Αρχάγγελοι της Λευτεριάς

Πρόσφατη επίσκεψή μου στα Κοκκινοχώρια μ’ έφερε στο ηρωοτόκο Λιοπέτρι και επισκέφτηκα το μνημείο των Τεσσάρων Αρχαγγέλων της Λευτεριάς, που ανάστησαν με την υπέροχη θυσία τους τον ταπεινό Αχυρώνα, σε Νέο Χάνι της Γραβιάς. Και αποτίνοντας ελάχιστο φόρο τιμής κι ευγνωμοσύνης στους τέσσερεις ήρωες, με την καρδιά πλημμυρισμένη από περηφάνια, έφερα στον νου μου τα χρόνια εκείνα τα μεγάλα, που η θρυλική ΕΟΚΑ, με ολόκληρο τον Ελληνισμό της Κύπρου συμπαραστάτη, έγραψε χρυσές σελίδες δόξας και ηρωισμού, που θα κοσμούν αέναα την τρισένδοξη ιστορία του Έθνους των Ελλήνων.

Τέτοιες ημέρες πριν από 64 χρόνια -Σεπτέμβρη 1958- η επαναστατημένη Κύπρος θρηνούσε τον χαμό των Τεσσάρων Αρχαγγέλων της Λευτεριάς της. Του Φώτη Πίττα, του Ηλία Παπακυριακού, του Αντρέα Κάρυου και του Ξάνθου Σαμάρα. Των τεσσάρων λιονταρόψυχων παιδιών της ηρωομάνας ΕΟΚΑ, που με την υπέρλαμπρη θυσία τους έκαναν να λάμψει με το εκτυφλωτικό φως της η αιώνια δόξα, που δολιχοδρομεί στης ελληνικής Ιστορίας το στερέωμα. Κι έκαναν το ταπεινό Χάνι του Λιοπετριού, σύμβολο αρετής και δόξας. Χωρίς επάρκεια εφοδίων, χωρίς ελπίδα καμιάς ενίσχυσης, τέσσερεις μόνο μαχητές της ΕΟΚΑ τα έβαλαν με ένα ολόκληρο τάγμα των κατοχικών βρετανικών στρατευμάτων της σκλαβιάς. Κι έπεσαν και οι Τέσσερεις στο πεδίο της τιμής, έγιναν σπονδή στο ιερό θυσιαστήρι της λευτεριάς.

Ο Αρχηγός της ΕΟΚΑ, Διγενής, στα Απομνημονεύματά του χαρακτηρίζει τη Μάχη του Αχυρώνα ως «μίαν των επικωτέρων μαχών» και αδυνατεί να ξεχωρίσει μεταξύ των τεσσάρων παλληκαριών του ποιος ήταν ο γενναίος των γενναίων. Γράφει συγκεκριμένα ο Διγενής: «Το ‘‘Χάνι της Γραβιάς’’. Αυτή η ονομασία αρμόζει εις μίαν των επικωτέρων μαχών, εξ όσων έχει δώσει η ΕΟΚΑ, η οποία έλαβεν χώραν εις ένα αχυρώνα του χωρίου Λιοπέτρι την 2αν Σεπτεμβρίου 1958 μεταξύ αγγλικού στρατού και τεσσάρων γενναίων μαχητών της ΕΟΚΑ, των Ανδρέα Κάρυου, Φώτη Σταύρου Πίττα (διδασκάλου), Ηλία Παπακυριακού και Ξάνθου Σαμάρα. Η δράσις των τεσσάρων ήτο πλουσιωτάτη. Εις την οργάνωσιν κατετάγησαν μεταξύ των πρώτων».

