Σωκράτης Λοϊζίδης

Ο Σωκράτης Λοϊζίδης είναι ο αδιαμφισβήτητος εμπνευστής της διεξαγωγής Ένοπλου Απελευθερωτικού Αγώνα στην Κύπρο. Αυτός ήταν που μίλησε για την ιδέα του στον Μακάριο κι ο Αρχιεπίσκοπος την υιοθέτησε. Μακάριος και Σωκράτης ήταν συμμαθητές στο Παγκύπριο Γυμνάσιο και στενοί φίλοι. Επίσης, ήταν αυτός που, με τον αδελφό του Σάββα, πλησίασαν τον Γρίβα, του μίλησαν για την ιδέα τους και του ζήτησαν να ηγηθεί του Ένοπλου Αγώνα για την απελευθέρωση της κοινής γενέθλιας γης.

Ο Σωκράτης ήταν ο πιο μικρός από τα 11 αδέρφια του Σάββα. Όταν τέλειωσε το δημοτικό σχολείο του Δικώμου, φοίτησε στο Παγκύπριο Γυμνάσιο. Ήταν συμμαθητής και στενός φίλος του μοναχού τότε Μακάριου Κυκκώτη, μετέπειτα Αρχιεπισκόπου Μακαρίου του Γ’. Μετά την αποφοίτησή του από το Παγκύπριο Γυμνάσιο πήγε στην Αθήνα, κοντά στον αδελφό του Σάββα, που δικηγορούσε εκεί από το 1931, μετά την εξορία του από την Κύπρο, λόγω της συμμετοχής του στο κίνημα των Οκτωβριανών. Σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και άρχισε να εργάζεται μαζί με τον αδελφό του. Όταν κηρύχθηκε ο ελληνοϊταλικός πόλεμος, ο Σωκράτης κατετάγη εθελοντικά στον Ελληνικό Στρατό και πολέμησε κατά των Γερμανοϊταλών. Αργότερα, συμμετέσχε στην εθνική αντίσταση κατά των κατακτητών και στη συνέχεια πολέμησε κατά των συμμοριτών, που προσπάθησαν να μετατρέψουν την καθημαγμένη από τον πόλεμο Ελλάδα σε «Λαϊκή Δημοκρατία» - δορυφόρο της μακαρία τη λήξει Σοβιετικής Ένωσης.

Μετά τη συντριβή των κομμουνιστών στο Βίτσι-Γράμμο, ο Σωκράτης αποστρατεύτηκε και γύρισε στο δικηγορικό γραφείο που διατηρούσε με τον αδελφό του Σάββα. Δεν επρόκειτο, όμως, να μείνει εκεί για πολύν καιρό. Η Κύπρος ζήτησε τις υπηρεσίες του και ήρθε στο νησί, όπου ανέλαβε τη Γενική Γραμματεία της Παναγροτικής Ένωσης Κύπρου (ΠΕΚ), της οργάνωσης των εθνικοφρόνων αγροτών, την οποίαν ανέδειξε ως την πιο άρτια και δυναμική, μαζική οργάνωση της Κύπρου. Σε συνεργασία με την Εθναρχούσα Εκκλησία, ο Σωκράτης Λοϊζίδης έδωσε αγωνιστική πνοή στην ΠΕΚ και πρωταγωνίστησε στη διεξαγωγή του Ενωτικού Δημοψηφίσματος της 15ης Ιανουαρίου 1950. Η βρετανική αποικιακή κυβέρνηση εξόρισε τον Σωκράτη Λοϊζίδη για την εθνική του δράση λίγες ημέρες μετά τη μεγάλη επιτυχία του Ενωτικού Δημοψηφίσματος. Ήταν Έλληνας υπήκοος και του στέρησε την άδεια παραμονής στη γενέτειρά του Κύπρο.

