Μεταρρύθμιση Τ.Α.: Γραμμικό μοντέλο σ’ έναν μη γραμμικό κόσμο

Η αναδιάταξη των Δήμων σε λιγότερες, μεγαλύτερες και ισχυρότερες μονάδες στο πλαίσιο της Μεταρρύθμισης της Τ. Α. συνάδει πλήρως με τη θεωρία του Geoffrey West (πρώην προέδρου και διακεκριμένου καθηγητή του Ινστιτούτου Santa Fe). Ο Geoffrey West είναι ένας από τους κορυφαίους επιστήμονες που εργάζονται σε ένα επιστημονικό μοντέλο πόλεων. Πόσο όμως βιώσιμο μπορεί να είναι ένα γραμμικό μοντέλο αυτοδιοίκησης στη μετά κορωνοϊό εποχή, όπου οι μη γραμμικότητες, οι ασυμμετρίες, τα συμβάντα κινδύνου ουράς ‘fat tail risk’ και τα εκθετικά φαινόμενα (όπως η πανδημία) βρίσκονται σχεδόν παντού;

Σύμφωνα με τον G. West, oι πόλεις συνιστούν ένα αναδυόμενο αυτοοργανούμενο σύστημα, το οποίο προκύπτει από την αλληλεπίδραση και την επικοινωνία ατόμων που ανταλλάσσουν ενέργεια, πόρους και πληροφορίες. Όσο μεγαλύτερο μέγεθος είναι η πόλη τόσο εντονότερη είναι η κοινωνική δραστηριότητα, τόσο περισσότερες ευκαιρίες υπάρχουν, τόσο μεγαλύτερη ποικιλομορφία επικρατεί, τόσο ευκολότερη γίνεται η πρόσβαση σε συναυλίες, εκθέσεις, συνέδρια, μουσεία και εκπαιδευτικά ιδρύματα και τόσο μεγαλύτερη είναι η αίσθηση της συμμετοχής και της συν-δημιουργίας. Η αύξηση των κοινωνικών αλληλεπιδράσεων ενισχύει τη δημιουργικότητα, την καινοτομία και τις ευκαιρίες, με όφελος την αύξηση των οικονομιών κλίμακας όσον αφορά τις υποδομές. Εκτός από τα ατομικά οφέλη που πηγάζουν από το αυξημένο μέγεθος των πόλεων, υπάρχουν τεράστια συλλογικά οφέλη που προκύπτουν από τις συστηματικές οικονομίες κλίμακας.

Στο βιβλίο του ‘ΚΛΙΜΑΚΑ – Οι καθολικοί νόμοι της μεγέθυνσης, της καινοτομίας, της αειφορίας και του βηματισμού της ζωής, σε οργανισμούς, πόλεις, οικονομίες και εταιρείες’ ο G. West σημειώνει ότι ένα ουσιώδες χαρακτηριστικό όλων των πόλεων είναι ότι η κοινωνική δραστηριότητα και η οικονομική παραγωγικότητα διευρύνονται συστηματικά καθώς αυξάνεται το μέγεθος του πληθυσμού. Αυτό το δώρο συστηματικής ‘προστιθέμενης αξίας’ λόγω αύξησης του μεγέθους ονομάζεται αύξουσα απόδοση κλίμακας ή υπεργραμμική κλιμάκωση. Η κλιμάκωση συνεπάγεται ότι, αν μια πόλη έχει διπλάσιο μέγεθος από μια άλλη στην ίδια χώρα, τότε ο πλούτος, ο αριθμός ευρεσιτεχνιών και τα εκπαιδευτικά ιδρύματα αυξάνονται όλα, όχι μόνο στον ίδιο κατά προσέγγιση βαθμό αλλά και κατά περίπου 15% πέραν του απλού διπλασιασμού με παρόμοια εξοικονόμηση σε όλες τις υποδομές της. Όσο μεγαλύτερη είναι η πόλη, τόσο περισσότερο καινοτόμο ‘κοινωνικό κεφάλαιο’ δημιουργείται, οπότε τόσο περισσότερα κατέχει, παράγει και καταναλώνει ο μέσος πολίτης, είτε πρόκειται για αγαθά, για πόρους ή για ιδέες. Στον ίδιο βαθμό του 15%, όσο μεγαλύτερη είναι η πόλη τόσο περισσότερο το άτομο κερδίζει, δημιουργεί, καινοτομεί και αλληλοεπιδρά. Και όλα αυτά, με κόστος που απαιτεί λιγότερες υποδομές και ενέργεια κατά κεφαλήν. Εδώ έγκειται η μεγαλοφυΐα της πόλης.

