Παναγιώτης Τουμάζος: Έπεσε σ’ ενέδρα κατά των Άγγλων στα βουνά της Κακοπετριάς

Συμπληρώθηκαν χθες 64 ολόκληρα χρόνια από την ημέρα που ο ήρωας Παναγιώτης Θεοφίλου Τουμάζος, ο «Ονήσιλος» της ΕΟΚΑ, έπεσε σ’ ενέδρα κατά των Άγγλων στα βουνά της Κακοπετριάς. Ο νεαρός αντάρτης που ήταν πρότυπο χριστιανού, Έλληνα και αγωνιστή. Το τρίπτυχο θρησκεία, πατρίδα, οικογένεια, ήταν για τον νεαρό «Ονήσιλο» πυξίδα ζωής, παράδειγμα για μίμηση στους νέους.

Έχουν περάσει 64 ολόκληρα χρόνια από την ημέρα της θυσίας του στον βωμό της χιλιάκριβης λευτεριάς. Όσα, όμως, κι αν περάσουν, η μνήμη του θα παραμένει αγέραστη. Κι όσα εγκωμιαστικά λόγια κι αν γραφτούν για τον νεαρό ήρωα της ΕΟΚΑ, θα είναι φτωχά. Δεν μπορούν ν’ αποδώσουν τον χαρακτήρα και τη λεβεντιά, το ήθος και τη φιλοπατρία του.

Στο κρησφύγετο όπου λημέριαζε, στην Kακοπετριά, ο νεαρός Παναγιώτης Τουμάζος διάλεξε ως ψευδώνυμο το όνομα του ήρωα βασιλιά της γενέτειράς του Αμμοχώστου, του Ονήσιλου. Kι απ’ εκεί, από τα μυροβόλα βουνά του Γιαμπάκα, της Καλύφης του Ρότσου και των Σιακών του Αγίου Νικολάου της Στέγης αλληλογραφούσε με τον ελληνολάτρη πατέρα του, αείμνηστο Θεόφιλο Τουμάζο. Παραμονές της ενέδρας, στην οποία έπεσε ο ήρωας, πήρε επιστολή από τον πατέρα του, στην οποία του έγραφε: «Η συμβουλή μας είναι: Έχε θάρρος, να είσαι ατρόμητος, να είσαι τολμηρός, να είσαι αγαπητός στους φίλους σου και στον κύκλο που βρίσκεσαι και τέλος και το καλύτερο, μην προδώσεις τα όπλα τα ιερά. Προτίμα τον σκληρότερο θάνατο. Αι ευχαί μας να σε δυναμώνουν. Οι συγγενείς, φίλοι και όλα τα μέλη της οικογένειας είναι καλά και σε χαιρετούν και σου εύχονται καλή επιτυχία…».

Ήταν ο μαύρος Οκτώβρης για τους Βρετανούς κατακτητές εκείνος του 1958. Οι αγωνιστές της ΕΟΚΑ χτυπούσαν αλύπητα τον δυνάστη στους κάμπους και τα βουνά, σε πόλεις και χωριά. Στη διπλή στροφή του δρόμου Κακοπετριάς-Καρβουνά, εκεί όπου είναι σήμερα στημένο το μνημείο του ήρωα, η ομάδα του «Δράκου» (Αντωνάκης Σολομώντος), με τους «Ονήσιλο» (Παναγιώτης Τουμάζος) και «Αλκίνοο» (Αντρέας Αγγελή) είχε στήσει, για πολλοστή φορά, νυχτερινή ενέδρα από νωρίς. Τη δέκατη αυτή νύχτα της ενέδρας ο εχθρός ξεμύτισε, αλλά το αυτοκίνητο πέρασε άθικτο. Ο πυροκροτητής δεν λειτούργησε και οι αντάρτες απομακρύνονται. Ενημερώνουν τον τομεάρχη κι εκείνος τους απαντά: «Ο εχθρός πρέπει οπωσδήποτε να κτυπηθεί». Έτσι, ο «Δράκος», ο «Αλκίνοος» και ο «Ονήσιλος» αποφάσισαν ομόφωνα να κατέβουν πάλι από το λημέρι και να στήσουν ενέδρα στη διπλή στροφή του δρόμου, Λευκωσίας-Τροόδους, και να κτυπήσουν τον εχθρό με τα όπλα και τις χειροβομβίδες.