Εξόριστος στην Αθήνα ο Σωκράτης με τον επίσης εξόριστο αδελφό του Σάββα, από τα Οκτωβριανά του 1931, σκέφτονταν καθημερινά πώς να βοηθήσουν την ιδιαίτερη πατρίδα τους, έστω και από μακριά, μετά το Ενωτικό Δημοψήφισμα, στο οποίο ο κυπριακός Ελληνισμός διατράνωσε πανηγυρικά την στερρά και αμετάκλητη απόφασή του να διεκδικήσει την ένωση με τη Μάνα Ελλάδα. Τότε, τέλη Μαρτίου 1950, συνέλαβαν την ιδέα της διεξαγωγής ένοπλου αγώνα. Την ιδέα τους αυτή την κράτησαν μυστική μέχρι που ο Σωκράτης πήρε τη μεγάλη απόφαση να την μεταφέρει στον φίλο και συμμαθητή του Μακάριο, που ήταν πια Αρχιεπίσκοπος Κύπρου. Όταν ο Αρχιεπίσκοπος βρέθηκε στην Αθήνα για επαφές με την ελληνική Κυβέρνηση, ο Σωκράτης τον πλησίασε και του ανέπτυξε την ιδέα του ίδιου και του αδελφού του. Ο Μακάριος άκουσε με προσοχή τον φίλο του και δεν απέρριψε την ιδέα του. Αντίθετα, την υιοθέτησε, λέγοντάς του ότι η Εκκλησία θα ήταν στο πλευρό κάθε προσπάθειας για την απελευθέρωση της Κύπρου και ο ίδιος ήταν διατεθειμένος να ενισχύσει και οικονομικά μια τέτοια προσπάθεια. Οι δύο πρώην συμμαθητές και φίλοι χώρισαν και ο Σωκράτης, όλος χαρά, γύρισε στον αδελφό του Σάββα, που τον περίμενε εναγώνια για να μάθει τα νέα.

Ο Σωκράτης ενημέρωσε με κάθε λεπτομέρεια τον Σάββα για όσα λέχθηκαν στη συνάντησή του με τον Μακάριο και την προθυμία τού Αρχιεπισκόπου να ενισχύσει και οικονομικά τον ένοπλο αγώνα. Και από τη στιγμή εκείνη άρχισε να παίρνει σάρκα και οστά η ιδέα των αδελφών Λοϊζίδη. Κινήθηκαν συνδυασμένα με σοβαρότητα, υπευθυνότητα και άκρα μυστικότητα. Τα δύο αδέρφια άρχισαν να σκέφτονται ποιους έπρεπε να πλησιάσουν, για να τους αποκαλύψουν το μεγάλο τους μυστικό και να τους ζητήσουν συμμετοχή στο μεγάλο εθνικό πατριωτικό έργο που αναλάμβαναν. Ο πρώτος που συνάντησαν και δέχθηκε ολοπρόθυμα συμμετοχή ήταν ο αείμνηστος Νικόλαος Στράτος, που είχε διατελέσει και Υπουργός Εθνικής Άμυνας στην κυβέρνηση Παναγή Τσαλδάρη. Δεύτερος ήταν ο απόστρατος ανώτερος αξιωματικός των Μυστικών Υπηρεσιών, Ηλίας Αλεξόπουλος, του οποίου η σύζυγος ήταν Κυπρία Ελληνίδα. Ανάμεσα στους πρώτους που είχαν σκεφτεί να πλησιάσουν ήταν και ο κυπριακής καταγωγής απόστρατος συνταγματάρχης του Ελληνικού Στρατού, Γεώργιος Γρίβας. Συμφώνησαν να τον πλησιάσουν όχι μόνο για να του αναπτύξουν την ιδέα τους για ένοπλο απελευθερωτικό αγώνα, γιατί την είχαν ξανασυζητήσει, όπως αναφέρει ο Διγενής, αλλά και να του προτείνουν ν’ αναλάβει την αρχηγία του.

