάν έθεσε το διαδίκτυο εκτός λειτουργίας σε μια προσπάθεια να ελέγξει τις μαζικές διαδηλώσεις. Έκτοτε, η κυβέρνηση του Προέδρου Kassym-Jomart Tokayev παραχώρησε σποραδική πρόσβαση στις περισσότερες περιοχές, όμως παράλληλα συνεχίζεται η διακοπή στην μεγαλύτερη πόλη, το Αλμάτι. Το κυβερνητικό μονοπώλιο στις τηλεπικοινωνιακές υποδομές καθιστά δυνατό αυτό το ακραίο μέτρο.

Στην προσπάθεια της να επιβάλει τον έλεγχο, η κυβέρνηση του Καζακστάν κατέβασε τους διακόπτες και έκλεισε το διαδίκτυο. Αλλά οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις ίσως απαιτήσουν συνεχόμενη καταστολή.

Σε άρθρο της στο «The Diplomat» (περιοδικό που ειδικεύεται σε θέματα Ασίας και Ειρηνικού), η Katrina Keegan, ερευνήτρια για το ζήτημα της ψηφιοποίησης στο Καζακστάν, Κιργιστάν και Ουζμπεκιστάν, αναλύει τις επιπτώσεις αυτού του πληροφοριακού μπλάκαουτ και παραθέτει τις εκτιμήσεις άλλων εμπειρογνωμόνων.

ezgif-5-cc99c3a480.jpg

Πρώτη απαγόρευση των ΜΚΔ & η παράκαμψη μέσω VPN

Ο Arsen Aubakirov, συντονιστής της Ομάδας Εμπειρογνωμόνων για τα Ψηφιακά Δικαιώματα (Expert Group for Digital Rights) του Κέντρου Έρευνας Νομικής Πολιτικής (Legal Policy Research Center) του Καζακστάν, εξήγησε ότι οι διαδηλωτές παρέκαμψαν τις πρώτες απαγορεύσεις, όπου μπήκε μπλόκο στην πρόσβαση στα ΜΚΔ. Με ένα απλό VPN, υπερπήδησαν τις απαγορεύσεις, αλλά δεν υπήρχε τρόπος για τέτοια παράκαμψη όταν επιβλήθηκε ολοκληρωτικό μπλάκαουτ στο διαδίκτυο. Παρά το ότι ο Aubakirov βρισκόταν στην πρωτεύουσα Νουρ-Σουλτάν, η οποία δεν είχε βιώσει αντίστοιχους αυστηρούς περιορισμούς όπως το Αλμάτι, εντούτοις η σύνδεσή του με την Keegan είχε διακοπεί για περισσότερες από 48 ώρες μεταξύ 6 και 8 Ιανουαρίου.

Σύμφωνα με την Keegan, όπως και σε πολλές άλλες απολυταρχικές χώρες, το καθεστώς του Καζακστάν βασίζεται σε ένα απλό κοινωνικό συμβόλαιο: Μείνε εκτός πολιτικής και θα σου εγγυηθούμε όλα τα οφέλη μιας παγκόσμιας οικονομίας. Οι διαμαρτυρίες πυροδοτήθηκαν από τις αυξημένες τιμές του φυσικού αερίου, που θεωρήθηκαν από κάποιους ως παραβίαση αυτού του συμβολαίου. Το κλείσιμο του διαδικτύου ήταν μια ακόμη μεγαλύτερη προσβολή για τον λαό του Καζακστάν.

Εξάρτηση από το διαδίκτυο & η cashless κόλαση

Το 86% των Καζάκων χρησιμοποιούν το διαδίκτυο, που είναι στα ίδια επίπεδα με αυτά της ΕΕ. Πάνω από το 60% του συνολικού πληθυσμού, συμπεριλαμβανομένων των παιδιών και των κατοίκων της υπαίθρου, έχουν λογαριασμούς στα ΜΚΔ. Η ανάπτυξη της ψυφιακής οικονομίας βρίσκεται ψηλά στις προτεραιότητες της κυβέρνησης του Καζακστάν και σχεδόν όλη η αλληλεπίδραση μεταξύ του πολίτη και του κράτους, από την εγγραφή στο νηπιαγωγείο έως την πληρωμή των φόρων λαμβάνει χώρα σε σύγχρονα, κομψά, ψηφιακά περιβάλλοντα, τα οποία ωστόσο ήταν άχρηστα για σχεδόν μια βδομάδα.