Το σύστημα αυτοδιοίκησης που συζητείται αυτήν την περίοδο στη Βουλή των Αντιπροσώπων –παρά τις πολλές θετικές πρόνοιες που περιέχει– μπορεί να χαρακτηριστεί ως ένα γραμμικό, εύθραυστο και μη βιώσιμο μοντέλο, το οποίο:

1. Δεν επιτυγχάνει -σε όλες τις περιπτώσεις συνενώσεων Δήμων και Κοινοτήτων- την απαραίτητη αναπτυξιακή και κοινωνική συνοχή.
2. Δεν προωθεί / ενισχύει την κρίσιμης σημασίας παράμετρο Place Branding.
3. Δεν ενσωματώνει την καινοτομία -σε όλες τις μορφές και εκφάνσεις της- στις επιμέρους πτυχές του νέου συστήματος αυτοδιοίκησης. Δεν αποτελεί μια καινοτόμο μεταρρύθμιση (innovation-led transformation).
4. Παρουσιάζεται χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η ευθραυστότητα ‘fragility’ και τα ασύμμετρα αποτελέσματα ‘asymmetric outcomes’. Οι νέες Οντότητες Τ. Α. δεν έχουν την ικανότητα να τροποποιήσουν την έκθεσή τους ανάλογα (modify the exposure) ώστε απ’ τη μια να αξιοποιήσουν τις ευνοϊκές ασυμμετρίες και απ’ την άλλη να αποφύγουν τις δυσμενείς ασυμμετρίες. Η αξιοποίηση των θετικών ασυμμετριών μπορεί να επιφέρει εκθετικά πολλαπλασιαστικά οφέλη και πλεονεκτήματα, ενώ η αποφυγή των αρνητικών ασυμμετριών μπορεί να ελαχιστοποιήσει τους κινδύνους και να εξαλείψει το ρίσκο της καταστροφής.
5. Δεν υιοθετεί ριζικές τομές για μείωση της γραφειοκρατίας και την καλύτερη εξυπηρέτηση των δημοτών και των επιχειρήσεων. Δεν προωθεί τις agile πρακτικές (ευελιξία, ταχύτητα, προσαρμοστικότητα).

Δεν έχει τόση σημασία εάν τελικά θα έχουμε 17 ή 20 Δήμους. Το βασικό ζητούμενο είναι να έχουμε ένα ανθεκτικό οικοσύστημα Οικισμών, θωρακισμένο απέναντι στις πολύμορφες προκλήσεις και τις ασύμμετρες απειλές της νέας εποχής. Μπορεί να έχουμε 17 ή ακόμη και λιγότερους Δήμους αλλά το σύστημα να καταρρεύσει. Μπορεί να έχουμε 20 Δήμους αλλά να είναι ένα απόλυτα βιώσιμο μοντέλο.

Η ιδιότητα antifragility (αντι-ευθραυστότητα)

Η ιδιότητα antifragility (αντι-ευθραυστότητα) και η διττή στρατηγική αξιοποίησης των θετικών ασυμμετριών και αποφυγής των αρνητικών ασυμμετριών ‘barbell strategy’ εφευρέθηκαν από τον κορυφαίο παγκοσμίως ειδικό στο Risk Management, Nassim Taleb. Η στρατηγική αυτή -η οποία έχει ως κεντρική ιδέα τα αποτελέσματα της ασυμμετρίας- εφαρμόζεται από διεθνείς οργανισμούς, κυβερνήσεις και επιχειρήσεις σε όλο τον κόσμο τα τελευταία 15 χρόνια.