Και συνεχίζει ο Αρχηγός, πλέκοντας με θαυμασμό το υπέροχο εγκώμιο των τεσσάρων γενναίων των γενναίων του: «Είναι πολύ δύσκολο εις εμέ να ξεχωρίσω μεταξύ των τεσσάρων αυτών παλληκαριών ποίος ήτο ο γενναίος των γενναίων, διότι και οι τέσσαρες συνηγωνίσθησαν την στιγμήν εκείνην ποίος θα πέθαινε γενναιότερον. Μεταξύ των υπήρξε ο αγωνιστικός, ο ψυχικός σύνδεσμος, όστις τους συνέδεε και προ του αγώνος της ΕΟΚΑ, στοιχεία τα οποία εχρησίμευσαν διά να σφυρηλατηθεί το αίσθημα του καθήκοντος προς την Πατρίδα, η αλληλεγγύη και η μεταξύ των συναδέλφωσις. Ο ηρωικός θάνατός των με συνεκίνησε βαθύτατα, υφ’ ας συνθήκας συνετελέσθη, αλλά και με υπερηφάνειαν, ως Αρχηγός, τον κατεχώρισα εις τας σελίδας της ηρωικής ΕΟΚΑ, διότι έδειξε ποία στοιχεία περικλείει η Οργάνωσις των… τρομοκρατών και από τα οποία υψηλά ιδεώδη εμφορούντο οι αγωνισταί της. Παρ’ όλον τον ψυχικόν πόνον, που ησθάνθημεν όλοι οι Έλληνες, ο θάνατός των μας ενέπλησε εθνικής υπερηφανείας, διότι με τέτοιους αγωνιστές ο αγών μας θα εκερδίζετο οπωσδήποτε. Εις τον τόπον που έπεσαν, εις τον ταπεινόν ‘‘Αχυρώνα’’ του Λιοπετρίου θα στηθεί ασφαλώς καλλιμάρμαρον μνημείον, το οποίον θα συμβολίζει το δεύτερον ‘‘Χάνι της Γραβιάς’’, της Νεωτέρας Ελληνικής ιστορίας…».

Ο τομεάρχης τους Παύλος Παυλάκης, όταν πληροφορήθηκε ότι οι τέσσερεις ήταν προδομένοι στον Αχυρώνα του Λιοπετριού, ήταν βέβαιος για την απόφασή τους να μην παραδοθούν κι ας ήταν κυκλωμένοι από ένα ολόκληρο τάγμα σιδηρόφρακτων Βρετανών στρατιωτών. Αναφέρει σχετικά: «Μετά τον θάνατο των τριών Λυσιωτών συναγωνιστών μας (Μιχαήλ Παναγή Καϊλή - Σιάλου, Δημητράκη Φ. Αναστάση και Καλλή Π. Σακκά), ο Φώτης ηγήθηκε ενέδρας για αντίποινα. Δεν περιορίστηκε να κατευθύνει τους άντρες του ταμπουρωμένος, αλλά όρμησε με το όπλο του μέσα στον δρόμο και ακάλυπτος καταδίωκε τον αντίπαλο.

»Όταν πήρα το μήνυμα, ότι παγιδεύτηκαν στον Αχυρώνα, ουδ’ επί στιγμή διανοήθηκα ότι θα συλληφθούν ζωντανοί. Με τη φαντασία μου ζούσα το σχέδιο της ηρωικής τους εξόδου και τους έβλεπε να σπρώχνονται ποιος θα προλάβει να εξέλθει πρώτος, για να καλύψει τους άλλους. Τέτοια ήτο η άμιλλα που χαρακτήριζε και τους τέσσερεις.! Τέτοια άμιλλα, τέτοιο ήθος, τέτοιο πνεύμα θυσίας υπήρξε το γνώρισμα του Απελευθερωτικού Αγώνα της Κύπρου…».