Η εξάρτηση από το διαδίκτυο είναι τόσο βαθιά ριζωμένη που οι άνθρωποι φαίνεται να δυσκολεύονταν ακόμη και να αγοράσουν φαγητό, διότι οι ψηφιακές μέθοδοι πληρωμής ήταν αναξιόπιστες με διαδικτυακό μπλοκάρισμα και πολλοί άνθρωποι δεν κρατούσαν μετρητά χρήματα.

ezgif-5-17386c9515.jpg

Το να εκδιωχθούν από τις οπτικές ίνες της καθημερινής τους ζωής είναι κάτι που οι Καζάκοι δεν πρόκειται να δεχθούν, γράφει η Keegan. Όπως αναφέρει ο Aubakirov, «η πλειοψηφία είναι εξοργισμένη… δεν έχουμε δει πουθενά κανέναν να το δικαιολογεί». Το ξεμπλοκάρισμα του διαδικτύου και η αποκατάσταση της απεριόριστης πρόσβασης στην πληροφορία έγινε άμεσα ένα από τα βασικά αιτήματα των οργανωτών των ειρηνικών διαδηλώσεων και των ακτιβιστικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

«Το καθεστώς δεν μπορεί να κλείσει το διαδίκτυο για πολύ αν ενδιαφέρεται για μια οικονομία που λειτουργεί», εξήγησε ο Wolfgang Drechsler, Εσθονός εμπειρογνώμονας σε θέματα ψηφιακής διακυβέρνησης και πρώην σύμβουλος της κυβέρνησης του Καζακστάν. Ακόμη και λίγοτερα μέτρα, πρόσθεσε, όπως το μπλοκάρισμα των ΜΚΔ και οι απειλές για πάταξη των οργανωτικών προσπαθειών που γίνονται στο διαδίκτυο, δεν θα είναι αρκετές για να καταπνίξουν τις διαδηλώσεις.

ezgif-5-c18d9f48cb.jpg

Όπως θα ήταν αναμενόμενο, η Keegan κάνει τον παραλληλισμό με την Λευκορωσία: «Όταν ο δικτάτορας της Λευκορωσίας Alexander Lukashenko προσπάθησε να περιορίσει την πρόσβαση στο διαδίκτυο εν μέσω μαζικών διαδηλώσεων τον Αύγουστο του 2020, εκατομμύρια έγιναν μέλη σε κανάλια που διατηρούσαν οι διαδηλωτές στο Telegram και χιλιάδες από αυτούς πήραν τους δρόμους, παρά τη βίαιη καταστολή. Πιο κοντά [στο Καζακστάν], το Ουζμπεκιστάν διέκοψε την πρόσβαση στα ΜΚΔ στις 3 Νοεμβρίου και η δημόσια οργή που ακολούθησε ανάγκασε τον Πρόεδρο Shavkat Mirziyoyev να παύσει την επόμενη μέρα τον Υπουργό Τεχνολογίας Πληροφορικής της κυβέρνησής του.»

Ο Πρόεδρος του Καζακστάν Kassym-Jomart Tokayev έχει ήδη παύσει ολόκληρη την κυβέρνηση. Δεν υπάρχει κανένας άλλος να φορτωθεί τις ευθύνες του shutdown εκτός από τους ίδιους τους διαδηλωτές.