Μόλις βράδιασε -22 Οκτωβρίου 1958- οι τρεις αντάρτες ροβολούν από το κρησφύγετό τους για να στήσουν ενέδρα στο σημείο όπου την είχαν στήσει και τα προηγούμενα βράδια.

Εκεί όπου είναι σήμερα στημένο το μνημείο του ήρωα Τουμάζου. Ροβολώντας από το κρησφύγετο για την ενέδρα, ο Παναγιώτης έκοψε ένα κλωνάρι από μια αγριελιά και το έβαλε στην τσέπη του. Λες και είχε προαισθανθεί τον θάνατό το, που σίμωνε. Στους συντρόφους του, που απόρησαν γιατί έκοψε το κλωνάρι της αγριελιάς και το έβαλε στην τσέπη του, είπε: «Αν πέσω στη μάχη, οι Άγγλοι θα δουν τα φύλλα της ελιάς πάνω μου και θ’ αντιληφθούν γιατί αγαπούμε την ειρήνη...».

Η θυσία του ήρωα

Σε λίγο οι τρεις αντάρτες πήραν θέση μάχης στο ύψωμα δεξιά από τη διπλή στροφή του δρόμου. Στις 7.15 η ώρα, δυο μεγάλα αυτοκίνητα «Μπέντφορντ», γεμάτα στρατιώτες, φάνηκαν να κινούνται από την Κακοπετριά προς τον Καρβουνά. Πήγαιναν να ενισχύσουν άλλους στρατιώτες, που έπεσαν σε ενέδρα με αντάρτες της Μαδαρής. Τα αυτοκίνητα πλησιάζουν και η αγωνία των τριών ανταρτών κορυφώνεται. Περνούν πάνω από τη νάρκη, αλλά κατά κακή τους τύχη δεν γίνεται η έκρηξη. Άρχισαν να κτυπούν με τα όπλα και τις χειροβομβίδες εναντίον του πρώτου αυτοκινήτου και το ακινητοποιούν. Οι στρατιώτες που επέβαιναν σ’ αυτό και δέχθηκαν τα πυρά των ανταρτών αρχίζουν γοερές κραυγές, κραυγές πόνου. Ο «Ονήσιλος» σηκώνει το κεφάλι και ρίχνει μια χειροβομβίδα εναντίον του πρώτου αυτοκινήτου. Η χειροβομβίδα εκρήγνυται. Προκαλεί σοβαρές ζημιές στο αυτοκίνητο και τραυματίζει στρατιώτες που επέβαιναν στο δεύτερο αυτοκίνητο. Ένας από αυτούς που δεν τραυματίστηκαν, πυροβολεί και τραυματίζει τον ήρωα θανάσιμα στο κεφάλι προτού καλυφθεί. Με το όπλο στα χέρια και μια δεύτερη χειροβομβίδα, που δεν πρόλαβε να τη ρίψει, έπεσε στο πεδίο της τιμής για τη λευτεριά της Κύπρου μας ο Παναγιώτης Τουμάζος.

Οι άλλοι δυο αντάρτες συνέχισαν να κτυπούν τον εχθρό. Οι γύρω από τις θέσεις τους θάμνοι και τα ξερά φύλλα των πεύκων, που κάλυπταν όλη την περιοχή, άρχισα να καίγονται από τις σφαίρες και τις εμπρηστικές χειροβομβίδες των στρατιωτών. Τα ηλεκτρικά καλώδια κόβονται από τα καταιγιστικά πυρά των τρομοκρατημένων στρατιωτών. Ο ομαδάρχης του, Αντωνάκης Σολομώντος, δεν μπορεί να μεταφέρει το νεκρό παλληκάρι, διότι οι σφαίρες των οπλοπολυβόλων και των αυτομάτων των στρατιωτών συνέχισαν ασταμάτητα και υπήρχε μέγιστος κίνδυνος να σκοτωθεί κι αυτός. Πήρε το όπλο του Παναγιώτη, μετακινήθηκε στη θέση τού Αγγελή και του είπε να τραβήξουν για το κρησφύγετο το συντομότερο δυνατό, διότι ο Παναγιώτης ήταν νεκρός.