Αρχή του τέλους της ιστορική μάχης ήταν η μετάβαση των τεσσάρων ηρώων στο Λιοπέτρι στις 30 Αυγούστου, όπου έκαμαν μαθήματα στους αγωνιστές του χωριού για το στήσιμο ενεδρών και τον τρόπο αποχώρησης από το πεδίο. Στις δυο περίπου η ώρα μετά τα μεσάνυχτα της 1ης Σεπτεμβρίου, προφανώς κατόπιν προδοσίας, εμφανίστηκαν πολύ κοντά και έξω από το χωριό πολλά στρατιωτικά αυτοκίνητα γεμάτα στρατιώτες. Οι αγωνιστές, μόλις αντελήφθησαν την παρουσία των στρατιωτών, επιχείρησαν να διασπάσουν τον κλοιό. Ενώ όμως προχωρούσαν, βρέθηκαν μπροστά σε στρατιώτες, οπότε αναγκάστηκαν να γυρίσουν. Τότε σκέφτηκαν να εφαρμόσουν ένα πιο παράτολμο σχέδιο. Ανέβηκαν σε αυτοκίνητο, του οποίου προπορευόταν άλλος αγωνιστής, με σκοπό να διασπάσουν πάλι τον στρατιωτικό κλοιό. Ξεκίνησαν και ο προπορευόμενος φρουρός συνάντησε ένοπλο στρατιώτη και τον πέρασε ανεμπόδιστα, αλλά αμέσως μετά εμποδίστηκε από άλλο στρατιώτη, οπότε οι αγωνιστές άνοιξαν πυρ, αλλ’ αμέσως ρίφθηκαν πυροβολισμοί στρατιωτών από διάφορες κατευθύνσεις, γεγονός που καταδείκνυε ότι θα επέβαλλαν κατ’ οίκον περιορισμό (κέρφιου) και θ’ άρχιζαν έρευνες με το φως της ημέρας. Μπροστά σ’ αυτήν την εξέλιξη οι αγωνιστές αναγκάστηκαν να συμπτυχθούν και να φύγουν στο σπίτι του Παναγιώτη Καλλή, μεταξύ των ωρών 3-4μετά τα μεσάνυχτα της 1ης Σεπτεμβρίου 1958.

Με το ξημέρωμα της 2ας Σεπτεμβρίου επιβλήθηκε κέρφιου στο χωριό και άρχισαν έρευνες. Οι κάτοικοι συγκεντρώθηκαν σε συρματόπλεγμα και ανακρίνονταν μέχρι τις τρεις η ώρα το απόγευμα. Ερευνήθηκαν επίσης όλα τα σπίτια και υποστατικά του χωριού, αλλά τίποτε δεν προέκυψε. Οι έρευνες απέβησαν άκαρπες και οι στρατιώτες αποχώρησαν. Δυστυχώς, όμως, η προδοσία άρχισε να υφαίνει το δίχτυ της. Γύρω στις δυο η ώρα μετά τα μεσάνυχτα της 2αςΣεπτεμβρίου οι Βρετανοί ξαναγύρισαν στο Λιοπέτρι, πήγαν κατ’ ευθείαν στο σπίτι του ιδιοκτήτη του Αχυρώνα και του ζήτησαν να τους πει πού κρύβονταν οι τέσσερεις αγωνιστές που βρίσκονταν εκεί. Επειδή αυτός αρνήθηκε να δώσει οποιαδήποτε πληροφορία, οι στρατιώτες κάλεσαν τρεις φορές τούς αγωνιστές να παραδοθούν. Και όταν δεν πήραν καμιά απάντηση, ένας στρατιώτης, χρησιμοποιώντας ως προκάλυμμα τον ιδιοκτήτη, άρχισε να πυροβολεί μέσα στον Αχυρώνα, χωρίς, όμως, και πάλι να πάρει καμιάν απάντηση.

Στο μεταξύ, στρατιώτες άρχισαν να προωθούνται στην περιοχή του Αχυρώνα. Ήταν πια βέβαιοι ότι οι τέσσερεις αγωνιστές ήταν κρυμμένοι εκεί και άρχισαν να προωθούνται, έτοιμοι για μάχη. Ενώ περικύκλωναν τον Αχυρώνα δέχθηκαν από μέσα πυρά των αγωνιστών, οπότε ο επικεφαλής λοχαγός Τέιλορ ζήτησε ενισχύσεις, ενώ συνεχιζόταν η ανταλλαγή πυρών. Επίσης κλήθηκε στρατιώτης που γνώριζε καλά την Ελληνική και ζήτησε επανειλημμένα από τους αγωνιστές να παραδοθούν. Αυτοί, όμως, συνέχισαν τους πυροβολισμούς, με αποτέλεσμα να τραυματιστούν αρκετοί στρατιώτες…

(Την επόμενη Κυριακή, η επική μάχη και η υπέρλαμπρη θυσία των Τεσσάρων Αρχαγγέλων της Λευτεριάς).