«Πληροφοριακό μπλάκαουτ»: Από ειρηνικές διαδηλώσεις σε βίαιες ταραχές

Η κυβέρνηση του Καζακστάν δηλώνει ότι σκοπός του περιορισμού της πρόσβασης στο διαδίκτυο είναι η καταστολή τρομοκρατών και όχι απλών πολιτών, αλλά το αποτέλεσμα ήταν ακριβώς το αντίθετο. Η 5η Ιανουαρίου 2022, η ημέρα που άρχισε η διακοπή της πρόσβασης στο διαδίκτυο, ήταν το σημείο καμπής, όπου οι ειρηνικές διαδηλώσεις εξελίχθηκαν σε βίαιες ταραχές. Το πληροφοριακό μπλάκαουτ έχει, προς το παρόν, αποθαρρύνει τους απλούς πολίτες αλλά είναι σαφές ότι κάποιες βίαιες ομάδες κατάφεραν να οργανωθούν ούτως ή άλλως.

ezgif-2-4b5eb78e86.jpg

Ως εκ τούτου, ο πραγματικός σκοπός του διαδικτυακού shutdown δεν ήταν για να σταματήσει τη βία, αφού και οι απαγορεύσεις φαίνεται να την έχουν κάνει να φουντώσει αφού λιγόστεψαν οι ειρηνικοί διαδηλωτές στους δρόιμους. «Αντίθετα», εκτιμά ο Aubakirov, «ο στόχος του καθεστώτος είναι η καταστολή της διάδοσης πληροφοριών».

Η πρόσβαση σε πληροφορίες ήταν εδώ και καιρό ένας από τους φόβους του καθεστώτος, ακόμη και όταν προσπάθησε να προβάλει μια εικόνα παγκόσμια συνδεσιμότητας. Ο George Krol, πρώην πρέσβης των ΗΠΑ στο Καζακστάν μεταξύ 2015-18, είπε ότι το State Department είχε πιέσει για μια πιο διευρυμένη χρήση των ΜΚΔ: «Το αποκαλούσαμε αυτό ως στοιχείο εκδημοκρατισμού, αλλά αυτοί το έβλεπαν ως στοιχείο που θα χρησιμοποιηθεί για αποσταθεροποίηση.»

«Ξένοι τρομοκράτες», ΟΣΣΑ & «ρωσικές πληροφοριακές επιχειρήσεις»

«Ίσως αυτά να τροφοδοτούν την αβάσιμη πεποίθηση του Tokayev ότι η καταστροφή στο Αλμάτι προκλήθηκε από τρομοκράτες εκπαιδευμένους στο εξωτερικό», αναφέρει η Keegan. Στο διαδίκτυο κυκλοφορεί ο ισχυρισμός ότι πίσω από τις διαδηλώσεις κρύβονται οι ΗΠΑ. Η Εκπρόσωπος Τύπου του Λευκού Οίκου, Jen Psaki, απέδωσε τον συγκεκριμένο ισχυρισμό σε «ρωσική παραπληροφόρηση».

ezgif-2-6a4a7ed3cc.jpg

Ορισμένοι Καζάκοι, σύμφωνα με την «The Diplomat», πιστεύουν επίσης ότι διεξάγεται μια ρωσική πληροφοριακή επιχείρηση καθώς τα ρωσικά στρατεύματα υποστηρίζουν τον Πρόεδρο Tokayev επί του εδάφους. Στην χώρα αναπτύχθηκαν δυνάμεις του Οργανισμού της Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας (ΟΣΣΑ). Ο ΟΣΣΑ, με έδρα την Μόσχα, ιδρύθηκε τον Μάιο του 1992 στην Τασκένδη και μέλη του σήμερα είναι τα μετασοβιετικά κράτη Ρωσία, Λευκορωσία, Αρμενία, Καζακστάν, Κιργιζία, Τατζικιστάν.

ezgif-2-3dca066c1e.jpg

Η ομάδα «I am a witness of Almaty» στο ΜΚΔ Vkontakte, που αριθμεί πάνω από 200,000 μέλη, περιέχει πολλά σχόλια που επαινούν την αντίδραση του Tokayev στις μαζικές διαδηλώσεις. Ενώ αρκετά από τα μέλη της ομάδα είναι πραγματικοί, πολλοί χρήστες τους αποκαλούν «ρωσικά bots» ή «πράκτορες της FSB».