Όπως σημειώνει ο N. Taleb: ‘Σε εύθραυστα συστήματα τα οφέλη είναι μικρά και ορατά, ενώ οι παρενέργειες μπορεί να είναι τεράστιες και αόρατες […] Μια αλλαγή 1% στα συστήματα, μπορεί να μειώσει την ευθραυστότητα ‘fragility’ -ή να αυξήσει την αντι-ευθραυστότητα ‘antifragility’- κατά περίπου 99%’.

Στο Σχέδιο με τίτλο ‘Διαχείριση Κινδύνων Οντοτήτων Γενικής Κυβέρνησης, των Κρατικών Επιχειρήσεων και των Κρατικών Οργανισμών’ που ετοιμάστηκε από το Υπουργείο Οικονομικών της Κύπρου και δημοσιεύτηκε στις 4 Μαΐου 2020, δεν γίνεται καμία απολύτως αναφορά σε στρατηγικές και εργαλεία για αντιμετώπιση των εκθετικών φαινομένων και των ασύμμετρων κινδύνων. Στο εν λόγω Σχέδιο καταγράφονται μόνο γραμμικά μοντέλα και στατικά εργαλεία.

Ο Daniel Kahneman (βραβείο Νόμπελ Οικονομικών Επιστημών) και ο Καθηγητής Jeffrey Sachs (Πρόεδρος του Δικτύου Λύσεων Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ) υπογραμμίζουν την αδυναμία της διεθνούς κοινότητας να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τις πολλαπλές κρίσεις -υγειονομική, οικονομική, κοινωνική και κλιματική κρίση- λόγω της πολυπλοκότητας, των μη γραμμικών αλληλεπιδράσεων και της ασύμμετρης αλληλεξάρτησης των παγκόσμιων κρίσεων. Σήμερα οι μη γραμμικότητες, οι ασυμμετρίες, τα συμβάντα κινδύνου ουράς ‘fat tail risk’ και τα εκθετικά φαινόμενα (όπως η πανδημία) βρίσκονται σχεδόν παντού. Η πολυπλοκότητα, η μεταβλητότητα, η υπερσυνδεσιμότητα, οι αλληλεξαρτήσεις, οι ασύμμετρες αβεβαιότητες και οι εκθετικές αλλαγές εμπεριέχουν εκρηκτικά ρίσκα και δυνητικά καταστροφικές συνέπειες.

Η μετάβαση του συστήματος αυτοδιοίκησης από μια γραμμική και εξαιρετικά εύθραυστη μορφή σε ένα δυναμικό και απόλυτα βιώσιμο μοντέλο, μπορεί να επιτευχθεί άμεσα και με μηδενικό κόστος, χωρίς να αλλάξει η φιλοσοφία της Μεταρρύθμισης της Τ. Α. Η ενσωμάτωση της κομβικής σημασίας ικανότητας εντοπισμού / αξιοποίησης των ευνοϊκών ασυμμετριών και αποφυγής των δυσμενών ασυμμετριών στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό του νέου αυτοδιοικητικού μοντέλου μπορεί να αυξήσει την ανθεκτικότητα του συστήματος από το 1% στο 99%.

Μετά από πολύχρονη έρευνα έχω αναπτύξει ένα πρωτοποριακό εργαλείο, το οποίο μπορεί να ενσωματώσει τη διακριτή αυτή ικανότητα -εντοπισμό / αξιοποίηση των θετικών ασυμμετριών και αποφυγή των αρνητικών ασυμμετριών- στη δομή των Οργανισμών σε όλους τους τομείς και σε όλα τα επίπεδα, κλίμακες και μεγέθη: Δημόσιες Υπηρεσίες, Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης, Επιχειρήσεις (startups και μεγάλες εταιρείες), Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, Εθνική Στρατηγική Ασφάλειας.