Μύηση του Γρίβα

Ένα μεσημέρι του Μάη του 1951, Σάββας και Σωκράτης Λοϊζίδης συνάντησαν τον Γρίβα σε μιαν απομονωμένη γωνιά του ζαχαροπλαστείου «Τσίτα» της Αθήνας. Τα κουβέντιασαν κι ο Γρίβας συμφώνησε ν’ αναλάβει την ηγεσία του αγώνα, υπό την προϋπόθεση ότι θα κατέβαινε πρώτα στην Κύπρο για να εκτιμήσει από κοντά την κατάσταση και μετά να δώσει οριστική απάντηση. Συμφώνησαν και όλα έγιναν όπως σχεδιάστηκαν. Συγκροτήθηκε στην Αθήνα η μυστική Επιτροπή Αγώνος Κύπρου, ενώ παράλληλα άρχισε η συγκέντρωση οπλισμού για τις ανάγκες του αγώνα.

Ο Σωκράτης συνόδευσε τον Γρίβα, όταν ήρθε στις 10 Νοεμβρίου 1954 στην Κύπρο, για ν’ αρχίσει τον ένοπλο αγώνα. Από τη Χλώρακα, όπου αποβιβάστηκαν, ο Σωκράτης, μετά από μια βδομάδα, μετακινήθηκε στον Άγιο Μάμα Λεμεσού, όπου έστησε το στρατηγείο του και άρχισε τη στράτευση, διαφώτιση και οργάνωση ένοπλων ομάδων στη νότια Πιτσιλιά. Εκεί είχε συναντήσεις με τον Αρχηγό της ΕΟΚΑ και από τον Άγιο Μάμα ξαναγύρισε στη Χλώρακα, προκειμένου να γυρίσει στην Αθήνα για να ηγηθεί των προσπαθειών της Επιτροπής Κυπριακού Αγώνα.

Ο Σωκράτης συνελήφθη τελικά στη Χλώρακα τη νύκτα της 25ης Ιανουαρίου 1955 με τους Χλωρακιώτες αγωνιστές και το πλήρωμα του πλοιαρίου «Άγιος Γεώργιος». Στις 6 Μαΐου το Κακουργιοδικείο Πάφου επέβαλε διάφορες ποινές στους κατηγορουμένους. Προτού ανακοινωθεί η απόφαση, ο Βρετανός Αρχιδικαστής σερ Έρικ Σάλιναν ζήτησε από τον κάθε κατηγορούμενο ξεχωριστά να πει έναν λόγο για τον οποίο να μην του επιβληθεί ποινή. Ο Σωκράτης, αγέρωχος, απάντησε: «Είμαι Κύπριος Έλλην υπήκοος. Πιστεύω εις τας αρχάς της ελευθερίας, της δημοκρατίας, της δικαιοσύνης και της αυτοδιαθέσεως των λαών. Συνεπής προς τας αρχάς αυτάς έπραξα ό,τι έπραξα».

Φυλάκιση 12 ετών

Μετά τις απαντήσεις των κατηγορουμένων, το δικαστήριο αποσύρθηκε για να ετοιμάσει την απόφασή του. Τότε ο Σωκράτης, για να ενθαρρύνει τους παριστάμενους συγγενείς και φίλους των συγκατηγορουμένων του Χλωρακιωτών αγωνιστών, είπε σ’ αυτούς από το εδώλιο: «Μη στενοχωρήσθε. Είμεθα όλοι αδέλφια και εις τας φυλακάς θα είμεθα πάλιν αδέλφια. Θάρρος, περηφάνια, χαρά…».

Όταν σε λίγο ο Βρετανός Αρχιδικαστής επέβαλλε την ποινή στον Σωκράτη, του είπε: «Επί πολλά έτη ησχολήθης με τον πόλεμον και την επανάστασιν. Ουδεμία αμφιβολία υπάρχει ότι αι φανατικαί ιδέαι που έχεις είναι ειλικρινείς, αλλά προσπάθησες, διά μιας καλά οργανωθείσης οργανώσεως και διά της εισαγωγής όπλων και δυναμίτιδος, να εισαγάγης εις τας πολιτικάς υποθέσεις της Νήσου ένοπλον δύναμιν και βίαν. Είναι δύσκολον να γνωρίζει κανείς και ίσως να μη γνωρίζης και συ κατά πόσον κινείσαι από αγνά ελατήρια ή ματαιοδοξίαν. Είναι δελεαστικόν να θεωρήσαι εθνικός ήρωας και να έχουν την φωτογραφίαν σου εις τα οικήματα των οργανώσεών των... Έχοντες υπ’ όψιν μας την φύσιν της υποθέσεως αυτής, θα σου επιβάλωμεν ποινήν, η οποία να αποτρέψη τους άλλους να προβούν εις παρομοίας πράξεις. Εάν εκείνη που έκαμες εναντίον κυβερνήσεως, της οποίας οι στόχοι δεν θα ήσαν ως της παρούσης, τότε θα αντιμετώπιζες ίσως και την εις θάνατον καταδίκην. Καταδικάζεσαι εις φυλάκισιν 12 ετών από σήμερον».