Πληροφοριακό χάος & αστυνομική βία

Η κυβέρνηση μίλησε επανειλημμένα κατά της παραπληροφόρησης, υποσχόμενο να τιμωρήσει όσους διαδίδουν «ψέματα και φήμες» online. Ο επικεφαλής του Υπουργείου Εσωτερικών του Αλμάτι, Kanat Taymerdenov, συμβούλευσε τους κατοίκους να βασίζονται στις επίσημες πηγές. Ωστόσο, οι κυβερνητικές ιστοσελίδες όπως η «Khabar24» είναι συχνά απροσπέλαστες, ακόμα και εκτός Καζακστάν. Εν τω μεταξύ, η κυβέρνηση διαδίδει τις δικές της δυσκολοπίστευτες φήμες για αποκεφαλισμούς και μαζικούς βιασμούς. Η κυβέρνηση δεν επιχειρεί να ελέγξει το αφήγημα, αλλά μάλλον να διασπείρει σύγχυση, αναφέρει το δημοσίευμα.

ezgif-5-0b271d9c64.jpg

Το πληροφοριακό χάος βοηθά το καθεστώς διότι η έλλειψη ζωντανών δημοσιογραφικών αναφορών θα καταστήσει πολύ δύσκολη την δυνατότητα να γίνει αναπαράσταση των γεγονότων των τελευταίων ημερών, ανέφερε ο Aubakirov.

Στην αρχή, η Αστυνομία χρησιμοποίησε βία κατά ειρηνικών διαδηλωτών, συμπεριλαμβανομένων δακρυγόνων και χειροβομβίδων κρότου-λάμψης. Ωστόσο, όπως εξήγησε, η αδυναμίας άμεσης μετάδοσης τέτοιων εικόνων και η βία που προέκυψε μετά την απαγόρευση του διαδικτύου θα δυσχεράνει τις προσπάθειες συγκέντρωσης αποδεικτικού υλικού.

Στη Λευκορωσία, τα βίντεο με την αστυνομική βία που κυκλοφόρησαν έριξαν λάδι στη φωτιά των διαδηλωτών, επομένως η απόκρυψη και η επισκίασή τους ίσως να είναι μια έξυπνη τακτική κίνηση από πλευράς κυβέρνησης, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα.

ezgif-2-d4a0faffd6.jpg

Το πολιτικό στοίχημα του διαδικτύου

Μακροπρόθεσμα όμως, καταλήγει στο άρθρο της η Keegan, η διακοπή της λειτουργίας του διαδικτύου θα προκαλέσει μεγάλη ζημιά. Ο Krol εξήγησε ότι οι διεθνείς επενδυτές, συμπεριλαμβανομένων των εταιρειών πετρελαίου και φυσικού αερίου, στις οποίες βασίζεται η κυβέρνηση του Καζακστάν για τη δημιουργία πλούτου, θα τρομοκρατηθούν από τους διαδικτυκούς περιορισμούς.

ezgif-5-3f36a04be0.jpg

Ακόμη πιο σημαντικό, ο κόσμος του Καζακστάν πλέον ξέρει ότι η κυβέρνησή του είναι ικανή και πρόθυμη να συντρίψει την οικονομική και κοινωνική ζωή, που είναι δυνατή λόγω ακριβώς της ψηφιακής τεχνολογίας, για να διατηρήσει την εξουσία της.

Καθώς οι Καζάκοι χάνουν την εμπιστοσύνη τους στη βασική υπόσχεση της κυβέρνησης, που είναι αυτή μιας σύγχρονης, ψηφιακής κοινωνίας, η χώρα μπορεί να μπει σε μια καθοδική πορεία όπου το μπλοκάρισμα του διαδικτύου πυροδοτεί τη δυσαρέσκεια η οποία με τη σειρά της απαιτεί περαιτέρω ψηφιακή καταστολή.

Σημερινή Security (10/01/2022), επιμέλεια: Λάμπρος Κ. ||| πηγή: The Diplomat (10/01/2022), “Information Chaos in Kazakhstan”, Katrina Keegan.