Οι Βρετανοί εγκαταλείπουν τη μάχη

Οι Βρετανοί πανικόβλητοι, αντί να προχωρήσουν και να ενισχύσουν τους συναδέλφους τους που είχαν εμπλακεί σε άλλη ενέδρα στη Μαδαρή, γύρισαν πίσω στην Κακοπετριά, όπου ήταν η έδρα της μονάδας τους. Όχι για να κλειστούν από ντροπή στα ξενοδοχεία όπου στρατωνίζονταν, για την επιστροφή τους, που ήταν καθαρή λιποταξία, αλλά για να ξεχυθούν εξαγριωμένοι στους δρόμους της Κακοπετριάς και να πυροβολούν αδιάκριτα εναντίον σπιτιών, καφενείων και δέντρων ακόμη. Δεν μπορούσαν ν’ αποκρύψουν τον πανικό τους και ξέσπασαν σε βανδαλισμούς. Ήταν τόσος ο τρόμος τους, που εγκατέλειψαν τους νεκρούς και τους τραυματίες τους στον τόπο της ενέδρας.

Την άλλη μέρα, όταν έγινε προσκλητήριο του τάγματός τους, στην Κακοπετριά, ο διοικητής διέταξε τη διεξαγωγή έρευνας στον τόπο της ενέδρας για την ανεύρεση των ελλειπόντων. Κατά τις έρευνες που ακολούθησαν, βρέθηκαν οι νεκροί και οι τραυματίες στρατιώτες, που είχαν εγκαταλειφθεί εκεί από τους πανικοβλημένους συστρατιώτες τους, αλλά δεν ανακοινώθηκαν αριθμοί. Δυο από τους νεκρούς είχε δει στον δρόμο ο μακαρίτης Μάρκος Ιακώβου, που κατέβαινε πεζός από τον Αμίαντο στο χωριό και μου το είπε. Ειδοποίησα τον υπεύθυνο ΕΟΚΑ Κακοπετριάς, Αντρέα Λεμονάρη, ο οποίος ανέθεσε στον Χαράλαμπο Αυγουστή, που είχε περβόλι κοντά στο σημείο της ενέδρας, να μεταβεί εκεί και να κοιτάξει αν υπήρχαν άλλοι νεκροί ή τραυματίες στρατιώτες. Πήγε ο Χαράλαμπος, αλλά δεν βρήκε τίποτε.

Τη σορό του ήρωα την βρήκαν άντρες του συνεργείου της Αρχής Ηλεκτρισμού, οι οποίοι είχαν μεταβεί στην περιοχή της ενέδρας για να επιδιορθώσουν τα καλώδια που είχαν κοπεί από τις σφαίρες που έριχναν τρομοκρατημένοι οι στρατιώτες. Οι άντρες του συνεργείου ειδοποίησαν την Αστυνομία για την ανεύρεση της σορού και η Αστυνομία με στρατιωτικό κλιμάκιο την παρέλαβαν και την διακόμισαν στο σανατόριο Κυπερούντας για τη νενομισμένη νεκροτομή και την αναγνώριση από τους συγγενείς, οι οποίοι είχαν ειδοποιηθεί και από την Οργάνωση.

Την άλλη μέρα η Κακοπετριά είχε κατακλυσθεί από μαθητές των γυμνασίων Αμμοχώστου, οι οποίοι ζητούσαν από τους κατοίκους οτιδήποτε γνώριζαν για τον συμμαθητή και συναγωνιστή τους, που είχε εγκαταλείψει στις 2 Αυγούστου την Αμμόχωστο, για να βγει αντάρτης στα βουνά της Κακοπετριάς. Η κηδεία του ήρωα έγινε με τις πρέπουσες τιμές στη γενέτειρά του Αμμόχωστο. Η πόλη των περσομάχων Ευαγόρα και Ονήσιλου δέχτηκε στις αγκάλες της τον νεότερο Ονήσιλο, Παναγιώτη Θεοφίλου Τουμάζο, που είχε θυσιαστεί για της Κύπρου μας τη λευτεριά στα βουνά της, στις 22 του Οκτώβρη 1958.


* Κεντρική φωτογραφία: Το μνημείο που έστησε η Κακοπετριά στο σημείο όπου έπεσε ο Παναγιώτης Τουμάζος.