Ο Σωκράτης και οι άλλοι καταδικασθέντες οδηγήθηκαν στις Kεντρικές Φυλακές. Κατά την αποχώρησή τους από το Δικαστήριο Πάφου έγιναν αντικείμενο θερμών επευφημιών από τους συγγενείς και τους φίλους τους, που είχαν κατακλύσει την αίθουσα του δικαστηρίου και τον περιβάλλοντα χώρο.

Από τις Kεντρικές Φυλακές ο Σωκράτης μεταφέρθηκε σε φυλακές της Βρετανίας μαζί με άλλους αγωνιστές- ηγετικά στελέχη της ΕΟΚΑ. Μετά τη λήξη του Απελευθερωτικού Αγώνα, οι Βρετανοί δεν επέτρεψαν στους αγωνιστές αυτούς να γυρίσουν στην Κύπρο, διότι δεν είχε μεταβιβαστεί η εξουσία στη νεοσύστατη Κυπριακή Δημοκρατία, που εκυβερνάτο από μεταβατική κυβέρνηση. Οι αγωνιστές αυτοί μετέβησαν στη Ρόδο, όπου παρέμειναν μέχρι την ανακήρυξη της Κυπριακής Δημοκρατίας στις 16 Αυγούστου 1959.

Από τη Ρόδο ο Σωκράτης Λοϊζίδης γύρισε στην Αθήνα, αλλά δεν έπαψε ούτε στιγμή να ενδιαφέρεται για την Κύπρο. Παρακολουθούσε στενά τις εξελίξεις και βοηθούσε όσο μπορούσε από μακριά τον αγώνα της. Όταν ανεφύησαν οι διαφωνίες Μακαρίου - Διγενή με αφορμή τις συμφωνίες Ζυρίχης - Λονδίνου, ο Σωκράτης Λοϊζίδης ήταν εκείνος που πρωταγωνίστησε για τη συνάντηση και συμφιλίωση των δύο ηγετών στη Ρόδο, όπου ο αδελφός του Σάββας με τον Ιωάννη Χατζηπαύλου-Ιωαννίδη είχαν συνοδέψει τον Αρχηγό της ΕΟΚΑ.

Ο Σωκράτης, όπως και ο αδελφός του Σάββας, είχαν ταχθεί εναντίον των συμφωνιών Ζυρίχης-Λονδίνου, προτού ακόμα υπογραφούν. Παρέμεινε μέχρι το τέλος της ζωής του αμετανόητος ενωτικός. Πέθανε κι αυτός, όπως κι ο αδελφός του Σάββας, με τον καημό της Κύπρου. Αντί ενωμένη με την Ελλάδα, όπως την ονειρεύτηκε και γι’ αυτήν αγωνίστηκε, φυλακίστηκε, διώχθηκε και προπηλακίστηκε, την είδε ημικατεχόμενη από τις βαρβαρικές ορδές του τουρκικού Αττίλα.

Με δική του επιθυμία, οι συγγενείς του Σωκράτη, μετέφεραν τα οστά του και τα έθαψαν στο Νέο Κοιμητήριο Λευκωσίας, στον ίδιο τάφο με τα οστά του αδελφού του Σάββα. Το μνημείο του κοινού τάφου των αδελφών Δικωμιτών εθνικών αγωνιστών Λοϊζίδη κοσμεί προτομή του Σωκράτη.